22 Φλεβάρη 1943 ξεκινά η απεργία των μαθητών

Σχεδόν από τους πρώτους μήνες της ιταλογερμανικής κατοχής, από το καλοκαίρι του '41, σε χώρους που είχαν να κάνουν με την Εκπαίδευση, δημιουργούνται οι πρώτοι πυρήνες αντίστασης κατά των κατακτητών, στους οποίους πρωτοστατούν οι κομμουνιστές και μέλη της Κομμουνιστικής Νεολαίας (ΟΚΝΕ).
Βασικοί άξονες της συσπείρωσης στο χώρο της μαθητιώσας νεολαίας, των φοιτητών και των εκπαιδευτικών αποτελούν τα αιτήματα για τη λειτουργία των σχολείων, τον διορισμό των εκπαιδευτικών και την επίλυση του βασανιστικού προβλήματος της πείνας.

Το φθινόπωρο του '41, από τα σπλάχνα του ΕΑΜ ξεπηδάει η οργάνωση του ΕΑΜ Νέων, που οργανώνει τα πρώτα συλλαλητήρια διαμαρτυρίας για την περικοπή της μερίδας του συσσιτίου, τα οποία σταδιακά θα πάρουν χαρακτηριστικά οργανωμένης αντίστασης. Η μετεξέλιξη της «Ενιαίας Μαθητικής Νεολαίας» ήταν η ΕΠΟΝ, στις γραμμές της οποίας συσπειρώθηκαν περίπου 640.000 μέλη. Το 1943, με την Απόφαση 1609 του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ, μορφοποιήθηκαν ομάδες και τμήματα διμοιριών της ΕΠΟΝ στα Τάγματα και τις Μεραρχίες του ΕΛΑΣ, με μέτωπο δράσης στον πολεμικό - διαφωτιστικό - εκπολιτιστικό τομέα. Πάνω από 200 τέτοιες «υποδειγματικές ανταρτοΕΠΟΝίτικες» ομάδες είχαν στις γραμμές τους 32.000 ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟΝίτισσες.1

Με μπροστάρη την Ενιαία Μαθητική Νεολαία (που μια μέρα μετά συμμετείχε στην ίδρυση της ΕΠΟΝ 23 Φλεβάρη 1943) ξεκινά η απεργία των μαθητών (22 Φλεβάρη 1943) με αίτημα να μην επιστρατευτούν οι γονείς και τ’ αδέλφια τους από τις δυνάμεις κατοχής που επιδίωκαν, με κάθε μέσο, να εξασφαλίσουν εργατικά χέρια για τα εργοστάσια τους στη Γερμανία, ώστε να ενισχύσουν το μέτωπο κατά της Σοβιετικής Ένωσης.

Η αποχή των μαθητών πέτυχε 100% και συνεχίστηκε και τις επόμενες ημέρες. Το κατοχικό υπουργείο Παιδείας βλέποντας ότι δεν μπορεί με κανένα μέτρο (απειλές, τρομοκρατία κλπ.) να κάμψει τους μαθητές αποφάσισε να κλείσει τα σχολεία «επ’ αόριστον». Οι μαθητές απαντούν με μαζική συμμετοχή στις διαδηλώσεις του λαού και στις 25 Φλεβάρη θα έχουν τον πρώτο τους νεκρό που έπεσε από τις σφαίρες του κατακτητή, τον επονίτη μαθητή του 5ου Γυμνασίου Αθηνών Γιάννη Δρακόπουλο. Την επομένη έγιναν διαδηλώσεις μαθητών που καταδίκαζαν τη δολοφονία, το φασισμό και τα σχέδια για επιστράτευση, ενώ οι επονίτισσες μαθήτριες πήγαν συντεταγμένες στο σπίτι του νεκρού συντρόφου τους, στην οδό Ερεσού την οποία και μετονόμασαν σε οδό Γιάννη Δρακοπούλου.

Οι μαθητικές κινητοποιήσεις κατά της φασιστικής επιστράτευσης θα κορυφωθούν με την τεράστια διαδήλωση, στις 5 Μάρτη του 1943. Μια κινητοποίηση που έφερε τη νίκη, αφού ο εχθρός εγκατέλειψε τα σχέδια του για επιστράτευση και μέχρι το τέλος της κατοχής δεν ξαναεπιχείρησε να τα επαναφέρει.

Στη φωτιά της μάχης

Αντίστοιχη μαζικότητα είχε και η συσπείρωση των εκπαιδευτικών, που ως κλάδος του Δημοσίου ήταν από τους πιο πρωτοπόρους. Στο διάστημα 1942-1944 οργανώθηκαν 7 απεργιακές κινητοποιήσεις με αιτήματα την παροχή συσσιτίων, τη λειτουργία των σχολείων και την αύξηση των μισθών. Η δραστηριοποίηση χιλιάδων μελών και ανώτερων και μεσαίων στελεχών του ΚΚΕ, όπως οι Δ. Γληνός, Ν. Πλουμπίδης, Γ. Ζεύγος - μέλη του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, καθώς και πρωτοπόρων επιστημόνων και διανοητών όπως οι Κ. Βάρναλης, Π. Κόκκαλης, Γ. Γεωργαλάς, Ρ. Ιμβριώτη, Κ. Σωτηρίου, Μ. Παπαμαύρος, Σ. Μαυροειδή-Παπαδάκη και πολλών άλλων στις γραμμές των εκπαιδευτικών οργανώσεων, προσδίδουν βαρύτητα στον πολιτικό προσανατολισμό των διεκδικήσεων, ενώ ταυτόχρονα η πρόταση για τον χαρακτήρα και το περιεχόμενο της επιδιωκόμενης Παιδείας του λαού μπαίνει στην πιο ώριμη φάση της, αυτή της μετωπικής σύγκρουσης με την υπάρχουσα εκπαιδευτική πολιτική των κυβερνήσεων συνεργασίας με τον κατακτητή και ταυτόχρονα του σχεδιασμού της αναγκαίας μεταρρύθμισης για τη «λαϊκή παιδεία».

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Εκπαίδευση υπολειτουργούσε, καθώς η γερμανόφιλη κυβέρνηση συνέχιζε να εκδίδει νόμους και διατάγματα κυρίως φρονηματιστικού χαρακτήρα. Στις ελάχιστες ώρες διδασκαλίας προστέθηκε η υποχρεωτική διδασκαλία της γερμανικής και ιταλικής γλώσσας. Στις υπό βουλγαρική κατοχή περιοχές της Ανατ. Μακεδονίας και Θράκης τα ελληνικά σχολεία έκλεισαν, οι εκπαιδευτικοί απολύθηκαν και στη θέση τους λειτούργησαν βουλγαρικά σχολεία. Επιβλήθηκαν δίδακτρα και στο Δημοτικό. Στα πανεπιστήμια η κατάσταση ήταν η ίδια. Η κυβέρνηση απέλυε καθηγητές, έκλεινε τμήματα, ακόμα και ολόκληρες σχολές.


1 («Σύντομη Ιστορία του ΚΚΕ», ΚΕ του ΚΚΕ, 1988, σελ. 182-183).



Η διαταγή για πολιτική επιστράτευση και η ματαίωση της

Το μορφωτικό έργο στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας