Το χρονικό των Δεκεμβριανών, μέρα τη μέρα

Τα ιμπεριαλιστικά σχέδια και επιδιώξεις τους καθόριζαν από την πρώτη στιγμή του πολέμου τη στρατηγική και τακτική των Αγγλων και μπροστά στην εκπλήρωσή τους δεν είχαν τον παραμικρό δισταγμό.

Η διατήρηση και η παραπέρα ενίσχυση των πολιτικών, στρατιωτικών και οικονομικών θέσεων, που είχε η βρετανική αυτοκρατορία προπολεμικά σ’ όλο τον κόσμο, ήταν ο βασικός, στρατηγικός στόχος του εγγλέζικου ιμπεριαλισμού από την πρώτη μέρα που τα σύννεφα του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου άρχισαν να εμφανίζονται στον ουρανό της Ευρώπης. Αυτός ο στόχος καθόριζε τις επιμέρους κινήσεις και την τακτική της.

Και όταν ξεκίνησε ο πόλεμος, όπως και σ’ όλη τη διάρκειά του, η σφραγίδα του στρατηγικού αυτού στόχου μπαίνει βαριά σε όλες τις ενέργειες των Αγγλων. Ο πόλεμος δεν είναι παρά η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα και η νίκη κατά του φασιστικού τέρατος, η αναγκαία προϋπόθεση, για την παγκόσμια ενίσχυση του βρετανικού αυτοκρατορικού λέοντα. Η Ελλάδα, χώρα μισοαποικιακή και βαθιά εξαρτημένη, με το βρετανικό κεφάλαιο να κατέχει δεσπόζουσα θέση στην αμέσως πριν τον πόλεμο περίοδο, αποτελούσε έναν από τους βασικούς στόχους της βρετανικής ιμπεριαλιστικής πολιτικής στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου και των Βαλκανίων. «Η βρετανική αυτοκρατορία, έγραφε ο Τσόρτσιλ προς τους Αμερικανούς το 1943, δεν μπορεί να εγκαταλείψει τις θέσεις της στη Μεσόγειο, δεν πρέπει να χάσει την Ελλάδα, γιατί αργότερα θα χάσει την Ιταλία και την Τουρκία».

ΠΩΣ ΦΤΑΣΑΜΕ ΣΤΟ ΔΕΚΕΜΒΡΗ

(από την έκδοση "Οι Ανατολικές Συνοικίες τον Δεκέμβρη του 1944" τής 6ης Αχτίδας τής Κ.Ο.Α. ΑΘΗΝΑ 1945 [πολυτονικό])

Σέ μια απ’ τις ιστορικές συνεδριάσεις της Βουλής των Κοινοτήτων τό Δεκέμβρη του 44, ο Τσώρτσιλ απαντώντας στίς επιθέσεις των εργατικών βουλευτών χαραχτήρισε τήν Αντίσταση του λαού τής Αθήνας καί του Πειραιά σάν «γκαγκστερικό κίνημα ληστών καί τροτσκυστών». Τήν καραμέλα αύτή πού τής προσφέρθηκε τότε εξακολουθεί ή «έλληνική» αντίδραση νά τήν πιπιλάει μέχρι σήμερα, προσπαθώντας νά παρουσιάσει τό θαύμα τής Δεκεμβριανής Αντίστασης σαν «αντεθνικό κίνημα». 

Για πρώτη φορά θά μάς βρει σύμφωνους, γιατί πραγματικά τό Δεκέμβρη γίνηκε ένα τέτοιο αντεθνικό κίνημα. Από ποιούς όμως; 'Από τό λαό πού υπερασπίζοντας τήν Ανεξαρτησία καί τή τιμή του άρπαξε τά όπλα, ή από εκείνους πού προσπαθώντας νά διαιωνίσουν τά προνόμια τής εκμετάλλευσης καί τής αποικιακής εξάρτησης από καιρό είχαν καταστρώσει τά σατανικά αντιλαϊκά τους σχέδια; Αν υπήρχαν μερικές αμφιβολίες γι’ αυτό στά μυαλά τών απλοϊκών πριν από τό Δεκέμβρη, στό χρόνο πού πέρασε παραχώρησαν τή θέση τους στήν απόλυτη επίγνωση καί βεβαιότητα ότι κινηματίες καί έχθροί του λαού ήταν ή «έλληνική» δοσίλογη πλουτοκρατία καί οι άγγλοι Τόρυδες. Σ’ αυτό βοηθήσαν πολύ ή δημοσίεψη τών εκθέσεων του περίφημου ταξιάρχου ‘Εντυ καί οί δίκες τών Κουΐσλιγκς, τής Ειδικής καί του Μπουραντά. Πάνω απ’ όλα όμως βοήθησε τό μεταδεκεμβριανό χάος, τό έπαθλο τής «νίκης» τους.

Η εξέταση όμως τής πολιτικής τών τόρυδων καί τής προδοτικής συνωμοσίας τής ντόπιας αντίδρασης ξεφεύγει από τούς σκοπούς αυτού του βιβλίου. Εδώ θά προσπαθήσουμε νά δώσουμε τά περιστατικά πού άποτέλεσαν τη πικρή καί αιματηρή πείρα τού λαού των Ανατολικών Συνοικιών, πείρα πού τον όπλισε μέ τήν πίστη καί ένέπνευσε τόν απαράμιλλο ήρωισμό πού έδειξε στις μέρες της Δεκεμβριανής Αντίστασης.

Τό λαό τών Συνοικιών μας τόν βρήκε ή Απελευθέρωση κουρελιασμένο, έξαντλημένο, καταματωμένο, αλλά πιό δυνατό καί αποφασιστικό παρα ποτέ. Μήνες πρίν από τήν απελευθέρωση της Αθήνας ή πάλη του λαού μας καί ό ήρωισμός του ΕΛΑΣ είχαν πετύχει τό θαύμα νά ύπάρχουν λέφτερες συνοικίες μέσα σέ μιά σκλαβωμένη πρωτεύουσα. Τέτοια θαύματα όμως στοιχίζουν πάντα σέ δάκρυα, αίμα, θυσίες. Τέτοια θαύματα χρειάζονται καθημερινούς αγώνες καί σκληρές μάχες. (Μά οι Ανατολικές Συνοικίες πάντα στάθηκαν στην πρώτη γραμμή, έτοιμες νά παλαίψουν, νά θυσιαστούν, νά χύσουν τό αίμα τους γιά τή Λευτερηά τής πατρίδας μας, γιά νά γίνει ο λαός αφέντης στό τόπο του). ’Ετσι οι Ανατολικές Συνοικίες γνώρισαν τή Λευτερηά καί τή Λαοκρατία όταν ακόμα Γέρμανοί καί προδότες κυριαρχούσαν στήν Αθήνα. Μά αυτό τό πέ· τυχαν πολεμώντας νύχτα μέρα. Σαράντα έννηά μάχες έδωσε ό ΕΛΑΣ μας. Χίλιους νεκρούς είχαν οι καταχτητές κι’ οί Ράλληδες. Όκτακόσα παιδιά τού λαού πέσανε στόν Αγώνα. ‘Ε ξ η χιλιάδες στά γερμανικά κάτεργα κι απ’ αύτούς γύρισαν διακόσιοι.

Μά δέν ήταν μόνο αύτό. Κι' οι Συνοικίες μας πλήρωσαν τό φόρο τους στό μαυραγοριτισμό τού πλουτοκρατικού Μινώταυρου. Καί νά τ’ αποτελέσματα. Στους ένήλικες οι φυματικοί καί προφυματικοί φτάνουν τά 34—40 % κι απ’ αυτούς 18—20 % χωρίς έλπίδα γιατρειάς Στά παιδιά ή στατιστική είναι άνατριχιαστική. Τά 75 % είναι φυματικά, προφυματικά ή αδενοπαθή. Τά 15 % πάσχουν από διάφορες άλλες αρρώστιες καί μόνο τά 10 % είναι γερά. Κάτι τέτοιες στατιστικές θ’ αποτελέσουν τό βασικώτερο μέρος τού κατηγορητηρίου τών οικονομικών δοσίλογων όταν μεθαύριο ή λαϊκή Δικαιοσύνη τούς κάτσει στο σκαμνί.

‘Ετσι αντίκρυσε ό λαός μας τόν ήλιο τής Απελευθέρωσης. Νικητής μά καί σακατεμένος, κουρελιασμένος, καταματωμένος. Γιά μάς τά συνθήματα «θάνατος στούς προδότες», «Ψωμί καί Λευτεριά στό Λαό» δέν ήταν απλώς όμορφα λόγια, ήτανε όργανική ανάγκη, ήταν συμπεράσματα Από τήν αίματηρή μας πείρα ήτανε, τό σπουδαιώτερο, τό έπαθλο τής νίκης. ‘Οταν οι ατέλειωτες φάλαγγες τού Λαού μας ξεκινούσαν από τις συνοικίες γιά νά πανηγυρίσουν την Απελευθέρωση, νά διεκδικήσουν τό δικαίωμα στη ζωή, νά ύπερασπίσουν τις λαϊκές έλευθερίες, στή κεφαλή τής διαδήλωσης βρίσκονταν οι πεθαμένοι άπό τήν πείνα του 41, οι σκοτωμένοι υπερασπιστές της λευτερηάς μας, εκείνοι πού άφησαν τη τελευταία τους πνοή μέσα στά μπουντρούμια του Παπαγιώργη, της Μέρλιν, τής Ελπίδος. Η Λεύτερη, Ανεξάρτητη καί Λαοκρατούμενη Ελλάδα ήτανε ή δικαίωση της θυσίας των νεκρών καί τής καθημερινής πάλης των ζωντανών.

Μιά τέτοια διαδήλωση ξεκίνησε στις 15 του Οχτώβρη άπό τά άδούλωτα χώματα της Καισαριανής, του Βύρωνα, τού Κατσιποδιού γιά νά γιορτάσει τήν άπελευθέρωση τής Αθήνας. Μπροστά στή χαρά τής νίκης, μπροστά στό όραμα τής Λαϊκής Δημοκρατίας πού θά γίνονταν σέ λίγο πραγματικότητα, ίσως νά ξεχάσαμε γιά μιά στιγμή τή πραγματικότητα. Δέν άργήσαμε νά ξυπνήσουμε, καί τό ξύπνημα ήτανε σκληρό. Μιά βροχή άπό σφαίρες καί χειροβομβίδες χαρίζοντας τόν αιώνιο ύπνο σέ έφτά Καισαριανιώτες καί δυό Βυρωνιώτες καί τραυματίζοντας δεκάδες, μάς έκανε νά νοιώσουμε πώς ή πανούκλα της προδοσίας μπορούσε νά βλάψει ακόμα καί πώς χρειάζονται σκληροί άγώνες γιά νά ξεκοιθαρίσουμε τή πατρίδα μας άπό τό φασιστικό άγος. Οι δολοφόνοι συνεργάτες τών Γερμανών είχανε πυροβολήσει ενάντια στόν άοπλο λαό άπό τά ξενοδοχεία τής Ομόνοιας. Οι ζητωκραυγές καί οι άλλαλαγμοί τής χαράς ανακατεύτηκαν μέ τά βογγητά τών δολοφονημένων. Κάτω άπό τις πολύχρωμες πανηγυρικές αψίδες καί τις σημαίες περνούν τά πτώματα τών λαϊκών αγωνιστών, ό ζωηρός χαρούμενος ρυθμός τής «Λαοκρατίας» ανακατεύεται μέ τό υποβλητικό κρεσέντο τού «Πένθιμου Εμβατήριου».

Τήν άλλη μέρα σύσσωμος ό λαός τών Ανατολικών Συνοικιών κηδεύοντας τά θύματα τής πρώτης δολοφονικής πρόκλησης δέν έμοιαζε μέ τόν ξέγνοιαστο λαό της 15ης τού Οχτώβρη. Τά πρόσωπα ήτανε σοβαρά καί τά δόντια σφιγμένα. Παρ' όλο πού δέν είχανε άρχισει νά πέφτουν τά πρώτα φύλλα τού φθινόπωρου είχαμε μπει άπό έκείνη τή στιγμή στό ΔΕΚΕΜΒΡΗ.

Οί δολοφόνοι εξακολουθούσαν νά κατέχουν τά ξενοδοχεία καί ήταν γιά όλους φανερό πώς οι άγγλοι στρατιώτες πού φρουρούσαν τις πόρτες δέν ήτανε δεσμοφύλακες άλλά σωματοφύλακες.
Ρωτάμε τόν χαφιέ Παπαντρέα καί τόν «ένδοξο» στρατηγό Σκόμπυ πόσους άπό τούς δολοφόνους τών ξενοδοχείων έπιασαν μέχρι τόν Δεκέμβρη; καί ρωτάμε τό μεταδεκεμβριανό κράτος πού καταδικάζει τούς άγωνιστές για φόνους Γερμανών, πότε θά δικάσει τούς δολοφόνους των Ελλήνων;

Από τότε ό ορίζοντας σκοτείνιαζε κάθε μέρα περισσότερο. Είχε γίνει πεποίθηση πώς προδότες και δοσίλογοι έχοντας την ανοιχτή ύποστήριξη των έγγλέζων προσπαθούσαν ν’ αφοπλίσουν τό λαό καί εξοπλίζοντας τά τομάρια τής χωροφυλακής, τούς τσολιάδες, τούς έδεσίτες, χίτες καί κάθε λογής φασιστικό κάθαρμα τραβούσαν να έγκαθιδρύσουν μια καινούργια 4η Αύγουστου. Τό σχέδιο ήτανε καλά καταστρωμένο καί περιλάμβανε μια σειρά άπό βρωμερές προκλήσεις πού θά έξωθούσαν τό λαό στην ένοπλη άντίσταση γιά νά βρεί ό Τσώρτσιλ ευκαιρία νά χτυπήσει.

Απόσπασμα άπό τό ημερολόγιο του ΕΛΑΣίτη Κ. Δ.

7 Νοεμβρίου 1944.
«...Είναι η μέρα πού γιά πρώτη φορά οι ‘Αγγλοι στρατιώτες προκαλέσανε τον 6ο Λόχο τού III Τάγματος. ‘Ηταν 7 μμ. καί όλοι οι μαχητές του Λόχου βρίσκονταν στη γιορτή πού γινότανε στη πλατεία τής Ν. Ελβετίας. Ξαφνικά μάς ειδοποιούν πώς δύο φορτηγά με ‘Αγγλους στρατιώτες σταμάτησαν κοντά στη Πλατεία. Τρέξαμε αμέσως στη Διοίκηση του Λόχου στην οδό Παλαιών Πατρών Γερμανού. Δέν προφτάσαμε νά ζυγώσουμε καί τρεις ‘Αγγλοι μάς πρότειναν τ’ αυτόματα, όπως μάς τά είχανε πολλές φορές προτείνει οι Γερμανοτσολιάδες. Προσπάθησα νά τούς δώσω νά καταλάβουν πώς δέν είναι τιμητικό γι’ αύτούς νά χτυπάνε τόν ΕΛΑΣ πού χρόνια πολεμούσε τόύς καταχτητές. ‘Αδιχα όλα. Μάς αφοπλίζουν καί μάς σπρώχνουν πάρα πέρα. Η συνοικία όμως ξεσηκώνεται κι ό λαός πλησιάζει άπειλητικά. Οι ‘Αγγλοι τά χάνουν, βρίσκουν μιά άνόητη δικαιολογία καί φεύγουν ντροπιασμένοι...
. ..’Ολα πιά άρχισαν νά δείχνουν πώς προσπαθούσαν μέ κάθε τρόπο νά βρούν μιά δικαιολογία γιά νά μάς χτυπήσουν...»

Στις 20 τού Νοέμβρη επαναλαμβάνεται ή ίδια άπόπειρα στή Καισαριανή. Τρία αύτοκίνητα μέ έγγλέζους σταματάν κοντά στή Διοίκηση τού προτύπου Τάγματος καί προσπαθούν ν’ άφοπλίσουν τόν άντάρτη Λουμπάρ, πού άντιστέκεται καί φωνάζει πώς τό όπλο τό πήρε πολεμώντας τούς Γερμανούς καί δέν τό παραδίνει σέ κανένα. Τρέχει ό διοικητής τού προτύπου ταγματάρχης Ορέστης Βαλαλάκης καί προσπαθεί νά τούς έξηγήσει πώς ή στάση τους άπέναντι στό λαό καί τόν ΕΛΑΣ είναι εχθρική. Οι άγγλοι όμως είναι αμετάπειστοι. Αφού έξαντλήθηκε κάθε είρηνικό μέσο συνεννόησης οί έλασίτες άποφασίζουν νά μιλήσόυν στους έγγλέζους τή γλώσσα πού φαίνεται πώς καταλαβαίνουν. Στήνουν τά πολυβόλα καί τούς διατάζουν νά ξεκουμπιστουν. Οι ‘Αγγλοι παύουν ώς διά μαγείας νά είναι άνένδοτοι, μαζεύουν τά βρεμένα τους καί φεύγουν ενώ όλόκληρος ό λαός τής Καισαριανής πού είχε συγκεντρωθεί στο μεταξύ τούς σφυρίζει καί τούς γιουχαΐζει.

Τέτοια επεισόδια δέν δείχνουν βέβαια ιδεώδεις συμμαχικές σχέσεις, άλλά αύτό θά έπρεπε νά βάλει τούς άγγλους στη σκέψη. Πώς ό λαός αυτός πού τούς έπνιξε στις 12 του Όχτώβρη στά λουλούδια καί τούς σήκωσε στά χέρια, τούς πετάει άργότερα μέ τις κλωτσιές άπό τις συνοικίες του. Η απάντηση στο ερώτημα είναι πώς ο λαός μας είναι άγγλόφιλος όπως είναι φίλος όλων τών έλεύθερων λαών. Του ζήτησαν όμως νά γίνει άγγλόδουλος, κι αυτό ήτανε άντίθετο μέ τήν έθνική του τιμή καί αξιοπρέπεια.

Καί οι προκλήσεις δέν έχουν τέλος. .. Από τά μέσα τού Νοέμβρη χίτες, Παπαγιώργηδες καί Μπουραντάδες τού I Τμήματος έγκαθιστουν μπλόκο στο τέρμα Παγκρατίου καί στό Νοσοκομείο του Συγγρου κάνουν έρευνες, άπειλούν καί βρίζουν τούς δημοκρατικούς πολίτες. Στήνουν δολοφονική ενέδρα στήν ηρωίδα ελασίτισσα Ευτυχία Μορίκη πού σαπίζει σήμερα στις φυλακές. Από τό λόφο τού Αράπη πυροβολούν τό χτίριο τής Διοίκησης του Προτύπου Τάγματος.

Στίς 25 τού Νοέμβρη άγγλοι προσπαθούν ν’ αφοπλίσουν μια διμοιρία του Προτύπου Τάγματος πού πήγαινε στό Κατσιπόδι. Γίνεται σύγκρουση καί οι άγγλοι τρέπονται σέ άταχτη φυγή κάτω άπό τούς γιουχαϊσμούς τού πλήθους.

Στις 27, 28 καί 29 τού Νοέμβρη ή ορεινή ταξιαρχία ακροβολίζεται άνάμεσα στη Καισαριανή καί τά Κουπόνια για νά... κάνει γυμνάσια. Στή διάρκεια τών «γυμνασίων» μια σφαίρα βρίσκει τον μικρό Δουρμούση στή κοιλία καί τον τραυματίζει θανάσιμα. 'Η δολοφονία τού Δουρμούση ήταν άπό τά πιό άποτρόπαια έγκλήματα πού διαπράχτηκαν τις παραμονές του Δεκέμβρη, γιατί ό Δουρμούσης δέν ήτανε ούτε έλασίτης ούτε καν άντρας. ‘Ητανε δώδεκα χρονώ παιδί καί τήν ώρα πού δολοφονήθηκε έπαιζε στήν αύλή του μέ τέσσερις φίλους του. Ο δολοφόνος του όμως ήξερε ότι όποιον καί νά σκοτώσεις στή Καισαριανή «κέρδος» είναι, γιατί όλοι τους είναι «κουκουέδες». Καί δέ δίστασε νά πυροβολήσει ύπουλα ένα παιδάκι.

