Φτάνει στην Αθήνα, ύστερα από 9 χρόνια κράτησής του σε ελληνικές φυλακές και στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Νταχάου

Φτάνει στην Αθήνα,29/05/1945, ύστερα από 9 χρόνια κράτησής του σε ελληνικές φυλακές και στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Νταχάου της Γερμανίας, ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης.

Η ζωή με τη δράση του δεν ξεχωρίζουν

 

Είναι δύσκολο να σκιαγραφήσεις τη ζωή και τη δράση του Νίκου Ζαχαριάδη. Του κομμουνιστή, που για 25 ολόκληρα χρόνια ως Γενικός Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ, συνέδεσε τη ζωή και τη δράση του, αδιάσπαστα και τα δύο, με την ανάπτυξη του κομμουνιστικού κινήματος στην Ελλάδα και την επαναστατική λαϊκή πάλη με επικεφαλής την εργατική τάξη και το κόμμα της, το ΚΚΕ.
Σε συνθήκες θυελλώδικης ανάπτυξης, αλλά και υποχωρήσεων και ήττας. Και είναι δύσκολο γιατί είναι αδύνατο να μιλήσεις για τον Νίκο Ζαχαριάδη έξω από την ίδια αυτή πορεία του εργατικού κινήματος, της λαϊκοδημοκρατικής πάλης, και της επανάστασης που έκανε την αστική τάξη της Ελλάδας δυο φορές να φοβηθεί, μπροστά στο ενδεχόμενο ανατροπής της εξουσίας της. Και η πρώτη με τη δεύτερη έχουν άμεση σχέση μεταξύ τους.

Ο ίδιος ο Νίκος Ζαχαριάδης μιλούσε για την πρώτη και τη δεύτερη επανάσταση, εννοώντας τη λαϊκοαπελευθερωτική πάλη στα 1940-1944 και τον αγώνα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας στα 1946-1949. Λαμπρές σελίδες της ιστορίας του λαϊκοεπαναστατικού κινήματος στην Ελλάδα και οι κορυφαίες στιγμές του, για τις οποίες το ΚΚΕ δεν έβαλε απλά τη σφραγίδα του, αλλά ήταν ο καθοδηγητικός νους, ο πρωτοπόρος οργανωτής, η πολιτική δύναμη που ώθησε την εργατική τάξη και το λαό στη δράση για την κοινωνικοοικονομική εξέλιξη της Ελλάδας προς τα μπρος. Γιατί αυτό απαιτούσαν οι συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες. Και ήταν η μόνη δύναμη, το ΚΚΕ και η εργατική τάξη, που μπορούσε αντικειμενικά να οδηγήσει την κοινωνία προς τα μπρος, τραβώντας μαζί της και τ' άλλα λαϊκά στρώματα, όταν η αστική τάξη πάσχιζε, διαλέγοντας ιμπεριαλιστές συμμάχους ανάμεσα στους δυο συνασπισμούς που έστειλαν στη σφαγή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου τους λαούς, να διατηρήσει το δικό της κοινωνικοοικονομικό σύστημα, έχοντας θεμελιακό στήριγμα τη δύναμη του διεθνούς ιμπεριαλισμού, ανεξαρτήτως επιλογής εθνικότητας.

 

Ο Νίκος Ζαχαριάδης σε μια συγκέντρωση. Δίπλα του διακρίνονται οι Παπαρήγας και Στρατής

Ατομική και συλλογική δουλιά

 

 Ο Νίκος Ζαχαριάδης είχε τη δική του προσωπική συμβολή στα πλαίσια της συλλογικής δράσης της ΚΕ του ΚΚΕ, σ' όλη αυτή την πορεία του Κόμματος και του επαναστατικού κινήματος. Αλλωστε, ο ίδιος ο Νίκος Ζαχαριάδης ποτέ δεν ξέκοβε την προσωπική του δράση από τη συνολική και συλλογική δουλιά του Κόμματος. Και στα σωστά και στα λάθη. Οταν στην 7η Ολομέλεια του 1957, στην οποία και καθαιρέθηκε και διαγράφτηκε, πήρε το λόγο, αναφερόμενος σχετικά στο ιστορικό πρώτο ανοιχτό γράμμα του προς το λαό της Ελλάδας από τη Γενική Ασφάλεια, είπε ότι ναι μεν το γράμμα ήταν δικό του αλλά το πολιτικό περιεχόμενό του «ήταν αποτέλεσμα, συνισταμένη όλης της δουλιάς του Κόμματος που έκανε προηγούμενα».
Αλλά και όταν γύρισε από το Νταχάου, μετά τη λαθεμένη για το Κόμμα και το κίνημα Συμφωνία της Βάρκιζας, αποτέλεσμα όχι μόνον της στρατιωτικής ήττας το Δεκέμβρη του 1944 αλλά και της πολιτικής γραμμής του κινήματος και του Κόμματος από την εποχή ακόμη του απελευθερωτικού αγώνα, στο ζήτημα της στρατηγικής και των συμβιβασμών (Συμφωνίες Γκαζέρτας, Λιβάνου κλπ.), αλλά ακόμη και μετά την ήττα του Δεκέμβρη, του τέθηκε το ζήτημα σε συνέντευξή του στο «Ριζοσπάστη» (31/5/45) ότι η φυλάκισή του στο στρατόπεδο του Νταχάου σε όλη τη διάρκεια του πολέμου, αποδεικνύει πως η άρχουσα τάξη αναγνωρίζει και φοβάται την αξία του, και του στερεί το δικαίωμα να συμμετέχει άμεσα στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του ελληνικού λαού.

