Λαϊκή Παιδεία στα βουνά της ανταρτομάνας Ευρυτανίας

Ντοκουμέντο!

Το θρυλικό Αναγνωστικό της Αντίστασης, η Παιδαγωγική Ακαδημία του ΕΑΜ στο Καρπενήσι και η περιπετειώδης πορεία των καθηγητών και σπουδαστών προς το Τροβάτο Αγράφων όταν οι Γερμανοί ναζί εισέβαλαν στην Ευρυτανία! 

 * Με την πένα του ίδιου του αλησμόνητου φωτεινού παιδαγωγού Μιχάλη Παπαμαύρου!

Ιδού:

==========

" Όταν έφτασα στο χωριό Βίνιανη της Ευρυτανίας, βρήκα εκεί τον κ. Κ. Σωτηρίου, που είχε ξεκινήσει ενωρίτερα για να συμμετάσχει στο Εθνικό Συμβούλιο. Σε λίγες ημέρες έφτασε και η Κα Ρόζα Ιμβριώτη. Έτσι και οι τρεις μαζί επισκεφτήκαμε την άλλη μέρα στη Γραμματεία της Υγιεινής το μακαρίτη Κόκκαλη, που προσωρινά είχε αναλάβει τη διεύθυνση και της Γραμματείας της Παιδείας.

Ύστερα από πλατειά συζήτηση αποφασίσαμε να ετοιμάσουμε μια σειρά αποφάσεις της ΠΕΕΑ, όπως ελέγονταν οι νόμοι της Κυβέρνησης των ελεύθερων βουνών, που να κανονίζουν τα κυριότερα κεφάλαια της Λαϊκής Παιδείας. 

Μαζί με άλλους εκπαιδευτικούς, που υπηρετούσαν στο Εκπαιδευτικό Γραφείο της ΠΕΕΑ, αρχίσαμε αμέσως εργασία. Στην αρχή συζητήσαμε διεξοδικά τα προβλήματα της Οργάνωσης και Διοίκησης της Παιδείας. Έπρεπε όχι μόνο να λογαριάσουμε πως και πριν απ' τον αγώνα, η Παιδεία, τόσο στο οργανωτικό όσο και στο διοικητικό μέρος εχώλαινε στα μέρη εκείνα, αλλά προπάντων έπρεπε να λογαριάσουμε ότι, εμείς έπρεπε να αλλάξουμε την αρχή της εκπαιδευτικής Οργάνωσης και Διοίκησης. Πως εμείς έπρεπε να οργανώσουμε μια νέα λαϊκή-δημοκρατική Παιδεία.

Η δουλειά μας εβάδιζε καλά. Ζητήματα όπως, πόσο πρέπει να είναι το πλάτος κάθε σχολικής επιθεώρησης, πόσοι μαθητές θα φοιτούν σε κάθε τάξη, ποια είναι η σημασία και η θέση του Νηπιαγωγείου σε μια λαϊκή Παιδεία, το πρόβλημα της κατασκευής του Διδακτηρίου και άλλα πραχτικά εκπαιδευτικά δουλεύονταν διεξοδικά σε καθημερινές συζητήσεις. ΄Ετσι είχαμε ετοιμάσει τις εκπαιδευτικές θέσεις, που τις είχαμε υποβάλλει στο Γραμματέα της Παιδείας για να πάρουν το δρόμο τους. 

Η ηγεσία του αγώνα πήρε την απόφαση να μετακινηθούμε από τη Βίνιανη, πηγαίνοντας βορειότερα.

Είχαμε φτάσει στο χωριό Άγραφα. Εκεί σταματήσαμε. Επειδή το χωριό αυτό αποτελείται από πολλούς συνοικισμούς, σκοιρπιστήκαμε κι εμείς σ' αυτούς. Μέσα όμως στη νευρικότητα και την αδιάκοπη μετακίνηση, δε μπορούσε να γίνει σοβαρή δουλειά. Έτσι χάνονταν οι μέρες. Γι' αυτό, σε μια συνεδρίαση, με την προεδρία του Γραμματέα της Παιδείας, είπαμε να ιδρύσουμε μια Παιδαγωγική Ακαδημία και να παρασκευάσουμε από τους επονίτες μας, δασκάλους όπως τους θέλαμε εμείς.