Τή 1η του Δεκέμβρη μπροστά στό Αστυνομικό Τμήμα Παγκρατίου, έγγλέζοι προσπαθούν ν’ αφοπλίσουν έναν έλασίτη, ο διμοιρίτης του προτύπου, Βασίλης Σαραντόπουλος, προσπαθεί νά τους άποτρέψει καί δέχεται άπό πίσω μιά ριπή αύτόματου πού τόν σωριάζει νεκρό, οι πρόκλήσεις ένάντια στο λαό παίρνουν πια χαραχτήρα άνοιχτής καί άνανδρης δολοφονίας. Η σύγκρουση γίνεται μέρα μέ τήν μέρα άναπόφευχτη. Στις δολοφονικές προκλήσεις των χαφιέδων καί των έγγλεζων προστίθεται ή ξετσίπωτη δήλωση του χαφιέ καί του Σκόμπυ ν’ άφοπλίσουν τό λαό καί νά εξοπλίσουν τά φασιστικά τομάρια. Ο καθένας πια τό νοιώθει «αφού τώρα πού είμαστε όπλισμένοι μάς προκαλούν καί μάς δολοφονούν έτσι ξετσίπωτα, τί θά γίνει όταν παραδώσουμε τά όπλα;»

Αγαναχτισμένος και εξαγριωμένος ο λαός, βλέποντας τή κατοχή καί τό φασισμό νά βρυκολακιάζουν, απαντάει σάν ένας άνθρωπος στο προσκλητήριο της Κ. Ε. του ΕΑΜ καί στις 3 του Δεκέμβρη πλημμυράει άλλη μιά φορά τό κέντρο της Αθήνας. Τήν ώρα πού ή διαδήλωση των Ανατολικών Συνοικιών περνούσε τήν όδό Ηρώδου του Αττικού δέχεται όμοβροντίες άπό τό κήπο, καί τό σπίτι του χαφιέ, εκεί σκοτώνονται οι Σ. Αλεξίου, Μ. Γιαγκτσής, Π. Παπαδάκης άπό τό Βύρωνα, ό Κ Τριανταφύλλου άπό τή Καισαριανή, ό Κ. Μαυροματόπουλος απ’ τή Ν. Ελβετία. Τήν ίδια στιγμή οι δολοφόνοι χτυπάνε τή Καλλιθέα μπροστά στον Αγνωστο Στρατιώτη, καί στις ατέλειωτες σελίδεςς τών γνωστών καί άγνωστων στρατιωτών τής πατρίδας μας περνάνε καί τά όνόματα 54 λαϊκών άγωνιστών πού πέφτουν έκείνη τή στιγμή δολοφονημένοι άπό προδότες καί συμμάχους. ‘Εξαλλος καί άκάλυπτος προχωρεί ο λαός κάτω άπό τή βροχή του μολυβιού. «Εμπρός παιδιά, είμαστε οί πολλοί, είμαστε περισσότεροι κι άπό τις σφαίρες τους!». Ποτέ ό λαός μας δέν ήτανε τόσο πολύς. .. μά καί τόσο Μεγάλος.

Τήν άλλη μέρα στή κηδεία τών θυμάτων δεκάδες κορμιά στρώνουν πάλι τούς δρόμους τής Αθήνας. Η 3η καί 4η του Δεκέμβρη καί οί 33 μέρες πού τις ακολούθησαν, είναι γεμάτες άπό έγκλήματα τών προδοτών καί τών Σκόμπυδων. Στή φασιστική τους «ανταπόδοση» ο λαός μας άπάντησε μέ τόν δημοκρατικό, αντιφασιστικό τό Δεκέμβρη, τό μήνα πού ή χτηνωδία καί ό φασισμός πέταξαν κάθε χαλινάρι, μά καί πού ο λαός ξεπέρασε τόν έαυτό του κι έκανε τήν αύτοθυσία καί τόν ήρωισμό παλλαϊκό φαινόμενο. Ο παγωμένος Δεκέμβρης είναι ό μήνας πού φλόγισε τά στήθεια όλου του λαού μας καί δημιούργησε μιά άτέλειωτη στρατιά άπό ήρωες καί ήρωίδες. Τή Στρατιά τής Λαϊκής Δημοκρατίας.

Το χρονικό των Δεκεμβριανών

(μέρα τη μέρα)

• Παρασκευή, 1/12/1944: Ο βρετανός αντιστράτηγος Ρόναλντ Σκόμπι (διοικητής των εν Ελλάδι βρετανικών και ελληνικών δυνάμεων [και του ΕΛΑΣ]) εκδίδει διαταγή για την αποστράτευση των μαχητών της Εθνικής Αντίστασης. Η διαταγή αυτή αντιβαίνει σε όσα έχουν συμφωνηθεί με την συμφωνία του Λιβάνου. Ο ΕΛΑΣ δεν υπακούει. Εχει πληροφορίες πως ο Ζέρβας κάνει εκκαθαρίσεις στην Ηπειρο με ισχυρότατες δυνάμεις. Νωρίς το πρωί, ο Γεώργιος Παπανδρέου διαβεβαιώνει τον βρετανό πρέσβη Ρέτζιναλντ Λήπερ ότι δεν θα υποχωρήσει σε τίποτα. Ο Λήπερ απαντά ότι αντιλαμβάνεται την κατάσταση και είναι έτοιμος να αναλάβει την ευθύνη. Οι δυο τους συμφωνούν: καμιά εκλογή και κανένα δημοψήφισμα πριν εξουδετερωθεί το ΕΑΜ. Το απόγευμα ο Παπανδρέου καλεί σε σύσκεψη τους υπουργούς που δεν πρόσκεινται στο ΕΑΜ και εκδίδεται υπουργική απόφαση που διατάσσει την πολιτοφυλακή του ΕΛΑΣ να παραδώσει τα όπλα της στην σχηματιζόμενη εθνοφυλακή. Το βράδυ παραιτούνται οι τέσσερις ΕΑΜικοί υπουργοί (Σβώλος, Τσιριμώκος, Αρσενίου, Ασκούτσης). Το Α' Σώμα Στρατού του ΕΛΑΣ συντάσσει σχέδιο αντίδρασης σε κάθε προσπάθεια πραξικοπήματος.
• Σάββατο, 2/12/1944: Παραιτούνται από την κυβέρνηση Παπανδρέου οι εκπρόσωποι του ΚΚΕ Ζεύγος και Πορφυρογένης μη αποδεχόμενοι τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ. Η Κ.Ε. του ΚΚΕ συνεδριάζει και αποφασίζει, μεταξύ άλλων, συλλαλητήριο στο Σύνταγμα την επομένη και γενική απεργία την μεθεπομένη. Ο Παπανδρέου εκδίδει διαταγή που απαγορεύει το συλλαλητήριο.
• Κυριακή, 3/12/1944: Το συλλαλητήριο πραγματοποιείται. Το πλήθος είναι τεράστιο. Η αστυνομία τού Έβερτ (2.500 άνδρες στην Αθήνα) ανοίγει πυρ (αργότερα θα ειπωθεί ότι τα πρώτα πυρά έπεσαν από βρετανούς, από τα μπαλκόνια της Μεγάλης Βρετανίας), παρ' ότι οι διαδηλωτές είναι άοπλοι. Πέφτουν 28 νεκροί και 140 τραυματίες. Το Α' Σώμα Στρατού του ΕΛΑΣ εκδίδει διαταγή επιχειρήσεων. Την επομένη θα κινηθεί για τον αφοπλισμό των αστυνομικών τμημάτων και της χωροφυλακής αλλά θα αποφύγει να συμπλακεί με βρετανούς για να μη προκαλέσει.
• Δευτέρα, 4/12/1944: Το δεύτερο σύνταγμα της 2ης μεραρχίας τού ΕΛΑΣ αιφνιδιάζεται από βρετανικές δυνάμεις και αφοπλίζεται στην Φιλοθέη. Άλλες δυνάμεις του ΕΛΑΣ επιτίθενται και καταλαμβάνουν πολλά αστυνομικά τμήματα σε Αθήνα και Πειραιά ενώ χτυπούν με επιτυχία και τις θέσεις που κατέχει η οργάνωση Χ στο Θησείο. Βρετανικές δυνάμεις αρχίζουν να αποβιβάζονται στον Πειραιά.
• Τρίτη, 5/12/1944: Τεράστιες λαϊκές διαδηλώσεις φτάνουν ως τα ανάκτορα και το Σύνταγμα. Τα Αστυνομικά Τμήματα παραδίνονται στον ΕΛΑΣ το ένα μετά το άλλο, κάτω από την πίεση των λαϊκών δυνάμεων. Ο ΕΛΑΣ της Στερεάς ξεκινά για αφοπλισμό των δυνάμεων του Ζέρβα. Προκειμένου να απομακρύνουν σημαντικές Ελασίτικες δυνάμεις από την Αθήνα, οι βρετανοί έκαναν λόγο για ισχυρές δυνάμεις τού ΕΔΕΣ ενώ ο Ζέρβας είχε ελάχιστους άνδρες και την βοήθεια των χωροφυλάκων. Στην Αθήνα, ο ΕΛΑΣ καταλαμβάνει τις φυλακές Συγγρού, όπου κρατούνται χιλιάδες αγωνιστές χωρίς κατηγορία. Άλλες δυνάμεις του ΕΛΑΣ χτυπούν την Ειδική και την Γενική Ασφάλεια Αθηνών.
• Τετάρτη, 6/12/1944: Βρετανικές δυνάμεις με όλα τα σύγχρονα μέσα ενισχυμένες με τις «ελληνικές» δυνάμεις — Ορεινή Ταξιαρχία, Αστυνομία Πόλεων, Χωροφυλακή και Εθνοφυλακή, Ειδική και Γενική Ασφάλεια, Τάγματα Ασφαλείας, χίτες και έδεσίτες — γενικεύουν την επίθεση τους κατά του λαού. Συστηματοποιείται το ανθρωπομάζωμα των αόπλων. Επίθεση από το 8ο Τμήμα (Αθηνών) συντρίβεται και ο ΕΛΑΣ πιάνει αιχμάλωτους 200 χωροφύλακες και άλλους. Λεηλατείται το κτίριο του ΕΑΜ. Αρχίζει επίθεση των Αγγλων και αντιΕΑΜικών στην Καισαριανή και επίθεση του ΕΛΑΣ στις φυλακές Συγγρού και οδού Βουλιαγμένης και στην Εφορεία Υλικού Πολέμου. Το τελευταίο κτίριο κυριεύεται, μα τα αγγλικά τανκς το ανακαταλαμβάνουν. Η Ειδική Ασφάλεια πέφτει. Το Δ' Τμήμα Χωροφυλακής περισφίγγεται. Το απόγευμα ο ΕΛΑΣ επιτίθεται στο Τμήμα Χωροφυλακής Μακρυγιάννη, σε βοήθεια του οποίου έχουν σπεύσει και βρετανοί. Για να ενισχύσει την άμυνά της, η χωροφυλακή εξοπλίζει χίτες, δωσίλογους, εγκληματίες κλπ και καταφέρνει να αντισταθεί. Ομάδες παρακρατικών με επί κεφαλής αξιωματικούς της χωροφυλακής επιτίθενται στην Καισαριανή, καίγοντας σπίτια και εκτελώντας κατοίκους.
• Πέμπτη, 7/12/1944: Στον Πειραιά, ο ΕΛΑΣ επιχειρεί να εμποδίσει την συνεχιζόμενη αποβίβαση βρετανικών δυνάμεων. Οι Αγγλοι αντιδρούν χτυπώντας με άρματα τα γραφεία τοy ΕΑΜ και βομβαρδίζοντας τον Πειραιά. Ο Τσώρτσιλ παραγγέλνει στον Σκόμπυ να δράσει σαν να βρίσκεται σε πόλη υπό κατοχή. Αρχίζει η σφαγή αμάχων από την αγγλική αεροπορία. Σκληρός αγώνας στον Πειραιά με τα αποικιακά στρατεύματα. Πυρπολείται το χτίριο της ειδικής ασφάλειας στην Αθήνα. Τα αγγλικά τανκς περισώζουν τους χαφιέδες της. Φτάνουν από την επαρχία ανταρτοσώματα και προχωρούν προς την σχολή χωροφυλακής και τα Κουπόνια. Τα θύματα των αεροπορικών επιδρομών στην Καισαριανή φθάνουν τα 220. Την ίδια μέρα επιχειρήθηκε επίθεση του ΕΛΑΣ ενάντια στην ορεινή ταξιαρχία στο Γουδί. Για την επίθεση εκείνη έγινε σύσκεψη την προηγούμενη, όπως λέγει ο Φοίβος Γρηγοριάδης, στη Χασιά. Το κύριο βάρος της επιχείρησης ανάλαβε η II Μεραρχία. Βοηθητικά θα ενεργούσαν από νότο και δυνάμεις της I Ταξιαρχίας του Α' Σ.Σ./ΕΛΑΣ. Αλλά δεν είχε την προσδοκώμενη επιτυχία. Βασικά και κύρια — σύμφωνα με όσα αφηγήθηκε ό Σπ. Κωτσάκης — γιατί ή επίθεση εξαπολύθηκε σε ώρα ακατάλληλη από υπαιτιότητα τού καπετάνιου της Μεραρχίας Α. Μούντριχα (Ορέστη). Αντί για τις 5 το πρωί ή επίθεση εκδηλώθηκε γύρω στις 9 π.μ. Ετσι χάθηκε το στοιχείο του αιφνιδιασμού τόσο απαραίτητο, πολύ περισσότερο που η ορεινή ταξιαρχία ήταν αμυνόμενη και είχε αισθητά μεγαλύτερη ισχύ πυρός. Και το σοβαρότερο γιατί δόθηκε ή δυνατότητα στην αγγλική αεροπορία να παρέμβει σε βάρος του ΕΛΑΣ.
  Η αποτυχία της μάχης εκείνης είχε σοβαρές στρατιωτικές επιπτώσεις.
  Οχι λιγότερο σημαντική σε βάρος των στρατιωτικών εξελίξεων ήταν και ή απώλεια της μάχης στου Μακρυγιάννη, όπου είχαν συγκεντρωθεί πάνω από 1.000 χωροφύλακες κτλ.
  Στην απώλεια της μάχης αυτής, σύμφωνα με τα λεγόμενα τού Σπ. Κωτσάκη, συντέλεσαν τα παρακάτω:
  α) Η λιποψυχία τού καπετάνιου της Ιης Ταξιαρχίας Κοσμά, πού κάτω από την πίεση της Ορεινής Ταξιαρχίας απόσυρε από το Μέτωπο Μακρυγιάννη δύο τάγματα, παρά τις ρητές διαταγές της Διοίκησης του Α' Σ.Σ. να κρατήσει με τις δυνάμεις πού είχε τις θέσεις του στην Καισαριανή.
  Στην περίπτωση αυτή παρεμβάλλεται επίσης ή παρουσία του επιτελάρχη της Ταξιαρχίας ταγματάρχη Σπύρου Ξανθόπουλου, πού, όπως αποδείχτηκε αργότερα, ήταν πράκτορας των Αγγλων.
  β) Από τη δράση των Αγγλων με βαριά τανκς στην πιο κρίσιμη στιγμή, όταν οι χωροφύλακες στου Μακρυγιάννη ήταν έτοιμοι να παραδοθούν.
  Η Διοίκηση τού Α' Σ.Σ./ΕΛΑΣ αντικατάστησε τον Κοσμά με το γραμματέα της ΑΕ, τον αξέχαστο σ. Στέφανο Γκιουζέλη.
• Παρασκευή, 8/12/1944: Οι μάχες στον Πειραιά συνεχίζονται. Χωροφύλακες και ταγματασφαλίτες χτυπούν και πάλι την Καισαριανή αλλά αυτή την φορά οι κάτοικοι τους περιμένουν οργανωμένα και τους αποδεκατίζουν. Ο αγγλικός στόλος μπαίνει στη μάχη και βομβαρδίζει τις λαϊκές συνοικίες. Την ίδια μέρα, ο ΕΛΑΣ κυριεύει το Αρχηγείο της Χωροφυλακής στην οδό Ιουλιανού και ή μάχη μεταφέρεται στο κέντρο.
• Σάββατο, 9/12/1944: Ο ΕΛΑΣ επιτίθεται και πάλι στο τμήμα Μακρυγιάννη αλλά ούτε τώρα τα καταφέρνει. Επιτίθεται και στην σχολή ευελπίδων, καταφέρνοντας να πάρει αρκετό οπλισμό. Μετά τον Πειραιά, οι βρετανοί αρχίζουν να βομβαρδίζουν και περιοχές των Αθηνών. Ο Σκόμπυ τηλεγραφεί στον Τσώρτσιλ ότι χρειάζεται επειγόντως ενισχύσεις. Στο Γουδί και στην Καισαριανή αποκρούονται εχθρικές επιθέσεις. Εντείνεται ή τρομοκρατική δράση της αγγλικής αεροπορίας. Οι λαϊκές συνοικίες βάλλονται από τα πυροβολεία πού έχει εγκαταστήσει ό Σκόμπυ στο Λυκαβηττό και στην Ακρόπολη.
• Κυριακή, 10/12/1944: Εκτός από τα μυδράλια, ό Σκόμπυ χρησιμοποιεί στον αεροπορικό πόλεμο, κατά των αμάχων, βόμβες και ρουκέτες. Σ' αυτό συνεργάζεται και ο βρετανικός στόλος. Ο ΕΛΑΣ περισφίγγει τη Σχολή Ευελπίδων, στην Καισαριανή ξαναπαίρνει τούς λόφους του νοσοκομείου Συγγρού και μπαίνει στο Αλσος. Στου Μακρυγιάννη το πυροβολικό του ΕΛΑΣ άνοιξε ρήγματα. Στρατιωτικοί στόχοι στην Ομόνοια και στο Σύνταγμα βάλλονται επίσης από το πυροβολικό του ΕΛΑΣ. Στη λεωφόρο Αλεξάνδρας ό ΕΛΑΣ κατέλαβε το 3ο Στρατιωτικό Νοσοκομείο. Στον Πειραιά κατέλαβε τη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων. Οι χωροφύλακες επιτίθενται και πάλι στην Καισαριανή, οι Αγγλοι βομβαρδίζουν Καισαριανή και Νέα Σμύρνη. Χάρη στην αεροπορική τους ισχύ, οι βρετανοί αρχίζουν να σταθεροποιούν τις θέσεις τους.
• Δευτέρα, 11/12/1944: Στους Αμπελοκήπους τα αγγλικά αεροπλάνα έριξαν καπνογόνα βλήματα. Μάχες στη Σχολή Ευελπίδων, στου Μακρυγιάννη, στους Αμπελοκήπους, στη λεωφόρο Αλεξάνδρας και στις στήλες του Ολυμπίου Διός. Ο εχθρός ηττήθηκε στη Σωτηρία ύστερα από σκληρό αγώνα. Αγγλικές αποβατικές ενισχύσεις πεζικού και τανκς κατορθώνουν να καταλάβουν τις περιοχές Τζιτζιφιών - Μοσχάτου - Νέου Φαλήρου. Οι Αγγλοι επιχειρούν να θέσουν υπό έλεγχο τους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας. Φτάνει στην Αθήνα ο βρετανός στρατάρχης Χάρολντ Αλεξάντερ και αντικαθιστά τον Σκόμπυ με τον Τζον Χόκσγουερθ. Ο Σκόμπυ παραμένει στην Ελλάδα και ορίζεται υπεύθυνος διαπραγματεύσεων.
• Τρίτη, 12/12/1944: Ο ΕΛΑΣ εκπορθεί τη Σχολή Ευελπίδων. Σε αντίποινα, οι χωροφύλακες χτυπούν το νοσοκομείο Σωτηρία, σφάζοντας όποιον βρίσκουν μέσα: ανάπηρους στρατιώτες, αντάρτες, πολίτες τραυματίες από τους αγγλικούς βομβαρδισμούς. Πρόκειται για ένα από τα φρικωδέστερα εγκλήματα (αν όχι το φρικωδέστερο) του εμφυλίου. Καινούργιες εκατοντάδες νεκροί από τον άμαχο πληθυσμό στην Κολοκυνθού, Περιστέρι, Λόφο Σκουζέ. Η πρώτη προσπάθεια του Σκόμπυ για συνεννόηση των δυο πλευρών πέφτει στο κενό.
• Τετάρτη, 13/12/1944: Νέες αγγλικές δυνάμεις αποβιβάζονται στον Πειραιά, όπου ξεσπούν νέες μάχες μεταξύ βρετανών και ΕΛΑΣ. Αγγλικά πλοία κανονιοβολούν την πόλη. Οι ΕΛΑΣίτικες δυνάμεις οπισθοχωρούν και αναδιατάσσονται. Το βράδυ, ο ΕΛΑΣ επιτίθεται σε Μοσχάτο και Φάληρο, πλήττοντας καίρια τις βρετανικές δυνάμεις. Λαμπρός αιφνιδιασμός που έκαμε ο ΕΛΑΣ στα παραπήγματα απέδωσε 138 άγγλους αιχμαλώτους. Ο ΕΛΑΣ κυρίεψε τα αεροδρόμια Τατοίου και Ελευσίνας. Επίθεση του ΕΛΑΣ στο μέγαρο Σπυράκη και την Ηλεκτρική.
• Πέμπτη, 14/12/1944: Νέες βρετανικές αποβάσεις στον Πειραιά. Οι Αγγλοι δείχνουν να κερδίζουν την μάχη για τον έλεγχο της πόλης. Με ορμητική επίθεσή του ο ΕΛΑΣ πιάνει στο Μοσχάτο 120 Αγγλους και Ινδούς αιχμαλώτους.
• Παρασκευή, 15/12/1944: Εχοντας σταθεροποιήσει τον έλεγχό τους στον Πειραιά, οι Αγγλοι προωθούνται στην Αθήνα και καταλαμβάνουν τον Παρθενώνα, όπου στήνουν πυροβόλα για να στηρίξουν την άμυνα των χωροφυλάκων στου Μακρυγιάννη. Επεσε η γενική ασφάλεια και συντρίφτηκε εχθρική αντίσταση στην πλατεία Βάθης. Λυσσώδης επίθεση αγγλικού πεζικού και τανκς στου Μακρυγιάννη για διάσπαση του κλοιού του ΕΛΑΣ. Προώθηση των Αγγλων από Τζιτζιφιές προς Αγίους Αποστόλους. Μέσα στην ημέρα, οι βρετανοί επιτίθενται στον Προφήτη Ηλία ενώ βομβαρδίζουν τα Λιόσια και τους Αγίους Αναργύρους.
• Σάββατο, 16/12/1944: Οι άγγλοι συνεχίζουν να αποβιβάζουν δυνάμεις στον Πειραιά και να τις προωθούν στην Αθήνα. Τα βρετανικά τανκς έχουν γεμίσει τους δρόμους και τα αεροπλάνα βομβαρδίζουν ασταμάτητα. Ισχυρές αγγλικές επιθέσεις στου Ψυρρή και στο Νεκροταφείο Ν. Σμύρνης αποκρούονται με βαριές απώλειες. Τα πυρά του ΕΛΑΣ κατέρριψαν αγγλικό αεροπλάνο στο Γαλάτσι. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ οπισθοχωρούν, εγκαταλείποντας τον Πειραιά και τον κέντρο της Αθήνας. Αντίθετα, ο ΕΛΑΣ Στερεάς έχει πάρει σβάρνα τον Ζέρβα μέχρι πάνω από την Πρέβεζα, αναγκάζοντάς τον να καταφύγει στην Κέρκυρα.
• Κυριακή, 17/12/1944: Το δημαρχιακό μέγαρο Αθήνας έπεσε και η περίσφιξη του Κέντρου συνεχίζεται συστηματικά. Παρά την λυσσαλέα αντίσταση των ΕΛΑΣιτών, οι άγγλοι προχωρούν, έστω και αργά. Είναι πλέον σαφές ότι οι αντάρτες έχουν ανάγκη ενισχύσεων.
• Δευτέρα, 18/12/1944: Στον Πειραιά κυριεύτηκαν από τον ΕΛΑΣ τα ψυγεία Φιξ (12 άγγλοι αιχμάλωτοι). Επιθετικές και αμυντικές μάχες του ΕΛΑΣ στους Αμπελοκήπους, φυλακές Αβέρωφ, Κηφισιά, Αρδηττό, Μνημείο Φιλοπάππου, Ν. Σμύρνη, Δουργούτι και Καλλιθέα. Μετά από πολυήμερο αγώνα ο εχθρός εγκαταστάθηκε στο ύψωμα Προφήτη Ηλία του Πειραιά και κατέχει τη γραμμή κατά μήκος της οδού Τροχιοδρόμων μέχρι το Σταθμό Αθηνών - Πειραιώς με δύναμη άνω των 2.000 ανδρών.
  Αγγλοι και χωροφύλακες επιτίθενται σε Ζάππειο, Μακρυγιάννη, Βεΐκου, Φιλοπάππου, Καλλιθέα και Νέα Σμύρνη, θέτοντας υπό τον έλεγχό τους όλη την περιοχή μέχρι το κέντρο της Αθήνας, εκτός από το Ζάππειο. Τα βρετανικά αεροπλάνα χτυπούν πλέον τις θέσεις του ΕΛΑΣ στο Μαρούσι. Ο ΕΛΑΣ καταλαμβάνει τις φυλακές Αβέρωφ και συλλαμβάνει 130 δωσίλογους.
• Τρίτη, 19/12/1944: Υστερα από 48ωρη σκληρή πάλη ό ΕΛΑΣ κατέλαβε το συγκρότημα των κτιρίων της Κηφισιάς, όπου βρισκόταν το αρχηγείο της βρετανικής αεροπορίας. Αιχμάλωτοι Άγγλοι 50 αξιωματικοί (ένας στρατηγός) και 500 στρατιώτες. Επίσης ξεκαθαρίστηκε το συγκρότημα των φυλακών Αβέρωφ, απ’ όπου αποσπάστηκαν 130 δωσίλογοι. Ο εχθρός διαθέτοντας συντριπτική υπεροχή κατάλαβε με βαριές θυσίες το ανατολικό τμήμα της Καλλιθέας, το ύψωμα Φιλάρετου και το Κουκάκι. Τα τμήματα του ΕΛΑΣ δοκιμάστηκαν σκληρά. Νέες αποβάσεις Αγγλων στον Πειραιά. Αποτυχημένη προσπάθεια κυβερνητικών δυνάμεων να ανακαταλάβουν τις φυλακές Αβέρωφ. Οι βρετανοί χτυπούν την Κυψέλη με τανκς και αεροπλάνα.
