Πανελλαδική Δημοκρατική Ένωση Γυναικών (ΠΔΕΓ)

Με την καθοριστική συνδρομή των μαχητριών του Δημοκρατικού Στρατού, ιδρύεται, 25/10/1948, στην Ελεύθερη Ελλάδα η Πανελλαδική Δημοκρατική Ένωση Γυναικών (ΠΔΕΓ).

Η ιδρυτική σύσκεψη της ΠΔΕΓ έγινε στις 25 Οκτώβρη του 1948. Αποστολή της ήταν να ενώσει, να κατευθύνει, να οργανώσει τον αγώνα των γυναικών όλης της χώρας, των μαχητριών του ΔΣΕ, των

γυναικών στις ελεύθερες περιοχές, αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα και να συνδέσει το ελληνικό με το παγκόσμιο γυναικείο κίνημα. Μέλη της ήταν γυναίκες από το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΚΕ), τον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας (ΔΣΕ), το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας (ΑΚΕ), το Αντιφασιστικό Μέτωπο των Σλαβομακεδόνων (ΝΟΦ) και τη Δημοκρατική Νεολαία Ελλάδας (ΔΝΕ).

«Είναι η οργάνωση όλων των γυναικών, που παλεύει για τα συμφέροντά τους, για τα δικαιώματά τους, για την προστασία των παιδιών τους (...) που κάτω από τη σημαία της θα βαδίσουμε στην απελευθέρωση και τη Νίκη (...) την καινούρια ισότιμη ευτυχισμένη ζωή μας στην Ελλάδα» (από την Εισήγηση στην Α' Πανελλαδική Συνδιάσκεψη της ΠΔΕΓ, 1-3 Μάρτη 1949, εκδ. ΠΔΕΓ - Λεύτερη Ελλάδα).

Στην εισήγηση για την Α' Πανελλαδική Συνδιάσκεψη, σχετικά με τη δουλειά της ΠΔΕΓ στις μαχήτριες του ΔΣΕ, σημειώνονται τα εξής: «Η ΠΔΕΓ δεν είναι στρατιωτική οργάνωση. Τον πόλεμο τον κάνει ο στρατός. Αυτός κάνει και την ειδική πολεμική δουλειά στις μαχήτριες. Γι' αυτό η ΠΔΕΓ δε θα έχει οργανώσεις της μέσα στα τμήματα του ΔΣ. Θα 'χει μέλη της όσες μαχήτριες θέλουν ν' ανήκουν στις γραμμές της και θα προσπαθήσει να αγκαλιάσει όλες τις μαχήτριες».

Η επιδίωξή της ήταν να βοηθήσει τα μέλη της να υπερνικήσουν τις δυσκολίες του πολέμου, να τις εμψυχώσει, να τους δώσει βαθύτερη συνείδηση της μεγάλης τους αποστολής, βοηθώντας έτσι το έργο του ΔΣΕ.

Ξεχωριστή σημασία είχε η δουλειά στα ελεύθερα χωριά και συγκεκριμένα η συμβολή της ΠΔΕΓ στη συμμετοχή των γυναικών στους λαϊκούς θεσμούς: «Στις συνελεύσεις των χωριών πολλές φορές γίνονται κοινές, κρύες, τυπικές εισηγήσεις, με γενικολογίες και αρχίζουν κατεβατά τα καθήκοντα. 

Χρειάζεται με καλή δουλειά να διαφωτίζουμε τις γυναίκες, να τους εξηγούμε την ανάγκη της θυσίας, να τις ανεβάζουμε πολιτικά, να τις συγκινούμε, να τις ενθουσιάζουμε», αναφέρονταν στην εισήγηση.
Επιπλέον, η ΠΔΕΓ έριξε ιδιαίτερο βάρος στην οργάνωση του αγώνα των γυναικών στις περιοχές που δεν είχε τον έλεγχο ο ΔΣΕ. Βασικό καθήκον της ήταν:
«...Να ξεσηκώσει, να κινητοποιήσει, ενώνοντας στην πάλη όλες αυτές τις λαϊκές γυναικείες μάζες, να τις κάνει εφεδρείες του αγώνα και του ΔΣ... Δεν πρέπει να απαιτούμε την ίδια προσφορά και την ίδια δύναμη πάλης απ' όλες τις γυναίκες. Εμείς πρέπει να κινούμε κάθε μέρα όλο και περισσότερες γυναικείες μάζες να παίρνουν θέση στον αγώνα. Αλλη τη θέση αυτή θα την πάρει μ' ένα δεματάκι για τον αγωνιστή, άλλη με το να κερδίσει στην προσπάθεια της συμφιλίωσης τη γυναίκα του ΜΑΥ και να τον πείσει ν' αφήσει το όπλο της καταστροφής του, άλλη με το κατέβασμα στην απεργία κι άλλη με το όπλο. Ολες όμως μαζί, άλλη με το βόλι κι άλλη με πετραδάκι, θα χτυπούν τον εχθρό... Μια αγωνίστρια έκανε θαυμάσια δουλειά, πηγαίνοντας να γαζώσει με πρόφαση πως δεν έχει μηχανή στο απέναντι από το σπίτι της στρατιωτικό ραφείο που σύχναζαν φαντάροι...» (εφημερίδα «Μαχήτρια», αρ. φυλ. 5, 16 Νοέμβρη 1948).

Η ιδρυτική σύσκεψη

Στην ιδρυτική σύσκεψη συμμετείχαν 42 αντιπρόσωποι που είχαν εκλεγεί από συνελεύσεις, όμως την ΠΔΕΓ: «Την φτιάχνει το αίμα από τις εκατοντάδες συντρόφισσές μας που 'πεσαν για τη λευτεριά. Την δημιουργούν οι χιλιάδες μαχήτριες που αυτήν την ώρα στο χαράκωμα χτυπάνε τον εχθρό. Αυτές που σκάβουν το οχυρό και τρέχουν με τη ζαλίγκα. Αυτές που μέσα στη φριχτή τρομοκρατία της πόλης τοιχοκολλούν τον Τύπο της λευτεριάς, παλεύουν και τραγουδώντας αντικρίζουν το εκτελεστικό απόσπασμα», είχε τονίσει η Βέρα Βρανά στην ομιλία της.

Η Ηρώ Μπαρτζώτα, αντιπρόσωπος του ΚΚΕ, ανέδειξε στην ομιλία της: «Η γυναίκα έχει παράδοση στον πόλεμο. Ατομικά, όμως, και μεμονωμένα. Μόνο τώρα η γυναίκα παίρνει μαζικά μέρος στον πόλεμο και παλεύει δίπλα στον άντρα μαχητή. Εκτιμιέται απ' όλους, γίνεται αξιωματικός, Πολιτικός Επίτροπος, ανδραγαθεί στη μάχη. Θα πρέπει να είμαστε αισιόδοξες για το μέλλον, γιατί ξέρουμε πώς ξεκινήσαμε, πού φτάσαμε με την πάλη μας και πώς τώρα με τη δουλειά μας, με την Ενωσή μας θα συμβάλλουμε πιο αποφασιστικά για να 'ρθει γρήγορα η νίκη».

Η σύσκεψη εξέλεξε Επιτροπή της Ενωσης, που αποτελούταν από 15 γυναίκες, και αντιπροσωπεία για το Β' Διεθνές Συνέδριο της ΠΔΟΓ. Οι γυναίκες που συμμετείχαν στην Επιτροπή ήταν οι: Χρύσα Χατζηβασιλείου, Ρούλα Κουκούλου, Βέρα Νικολεύσκο, Βάγιω Βουρλά, Ηρώ Μπαρτζιώτα, Ρίτα Λαζαρίδου, Μαρία Νάκου, Ουρανία Περοβίτου, Καίτη Νικολέτου, Αφροδίτη Πιάκου, Καίτη Χαλυβοπούλου, Σουμέλα Σιδηροπούλου, Μαρίκα Κακαβά.

Η Α' Πανελλαδική Συνδιάσκεψη της ΠΔΕΓ

Στις 1-3 Μάρτη 1949 πραγματοποιήθηκε η Πανελλαδική Συνδιάσκεψη της ΠΔΕΓ. Η Συνδιάσκεψη έγινε μέσα στη φωτιά της μάχης, σ' ένα πολεμικό αμπρί στο Βίτσι.

Ιδιαίτερη σημασία είχε η προετοιμασία της Συνδιάσκεψης, η εκλογή των αντιπροσώπων, αλλά και οι δύσκολες συνθήκες που αντιμετώπισαν οι γυναίκες μέχρι να φτάσουν στο Βίτσι:
«Τα χιόνια λιώσανε και πάνω στην πλαγιά του Ρότο το παχύ φύλλωμα του δάσους έφτιαξε ένα μαλακό στρώμα, λες και η μάνα γη έστρωσε τα βουνίσια βελούδα της για τα μπαρουτοκαπνισμένα παιδιά της. 

Εδώ πριν λίγες μέρες μαζεύτηκαν οι μαχήτριες του 3ου Τάγματος της 108ης Ταξιαρχίας μας. Στην πανηγυρική αυτή συγκέντρωση άρχισαν τις προετοιμασίες τους για να γιορτάσουν τη Διεθνή Μέρα της Γυναίκας στις 8 Μάρτη.

Εβγαλαν τους αντιπροσώπους που θα στείλουν στη συνδιάσκεψη γυναικών. Μίλησαν για τη ζωή, για τον πόλεμο, για τα ζητήματά τους. Πόσο θα συγχυζόταν η μαντάμ Εφοπλιστίδου, η κυρία Τραπεζιτοπούλου αν από κάπου μπορούσε να δει αυτά τα ατίθασα ανυπότακτα κορίτσια της Ελλάδας. 

Τα κορίτσια αυτά, τις καλύτερες θυγατέρες του λαού της Ελλάδας, που με το ντουφέκι στο χέρι διεκδικούν και κερδίζουν τη ζωή τους...» (ραδιοφωνικός σταθμός «Ελεύθερη Ελλάδα»: «Οι μαχήτριες εκλέγουν τις αντιπροσώπους για την Α' Συνδιάσκεψη της ΠΔΕΓ», 2.3.1949).
Μεγάλη ήταν η σημασία της προετοιμασίας της Α' Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης της ΠΔΕΓ από τις γυναίκες. Τους έδωσε ώθηση στο να κινητοποιηθούν, ν' ανεβάσουν τη μαχητικότητά τους, τον ενθουσιασμό τους.

Μπροστά στη Συνδιάσκεψη, οι μαχήτριες του ΔΣΕ έβαλαν άμιλλα σ' όλους τους τομείς της δράσης τους. Το κάθε στέλεχος, η κάθε μαχήτρια προσπάθησε να βρει και να πετύχει κάτι καινούργιο, κάτι μεγαλύτερο. Βγήκαν εκατοντάδες σκοπεύτριες, καινούργιες σαμποτέρ, ολμίστριες, ανιχνεύτριες. Στη Σχολή Αξιωματικών, στα έμπεδα, στα συνεργεία, στους σχηματισμούς, στις μεταφορές, παντού, με ανέβασμα της απόδοσης προετοιμάστηκε η Συνδιάσκεψη.

Γινόταν μεγάλη καμπάνια εκλαΐκευσης προς τιμή της Συνδιάσκεψης. Είχαν βγει χιλιάδες τρικ και προκηρύξεις, 175.000 έβγαλε η Επιτροπή της ΠΔΕΓ και χωριστά τα δικά της κάθε περιοχή και ταξιαρχία. Μόνο η 107η Ταξιαρχία έβγαλε 9.500 έντυπα τρικ, 2.500 χειρόγραφα και πολυγραφημένη εφημερίδα. Τοιχοκολλούνταν παντού αφίσες, γράφονταν συνθήματα, μιλούσαν οι τηλεβόες.
Παράλληλα γινόταν οργανωτική δουλειά. Συσκέψεις στελεχών σ' όλες τις περιοχές για την καλύτερη προετοιμασία και συμβολή τους στη Συνδιάσκεψη. Συνελεύσεις που καθόριζαν το πλάνο της άμιλλας. Με την ίδια ένταση και ενθουσιασμό δούλευαν όλα τα τμήματα.

Με τον ίδιο ενθουσιώδη τρόπο προετοιμάζονταν για τη Συνδιάσκεψη και οι γυναίκες στις απελευθερωμένες από τον ΔΣΕ περιοχές, στα χωριά. Μόνο τα μέλη της ΑΦΖ στα χωριά Φλώρινας και Καστοριάς δούλεψαν με άμιλλα για τη Συνδιάσκεψη και προσέφεραν στον ΔΣ 425 ζεύγη κάλτσες, 373 οκ. μαλλί, έβγαλαν 45 αντάρτισσες απ' τα κατεχόμενα και ενίσχυαν με τρόφιμα τα νοσοκομεία. Οι αγρότισσες απ' τα μισοελεύθερα χωριά Βεντζίων - Γρεβενών έπλεξαν σε δυο βδομάδες 2.000 ζεύγη κάλτσες, 500 φανέλες... Εγιναν κινητοποιήσεις για γάλα των παιδιών σε 6 χωριά, για το άνοιγμα των σχολείων σε 4, για την ειρήνευση σε 1. Μπήκαν βάσεις της Ενωσης σε 6 καινούρια χωριά και δημιουργήθηκε επαφή με μια πόλη.

Η Γιάννα Τρικαλινού αφηγείται σχετικά με την πορεία των αντιπροσώπων για τη συμμετοχή τους στη Συνδιάσκεψη: «...Πήρα μέρος βέβαια και στη Συνδιάσκεψη στο Βίτσι, έγινε το Μάρτη του 1949. 

Ξεκινήσαμε 12 κοπέλες από το Καρπενήσι, τη μάχη του Καρπενησίου και στην πορεία γίναμε 17, ήρθανε κι άλλες μαζί μας. Είχαμε 15 μέρες πορεία, αξιολύπητες, ταλαιπωρημένες πολύ (...) Στο Βίτσι ξεχωρίζαμε από την ταλαιπωρία. Τις περισσότερες μας έπιανε ο ύπνος μέσα στη Συνδιάσκεψη, δεν είχε ξεπεραστεί η ταλαιπωρία. Τη νύχτα περπατούσαμε, τη μέρα σταματούσαμε. Μας άφησαν μετά από τη Συνδιάσκεψη. Ηταν πραγματικά καταπληκτική Συνδιάσκεψη, ήταν αντιπρόσωποι από τη Νότια Ελλάδα, μίλησα βέβαια και στη Συνδιάσκεψη. Είχαν έρθει κι από 6 σοσιαλιστικές χώρες κι από τη Γαλλία αντιπροσωπίες ξένες. Μετά, όταν τέλειωσε η Συνδιάσκεψη, μας έβαλαν σ' ένα μέρος εκεί να ξεκουραστούμε, να συνέλθουμε και να συνεχίσουμε και πάλι την πορεία. Ημαστε στην Πρέσπα, εκεί πήγαμε να φυλαχτούμε, ευτυχώς που ήμαστε στην πλαγιά γιατί οι σφαίρες πέφτανε από τα αεροπλάνα, αφού μιας συντρόφισσας της τρύπησαν τη χλαίνη. Ευτυχώς δεν έπαθε καμία μας τίποτα γιατί προλάβαμε και πέσαμε στην πλαγιά, μας εντόπισαν τα αεροπλάνα και κατέβαιναν χαμηλά».

Οι αντιπρόσωποι αντιμετώπισαν πολλά εμπόδια και δυσκολίες για να φτάσουν, χαρακτηριστική είναι η παρακάτω περιγραφή των αντιπροσώπων γυναικών από τη Νότια Ελλάδα:
«Δεκαοχτώ κοπέλες φτάσαμε στο χώρο της Συνδιάσκεψης σαν αντιπρόσωποι των μαχητριών του Κλιμακίου και των γυναικών της Νότιας Ελλάδας. Φτάσαμε ύστερα από 26 ολόκληρες μέρες πορεία, μέσα στα χιόνια και στις παγωνιές, αντιμετωπίζοντας θαρραλέα τους εχθρικούς κλοιούς και τις ενέδρες και παρακάμπτοντας τα ναρκοπέδια. Ξεκινήσαμε από το Καρπενήσι. Από την πρώτη κιόλας μέρα, στον αυχένα του Καρπενησιού, μας έπιασε χιονοθύελλα. Εμείς, όμως, είχαμε πάρει τη μεγάλη απόφαση να φτάσουμε εδώ πάνω, στη Λεύτερη Ελλάδα, στην καθορισμένη ημερομηνία και γι' αυτό αψηφούμε κάθε κίνδυνο. Με τα όπλα μας και φορτωμένες τους γυλιούς με τις σφαίρες και τις χειροβομβίδες, ανεβαίνουμε τις ανηφοριές και κατεβαίνουμε τις απότομες κατηφοριές. Το χιονόνερο που πέφτει πάνω μας σε λίγα λεπτά φαίνεται σωστό κρύσταλλο. Τα μάτια δεν φαίνονται από τα παγωμένα στρώματα που 'χαν στοιβαχτεί το ένα πάνω στ' άλλο, γύρω στις κόγχες. Τα μαλλιά μας είναι σκεπασμένα με κρύσταλλα. Ολόκληρες είχαμε μετατραπεί σε κινούμενα παγωμένα φαντάσματα».

Η Βάγια Παπακόγκου είχε τοποθετηθεί στο Επιτελείο της Ι Μεραρχίας Θεσσαλίας ως βοηθός του Πολιτικού Επιτρόπου και στη συνέχεια της απονεμήθηκε ο βαθμός της υπολοχαγού Πολιτικού Επιτρόπου. Ως υπεύθυνη των μαχητριών της 1ης Μεραρχίας, περιέγραφε την πορεία προς τη Συνδιάσκεψη:

«Και δεν ήταν απλό να πάνε οι γυναίκες αντιπρόσωποι σ' αυτό το συνέδριο, μέσα στη φωτιά του πολέμου. Διακινδύνευαν τη ζωή τους και πέρασαν χίλιες-μύριες κακουχίες. Ξεκίνησαν και έφτασαν ένα μήνα περίπου μετά στον τόπο προορισμού τους. Στην πορεία, αλλά και στην επιστροφή, τα πόδια δεν έβρισκαν πουθενά ίσιο τόπο να πατήσουν... Τις πλαγιές διαδέχονταν οι γκρεμοί και τους γκρεμούς δασωμένες ζώνες, που τα δέντρα μας εμπόδιζαν να βλέπουμε προς τα πού λοξοπήγαν οι μπροστινοί μας κι αν εκείνοι που μας ακολουθούν βρίσκονται πίσω μας... Ολες τις προμεσημεριάτικες ώρες ο "Γαλατάς" έψαχνε τις πλαγιές της ρεματιάς σε απόσταση περί το μισό περίπου χιλιόμετρο μπροστά μας, εκεί που υπολόγιζαν οι μοναρχοφασίστες πως θα βγαίναμε».

Τελικά, στην Α' Πανελλαδική Συνδιάσκεψη της ΠΔΕΓ πήραν μέρος 325 γυναίκες - αντιπρόσωποι απ' όλες τις μεριές της χώρας (πλην της Πελοποννήσου), ώστε να ενώσουν την προσπάθειά τους, να διδαχτούν από την πείρα, να κάνουν αποφασιστικότερη την πάλη τους, κινώντας στον αγώνα κι άλλες γυναίκες.

Η συμμετοχή των γυναικών στη Συνδιάσκεψη χαρακτηρίστηκε από αγωνιστικότητα, ωριμότητα και αποφασιστικότητα για τη συνέχιση του δίκαιου αγώνα τους.

Στη Συνδιάσκεψη δεν φάνηκε μόνο ο απαράμιλλος ηρωισμός, μα και η ωριμότητα και το πολιτικό ανέβασμα της γυναίκας. Μίλησαν για τα προβλήματα. Στάθηκαν στις δυσκολίες και στις αδυναμίες που ακόμα υπάρχουν, υπόδειξαν τρόπους για να καλυτερέψει η ειδική πολιτική δουλειά στις γυναίκες του ΔΣΕ. Στη Συνδιάσκεψη ακούστηκε με τις αντιπροσώπους της η γυναίκα της κατεχόμενης Ελλάδας. Τόνισαν όλες την αγάπη της σκλαβωμένης πατριώτισσας για τον ΔΣ και την αντίστασή της, πώς κρύβει τους ελεύθερους σκοπευτές, πώς μοιράζει τον Τύπο της λευτεριάς και τι μπορεί να πετύχουν οι γυναίκες με τη μαζική πάλη τους. Οι γυναίκες στην Ιερισσό πήραν τα όπλα από τους άντρες τους, τα πέταξαν στην αστυνομία, λέγοντας: «Αν θέλετε φρουρά γράψτε στον Τσαλδάρη να σας στείλει, οι άντρες μας έχουν οικογένεια, δεν μπορούν να κρατάν όπλα για ξένα συμφέροντα».
Μέσα από το καμίνι της πάλης αναπλάθεται, μεταμορφώνεται, βγαίνει ο καινούριος τύπος της λαϊκής αγωνίστριας που κέρδισε το θαυμασμό και το σεβασμό του λαού.

Η Συνδιάσκεψη, μελετώντας τις αδυναμίες και την πλούσια πείρα που συγκεντρώθηκε, έβγαλε συμπεράσματα και χάραξε καθήκοντα.

Η ΠΔΕΓ ήταν μέλος της Παγκόσμιας Δημοκρατικής Ομοσπονδίας Γυναικών (ΠΔΟΓ). Μάλιστα, συμμετείχε στο Β' Συνέδριό της στη Βουδαπέστη, το 1948, με αντιπροσωπεία της, που επικεφαλής της ήταν η Χρύσα Χατζηβασιλείου, καθώς και στο Συμβούλιο της ΠΔΟΓ, που συγκλήθηκε στη Μόσχα το Νοέμβρη του 1949. Η ΠΔΕΓ συμμετείχε και τον Απρίλη του 1949 στο Παγκόσμιο Συνέδριο για την Ειρήνη, οι εργασίες του οποίου διεξάγονταν ταυτόχρονα στην Πράγα και στο Παρίσι.

Σημείωση: Το κείμενο προέρχεται από το αντίστοιχο κεφάλαιο της έκδοσης «Η συμμετοχή των γυναικών στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας (1946-1949)», που είναι μια συλλογική εργασία του Τμήματος της ΚΕ του ΚΚΕ για την Ισοτιμία των Γυναικών και εκδόθηκε προς τιμή των 70 χρόνων από την έναρξη του αγώνα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, από τη «Σύγχρονη Εποχή».