Ο ίδιος απαντά πάνω σ' αυτό: «Χωρίς αμφιβολία, αν εξαιρέσει κανείς τη Ρωσία και ίσως τη Γιουγκοσλαβία, πουθενά αλλού ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας δεν πήρε τέτοιο φούντωμα, τέτοιο επικό μεγαλείο, τέτοια έκταση σε ομαδικό ηρωισμό, αυτοθυσία, αυταπάρνηση. Και αυτό σημαίνει ότι καθοδηγήθηκε λαμπρά ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας. Οταν συναγωνιστές μού έλεγαν στο στρατόπεδο του Νταχάου ότι η συμβολή μου θα είχε περισσότερα αποτελέσματα, τους απαντούσα: Ο αγώνας αυτός απέδειξε ότι δε χρειάζομαι καθόλου. Η ηγεσία του Κόμματος, η ηγεσία του ΕΑΜ, είναι στο ύψος της. Δε θα είχα λοιπόν να δώσω, αλλά να πάρω. Και από αυτή την άποψη, μόνο εγώ ζημίωσα, που στερήθηκα τη μεγάλη τιμή να πάρω μέρος στο υπέροχο κίνημα της εθνικής αντίστασης».

 

 Αλλά και στην κριτική εξέταση της κομματικής δράσης και ιδιαίτερα της Κεντρικής Επιτροπής μιλούσε τολμηρά για τα λάθη χωρίς ο ίδιος να βγάζει τον εαυτό του έξω απ' αυτά. Είναι χαρακτηριστικές οι εκφράσεις του «κάναμε λάθη, κάναμε στραπάτσα». Αλλά πάντα στην κατεύθυνση να διορθωθούν τα λάθη, να ατσαλώνεται το Κόμμα απ' αυτά, να βγάζει συμπεράσματα για να συνεχίζει πιο ώριμο την πολιτική του δράση.
Αν αυτά τα μικρά παραδείγματα δείχνουν μια πτυχή της συγκρότησης του Ζαχαριάδη, αυτή ακριβώς αποκαλύπτει ότι είναι αρετή του κομμουνιστή, ιδιαίτερα του κομματικού στελέχους, η διαλεχτική αξεχώριστη σχέση της ατομικής δράσης με τη συλλογική, ακόμη και αν η προσωπική συμβολή σε κορυφαίες μάλιστα στιγμές του κινήματος, όπως το ιστορικό γράμμα τον Οκτώβρη του 1940, είναι αυτή που φαίνεται πως ξεχωρίζει. Αλλωστε, η συλλογική θεωρητική και ιδεολογικοπολιτική σκέψη και δράση του Κόμματος είναι αυτή που συμβάλλει στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του στελέχους. Που δεν μπορεί, όσο και αν ξεχωρίζει, να σταθεί πάνω από τη συλλογικότητα στην ενότητα θεωρίας και πράξης των κομμουνιστών. Οσο και αν πράγματι οι άνθρωποι γενικά, το ίδιο και οι κομμουνιστές, ξεχωρίζουν ως ιδιαίτερες προσωπικότητες στα πλαίσια της συνολικής, συλλογικής κομματικής δουλιάς. Γι' αυτό, άλλωστε, υπάρχουν και τα κριτήρια ανάδειξης στελεχών, αλλά και ο καταμερισμός δουλιάς των οργάνων ανάλογα με τις ιδιαίτερες ικανότητες των προσώπων.
Αλλά αυτές δεν μπορούν να κατακτήσουν ποτέ το σύνολο της συλλογικής σκέψης και δράσης.

Ακόμη και τα καταγεγραμμένα στην Ιστορία γενικά, αλλά και στο κομμουνιστικό κίνημα, από την εμφάνισή του, ως «φωτεινά μυαλά», δε θα υπήρχαν έξω από τη συλλογική κοινωνική εξέλιξη και δράση, σ' όλους τους τομείς.

 

Για το ρόλο της προσωπικότητας

Είναι γνωστό πως εγκαλούνταν στην 7η ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, στα 1957, για «σεχταρισμό στην πολιτική γραμμή του Κόμματος», ιδιαίτερα μετά τη Βάρκιζα, αλλά και πριν το 1940, για άλλα λάθη πολιτικά στη γραμμή και αποδίδονταν προσωπικά στον ίδιο. Εγκαλούνταν επίσης και για καλλιέργεια «προσωπολατρίας». Είναι η περίοδος μετά το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ, στο οποίο ένα από τα βασικά ζητήματα στα οποία ασκήθηκε δριμύτατη κριτική στον Στάλιν, και πάνω σ' αυτό οικοδομήθηκαν όλα τα λάθη που του αποδόθηκαν, ήταν ακριβώς η «προσωπολατρία». Βεβαίως, για τον Νίκο Ζαχαριάδη έχει ειπωθεί και έχει γραφτεί ότι ήταν «λιτός, απλός, δεν του άρεσαν οι χοντράδες της υμνολογίας», και μάλιστα από καθοδηγητικά στελέχη του ΚΚΕ, της περιόδου εκείνης, τα οποία μίλησαν μετέπειτα για «προσωπολατρία».