Ιδρύθηκαν 2 Παιδαγωγικά Φροντιστήρια (Ακαδημίες), ένα στο Καρπενήσι και το άλλο στην Τύρνα της Θεσσαλίας. Το πρώτο το αναλάβαμε εγώ και ο κ. Σωτηρίου, το δεύτερο η Κα Ρόζα Ιμβριώτη.

Πήρα αμέσως το διορισμό μου και έφυγα για το Καρπενήσι. Εκεί με τη βοήθεια του ΕΑΜ, συγκεντρώσαμε καμιά ογδονταριά επονίτες και επονίτισσες που στάθηκαν οι πρώτοι σπουδαστές της Ελεύθερης Ελλάδας.

Μια Κυριακή, στη Λέσχη του Καρπενησιού, μιλήσαμε ο κ. Σωτηρίου και εγώ στον κόσμο και αναπτύξαμε τη σημασία της κατάρτισης των δασκάλων όπως τους θέλει η λαϊκή παιδεία. Αμέσως τη Δευτέρα αρχίσαμε δουλειά.

Οι δυο μας, με την βοήθεια μερικών καλών εκπαιδευτικών από διάφορα μέρη της Ελλάδας, που είχαν έρθει στην Εθνική Αντίσταση, αρχίσαμε να διδάσκουμε στο παλιό Διδακτήριο του γυμνασίου. Έπρεπε μέσα σε 2 - 2 1/2 μήνες να περάσουμε όλη την ύλη που διδασκόταν στις δημόσιες Παιδαγ. Ακαδημίες. Μαζί έπρεπε να δώσουμε και στοιχεία φιλοσοφίας, καθώς και να αναλύσουμε πλατειά τις βάσεις της Οργάνωσης της Νεολαίας.

Η δουλειά μας πήγαινε ρολόι. Όλοι οι σπουδαστές μας, άντρες και γυναίκες, οδηγούνταν από τη μανία της μάθησης. Εμείς πάλι, το διδακτικό προσωπικό, σε κοινές συνεδριάσεις, καθορίζαμε ακριβώς τι και πως έπρεπε να διδάξουμε. Τα περισσότερα διδάγματα τα συζητούσαμε με τους σπουδαστές μας. Πολλά όμως, επειδή δεν μας έπαιρνε ο καιρός, τους τα λέγαμε δογματικά, σαν πληροφορίες, και το βράδυ, κάνοντας τον περίπατό μας στην πλατεία του Καρπενησιού, τα αναλύαμε και τα εξηγούσαμε.

Έναν ωραίο χρωματισμό έδιναν στη διδασκαλία μας οι πολλοί ελεύθεροι επισκέφτες, που έρχονταν ν’ ακούσουν τα νέα πράματα, όπως διαδόθηκε στο Καρπενήσι, που διδάσκαμε στην Ακαδημία αυτή. Οι επισκέφτες ήταν προπάντων γυναίκες και από τις διάφορες υπηρεσίες του αγώνα και ντόπιοι κάτοικοι.

Καρπενήσι: Αναμνηστική πλάκα στο χώρο που στέγαζε το περίφημο Παιδαγωγικό Φροντιστήριο των ΕΑΜ-ΠΕΕΑ

Στις 6 Αυγούστου του 1944, το Αντάρτικο της Στερεάς είχε οργανώσει τη γιορτή του στην πλατεία της πόλης. Είμαστε κ’ εμείς καλεσμένοι και προσπαθούσαμε, με χορούς και τραγούδια να λαμπρύνουμε τη γιορτή. Σε μια στιγμή και ενώ από το καμπαναριό της εκκλησίας απαγγελλόταν ο «Οδηγητής» του Βάρναλη, έφτασε η είδηση πως, τη στιγμή εκείνη, μια φάλαγγα Γερμανών ξεκίνησε από τη Λαμία και μια άλλη από το Αγρίνιο, με κατεύθυνση το Καρπενήσι.

Εκείνη τη νύχτα μείναμε άγρυπνοι στο Καρπενήσι. Μόλις ξημέρωσε, ο Διοικητής της Περιοχής Στερεάς μας διάταξε, ο καθένας μας να φορτωθεί από την Αποθήκη με 10 οκάδες φορτίο τροφίμων και όλοι μαζί να ξεκινήσουμε αμέσως πεζοί για το χωριό Κεράσοβο, όπου είχε την έδρα του το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ. Από κει θα κάναμε ό,τι θα μας επέβαλλε η περίσταση.