Ηταν τα στελέχη αυτά που συγκρότησαν τη δεξιά οπορτουνιστική-αναθεωρητική ομάδα στο Κόμμα και οδήγησαν στη διάσπαση του 1968, οργανώνοντας το μετέπειτα αντισοβιετικό «ΚΚΕ Εσ.», έχοντας ως κύριο αντίπαλό τους το ΚΚΕ, το οποίο είχαν σκοπό να διαλύσουν (Παρτσαλίδης, Δημητρίου, Ζωγράφος, κ.ά.). Είναι τα ίδια στελέχη που επέμειναν και επέβαλαν απόφαση της ΚΕ του Κόμματος για τη διάλυση των Κομματικών Οργανώσεων στα 1958, διαχέοντας τις κομματικές δυνάμεις στην ΕΔΑ, την οποία μετέτρεψαν από συνασπισμό κομμάτων σε ενιαίο κόμμα με πρόγραμμα τη δημοκρατική αλλαγή, αποφαινόμενοι σε μια πορεία ότι δε χρειάζεται Κομμουνιστικό Κόμμα. Φαίνεται πως αυτά τα στελέχη είτε αγνοούσαν τη διαλεχτική σχέση του ρόλου της προσωπικότητας με το ρόλο των λαϊκών μαζών, είτε με το ζήτημα της «προσωπολατρίας» συγκάλυπταν τον οπορτουνισμό τους. Μάλλον το δεύτερο συμβαίνει στη συγκεκριμένη περίπτωση.
Στα χρόνια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου και σε συνέχεια (στην ΕΣΣΔ οπωσδήποτε και προπολεμικά), σε στιγμές μαζικής έξαρσης και ηρωισμού, όταν εκατομμύρια άνθρωποι, έως χτες περιθωριοποιημένοι, μπήκαν στο πολιτικό προσκήνιο της Ιστορίας, ήταν φυσικό αυτές οι μεγαλειώδεις διαστάσεις των λαϊκών κινημάτων να αντανακλώνται στα ΚΚ γενικά (που ήταν οι ηγετικές δυνάμεις της λαϊκής πάλης) αλλά και ειδικότερα στους ηγέτες τους. Στα μάτια των λαών ούτε ο Στάλιν, ούτε ο Ζαχαριάδης είχαν το «μέγεθος» που απέκτησαν αργότερα, όσο οι εργαζόμενοι δε χειραφετούνταν μαζικά από την αστική ιδεολογία. Και βέβαια, δεν είναι καθόλου κακό, ούτε τυχαίο το γεγονός, ότι αυτοί οι ηγέτες - και πολλοί άλλοι ακόμα - αγαπήθηκαν από τους λαούς.

Τα ζήτημα είναι, πώς και αν η κάθε φορά ηγεσία εξασφαλίζει τους όρους εκείνους, που η ανάπτυξη της συλλογικότητας του καθοδηγητικού οργάνου, του Κόμματος, των λαϊκών μαζών, θα κάνει αδύνατη ή θα περιορίσει στο ελάχιστο την όποια αυθαιρεσία, τον ετσιθελισμό, τον υπερσυγκεντρωτισμό, την κατάχρηση εξουσίας. Αλλωστε, τα καθοδηγητικά όργανα και οι αποφάσεις τους, η δράση τους, κρίνονται. Και δεν μπορεί οι όποιες αρνητικές πλευρές της δουλιάς τους να αποδίδονται αποκλειστικά και μόνο στο Γραμματέα, αφού υπάρχουν το Πολιτικό Γραφείο (ΠΓ), η Κεντρική Επιτροπή (ΚΕ), καθώς και τα αποφασιστικά κομματικά Σώματα (Συνέδρια, Συνδιασκέψεις).

Τέτοιες αρνητικές πλευρές σε σχέση με τις αρχές λειτουργίας και τη συλλογικότητα ασφαλώς και υπήρξαν, όχι όμως μόνο στα χρόνια της λεγόμενης προσωπολατρίας. Για παράδειγμα, στην Κατοχή, όταν ο Ν. Ζαχαριάδης βρισκόταν δεσμώτης στο Νταχάου, η ανεπαρκέστατη συλλογικότητα στα καθοδηγητικά όργανα του ΚΚΕ ήταν ένα βασικό χαρακτηριστικό τους και οφείλεται βεβαίως σε μια σειρά άλλους παράγοντες.

 

Η ταυτότητα του Ζαχαριάδη στο Νταχάου