Ξεκινήσαμε βαδίζοντας επάνω στο ξηροπόταμο προς τον Άη – Θανάση: Άντρες, γυναίκες, άλογα, γελάδια, κατσίκια, σκύλοι και οι κότες του σπιτιού στέναζαν και αγκομαχούσαν ν’ ανεβούν τον ανήφορο. Όλα αυτά τα ετερόκλιτα όντα αποτελούσαν μια άγρια, μια τραγική, μα στο βάθος μια ωραία εικόνα. Τέτοια άγρια εικόνα είχα αντικρύσει άλλη μια φορά μέσα στον κεντρικό δρόμο της Αδριανούπολης, στο τέλος της μικρασιατικής καταστροφής, όταν ολόκληρος ο ελληνικός πληθυσμός του εσωτερικού της Α. Θράκης προσπαθούσε να προφτάσει να καταφύγει στη Δυτική Θράκη.

Εικόνα του Καρπενησίου που πυρπολήθηκε δύο φορές από τους Γερμανούς ναζί - φωτο: Σπύρος Μελετζής

Το βράδυ της πρώτης εκείνης μέρας της φυγής από το Καρπενήσι, φτάσαμε στο γιοφύρι της Μέγδοβας. Επειδή ένας από τους συναδέλφους μας, μόλις ντύθηκε, δεν μπορούσε να δει τίποτα, έπρεπε να μείνουμε εκειδά. Επειδή όμως στο μέρος εκείνο δεν υπάρχει ούτε έως ένα αλώνι ίσο μέρος, για να κοιμηθούμε, αναγκασθήκαμε να κατεβούμε στην κοίτη του ποταμού και ξαπλώσαμε δίπλα στο νερό, απάνω στις κοτρώνες. Είχαμε βάλει σκοπούς, που μας ξύπνησαν μόλις βγήκε το φεγγάρι. Ξεκινήσαμε πάλι. Μόλις περάσαμε τη διασταύρωση των δρόμων, είδαμε τους Γερμανούς σε απόσταση μισής ώρας να έρχουνται κατακεί.

Μα και όταν, ύστερα από είκοσι λεφτά της ώρας φτάσαμε στο Κεράσοβο και βάλαμε το καζάνι για να βράσουμε τα φασόλια, βλέπουμε πάλι τους Γερμανούς σε απόσταση 500 μέτρων να έρχουνται κατά το χωριό. Αφήσαμε τότε τα φασόλια και πεινασμένοι εξακολουθήσαμε το δρόμο μας προς τ' Άγραφα, βαδίζοντας σε απότομες πλαγιές βουνών, σε κατσικόδρομους που έμοιαζαν με μυρμηγκόδρομους.

Λίγο πριν από τα Άγραφα, λοξοδρομήσαμε προς τα αριστερά και φτάσαμε στο χωριό Τροβάτο, υψόμετρο 1.200 μέτρα.

Στο Τροβάτο Αγράφων - μετά την περιπετειώδη πορεία...

Σ’ όλη αυτή την αξέχαστη πορεία, εντύπωση μου έκανε το θάρρος και η επιμονή δυο σπουδαστριών, που σε άλλες περιπτώσεις θα ήταν θαύμα να περάσουν με τα πόδια αυτά τα μέρη: Η μια ήταν ανάπηρη στο ένα πόδι της και περπατούσε με πατερίτσες και σίδερα στο πόδι. Ή άλλη είχε κάμει πριν λίγο καιρό εγχείρηση και της είχαν κόψει τρία δάχτυλα από το ξεπαγιασμένο πόδι της. Πριν ναρθεί στην Ακαδημία ήταν αντάρτισσα.  Και όμως η σπουδάστρια αυτή, η Αστέρω, κάθε βράδυ, κάτω από την καρυδιά στην πλατεία του Τροβάτου, τραγουδούσε και η φωνή της ξαπλωνόταν γύρω και αντιλαλούσε στ’ αντικρινά βουνά.

Μέσα στην εκκλησία του κάτω μαχαλά του Τροβάτου, στεγάστηκε τώρα η Παιδαγωγική Ακαδημία των Βουνών. Είμαστε το κρυφό σχολειό του αγώνα. Τώρα δε φοβούμαστε τους Τούρκους. Φοβούμαστε όμως τους Γερμανούς και τους Έλληνες φασίστες. Μέσα στην εκκλησία αυτή συνεχίσαμε την διδασκαλία μας. Εγώ δίδασκα τη συνηθισμένη ύλη των Ακαδημιών. Ο κ. Σωτηρίου ανάλυε και εξηγούσε τις βάσεις της Οργάνωσης της Νεολαίας. Ο φίλος Μακεδονίτης δίδασκε φιλοσοφία και οι άλλοι φίλοι διάφορα άλλα μαθήματα.

Μέσα στην εκκλησία αυτή, γίνηκαν και με παιδιά του χωριού υποδειγματικές και δοκιμαστικές διδασκαλίες όλων των μαθημάτων. Η διδασκαλία ήταν μυσταγωγία. Όχι μόνο επικρατούσε άκρα σιωπή ανάμεσα στους σπουδαστές, μα και η αθρόα επίσκεψη των κατοίκων του χωριού, έδινε ένα πανηγυρικό τόνο σ’ όλη την εργασία.

Το θρυλικό Αναγνωστικό της Αντίστασης που γράφτηκε στο Τροβάτο της Ευρυτανίας!

Ο παπάς του χωριού, με την αγκλίτσα του καθόταν σ’ ένα στασίδι, δίπλα στο δεσποτικό και αφουγκραζόταν. Ο πρόεδρος του χωριού, ο ευφυέστατος Αλέξης, καθόταν στα σκαλοπάτια του τέμπλου και κάθε τόσο κατέβαζε το κεφάλι, σημείο πως παραδεχόταν ό,τι άκουε.

Και κάθε βράδυ, κάτω από την καρυδιά, μαζεύονταν αρκετοί κάτοικοι του απάνω και του κάτω μαχαλά και εκεί τους εξηγούσαμε και τους αναλύαμε διάφορα ζητήματα του αγώνα.

Απέξω από την ίδια εκκλησία, δώσαμε και τα απολυτήρια των σπουδαστών. Σε μια γενική συγκέντρωση σπουδαστών και λαού, διαβάσαμε ένα γράμμα του προέδρου μακαρίτη ΑΛ. Σβώλου, που μου είχε δώσει επ' ευκαιρία της απόλυσης των σπουδαστών. Και αυτή τη στιγμή θυμούμαι ακόμα την αδελφική συγκίνηση που μας είχε καταλάβει όλους, σπουδαστές και καθηγητές, την τελευταία εκείνη ώρα.

Οι σπουδαστές μας διορίστηκαν όλοι στα δημόσια σχολεία. Πολλοί μάλιστα έμειναν διορισμένοι πολύ καιρό και μετά τη διάλυση του ΕΛΑΣ.

Μετά την απόλυση των σπουδαστών, εγώ έμεινα στο Τροβάτο και έγραψα το Αναγνωστικό βιβλίο της Ε' και ΣΤ' τάξης «Ελεύθερη Ελλάδα».

Μια δασκάλα, που εργαζόταν στην Ακαδημία, έγραψε στο Αναγνωστικό αυτό ένα κεφάλαιο για την «Πολιτοπουλίνα του Αγρινίου» και ο σπουδαστής Μπάμπης έγραψε το κεφάλαιο για το Νικολό που σκότωσε το Γερμανό στο χωριό Χιλιαδού.

Το Αναγνωστικό αυτό τυπώθηκε με πολλά τυπογραφικά λάθη, γιατί παράλειψα να πάω στο χωριό, που είχαμε το πιεστήριό μας και να παρακολουθήσω την εκτύπωσή του. Ωστόσο, μόλις κυκλοφόρησε, μπήκε στα σχολεία της Ελεύθερης Ελλάδας και διαβάστηκες από τα Ελληνόπουλα. Όπως μούλεγε στα Γιούρα ο μακαρίτης Κ. Παπανικολάου των Σερρών, που ήταν Γραμματέας του Εκπαιδευτικού Γραφείου της Γεν. Διοίκησης στη Θεσσαλονίκη, το Αναγνωστικό αυτό τυπώθηκε σε 100 χιλιάδες αντίτυπα και σκορπίστηκε σ' όλες τις ελεύθερες περιοχές της Μακεδονίας. Το ίδιο με διαβεβαίωσε και ο μακαρίτης Ηλίας Αποστολίδης, που ήταν γραμματέας του ΕΑΜ Μακεδονίας.

Ηλιούπολις - Αθηνών, Μάρτιος 1962 "

Ο φωτεινός παιδαγωγός του ΕΑΜ Μιχάλης Παπαμαύρος εκ Χίου (1893-1963),
συν-διευθυντής του Παιδαγωγικού Φροντιστηρίου στο Καρπενήσι

  Απο το blog "Ευρυτάνας ιχνηλάτης"