• Τετάρτη, 20/12/1944: οι Αγγλοι διεκπεραιώθηκαν στη βόρεια ακτή του Λιμανιού του Πειραιά (Δραπετσώνα). Νυκτερινή επιχείρηση για απώθηση τους αποκρούστηκε από τμήματα της Ινδικής Μεραρχίας, πού και ασύγκριτα πιο καλά εξοπλισμένα ήταν και σαν αμυνόμενα συγκέντρωναν πρόσθετα πλεονεκτήματα. Την ίδια μέρα ό Σκόμπυ εκδικείται τις ήττες του σε μέτωπα των Αθηνών με άγριες αεροπορικές επιδρομές κατά των αμάχων. Σκληροί αγώνες στην περιοχή Χαροκόπου - Καλλιθέας. Υπεράνθρωπες προσπάθειες του ΕΛΑΣ στου Ψυρρή - Θησείο - Πετράλωνα. Οι Αγγλοι θέτουν υπό τον έλεγχό τους Νέα Σμύρνη, Κουκάκι και Καλλιθέα. Το Ζάππειο αντέχει ακόμη.
• Πέμπτη, 21/12/1944: Επιδρομή του ΕΛΑΣ ως τις ακτές της Δραπετσώνας προξένησε στους Αγγλους 50 νεκρούς και τραυματίες. Στην περιοχή της Καλλιθέας βαριές απώλειες και από τα δύο μέρη. Μετά σκληρό αγώνα τα τμήματα του ΕΛΑΣ συμπτύχθηκαν στις βόρειες παρυφές της Νέας Σμύρνης. Οι βρετανικές δυνάμεις περιορίζονται σε αδιάκοπο σφυροκόπημα με όλμους και άλλα πυροβόλα περιοχών όπως η Κυψέλη, το Γαλάτσι, ο Άγιος Παντελεήμονας και τα Πατήσια.
• Παρασκευή, 22/12/1944: Η περίσφιξη της Ομόνοιας από τον ΕΛΑΣ συνεχίζεται. Ελασίτες κατέλαβαν το πρώτο πάτωμα των Λουτρών Ιωνος 6. Επιθετική ενέργεια του ΕΛΑΣ στο Ρούφ και των Αγγλων στους Αμπελοκήπους, στου Ψυρρή και στη Νέα Σμύρνη. Στα Νέα Σφαγεία ανατινάχθηκαν κτίρια με 90 Άγγλους. Ο εχθρός κατέλαβε τη συνοικία Βοτανικού και τα Πετράλωνα. Σοβαρή η κατάσταση στο μέτωπο της Δραπετσώνας, του Πειραιά. Στην Καλλιθέα άγρια τρομοκρατία των Αγγλων κατά τού πληθυσμού. Οι δυνάμεις τού ΕΛΑΣ οπισθοχωρούν σε Δραπετσώνα, Πετράλωνα, Καισαριανή, Ακαδημία Πλάτωνος. Αποτυγχάνει η προσπάθεια για κατάληψη του Ρουφ.
• Σάββατο, 23/12/1944: Ανακατάληψη θέσεων από τον ΕΛΑΣ στη Δραπετσώνα. Επίθεση του εχθρού στον Καραβά του Πειραιά συντρίφτηκε Η σθεναρή και με αυταπάρνηση άμυνα του ΕΛΑΣ σε ολόκληρη την περιοχή πρωτευούσης, ανακόπτει την προώθηση των Αγγλων. Ομως, η έλλειψη ενισχύσεων είναι κρίσιμη για τις ΕΛΑΣίτικες δυνάμεις.
• Κυριακή, 24/12/1944: Οι κυβερνητικοί αρχίζουν και πάλι να κερδίζουν έδαφος. Η Καισαριανή βομβαρδίζεται ολονυκτίς και ισοπεδώνεται. Ο ΕΛΑΣ πιέζεται σε Ψυρρή, Πλάκα και Κεραμεικό αλλά στην Δραπετσώνα καταφέρνει να περάσει στην αντεπίθεση. Ανατινάχθηκαν μεγάλο μέρος του Ορφανοτροφείου Χατζηκώστα και το «Διεθνές» στην οδό Ευριπίδου οχυρωμένα από τους Αγγλους. Σύμπτυξη του ΕΛΑΣ στο Κατσιπόδι. Μαίνεται η μάχη στη Δραπετσώνα με εναλλασσόμενες φάσεις. Το βράδυ, μέσω υπόγειας σήραγγας (δίκτυο υπονόμων), ο ΕΛΑΣ παγιδεύει με εκρηκτικά την Μεγάλη Βρετανία.
• Δευτέρα, 25/12/1944: Συνεχίζεται η επίθεση κατά του άμαχου πληθυσμού με όλα τα μέσα, πυροβολικό του στόλου και της Ακρόπολης, ολμοβόλα, αεροπλάνα και τανκς. Ο πόλεμος αυτός ενεργείται συστηματικά και αυξάνει σε ένταση. Χτυπούν ιδιαίτερα συγκεντρωμένα γυναικόπαιδα μπροστά σε παντοπωλεία, φούρνους και νοσοκομεία. Απόπειρα διείσδυσης των Αγγλων στην περιοχή Βοτανικού και Μεταξουργείου αποκρούστηκε. Τμήμα του ΕΛΑΣ εισχώρησε στη Ν. Σμύρνη.
  Την ίδια μέρα τα βρετανικά και ινδικά στρατεύματα προώθησαν ακόμη περισσότερο τις θέσεις τους στην πόλη του Πειραιά.
  Ωστόσο τα εδαφικά αυτά κέρδη, πού τα ακριβοπλήρωσαν οι Βρετανοί (πάνω από 1.000 νεκρούς, ομολογεί ό ίδιος ό Τσώρτσιλ), δεν ήταν καθόλου ικανοποιητικά για τον εχθρό, αν κανείς συγκρίνει την τεράστια δυσαναλογία πού υπήρχε στο συσχετισμό των δυνάμεων, σε βάρος του ΕΛΑΣ.
  Ο Τσώρτσιλ, συγκεντρώνοντας τόση και τέτοια στρατιωτική δύναμη στην περιοχή Αθήνας - Πειραιά, είχε σαν επιδίωξή του την αποσύνθεση και παράδοση ή τουλάχιστο την απομάκρυνση του ΕΛΑΣ πέρα από την Αττική. Οσο δε αργούσε να δει να επαληθεύονται οι διαψευσμένες — για μια ακόμα φορά — ελπίδες τους, τόσο οι πονοκέφαλοί του μεγάλωναν. Σ' αυτό συντέλεσαν και οι απόψεις των στρατιωτικών του συμβούλων και ιδιαίτερα του Αλεξάντερ, πού όπως είδαμε κάθε άλλο παρά αισιόδοξος ήταν. Κι έτσι πήρε την απόφαση να έλθει στην Αθήνα.
  Ξέχωρα από την κατάσταση αυτή, στην απόφαση του Τσώρτσιλ να ταξιδέψει έτσι ξαφνικά συντέλεσαν οι παρακάτω λόγοι.
  Η διατήρηση ακόμα πολλών ανέπαφων δυνάμεων του ΕΛΑΣ στον κορμό της κυρίως Ελλάδας, υστέρα από τη διάλυση του Ζέρβα. Οι πολιτικές ζυμώσεις πού γίνονταν στην Αθήνα και εντείνονταν όσο συνεχιζόταν το μακελειό, σε συνδυασμό με τη συνεχιζόμενη κατακραυγή της κοινής γνώμης του εξωτερικού.
  Το ταξίδι αυτό κάτω από τις εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες πού πραγματοποιήθηκε και μάλιστα τόσο ξαφνικά, τη μέρα των Χριστουγέννων, αποτελεί εξαιρετικής σημασίας γεγονός, πού δείχνει ολοκάθαρα το βαθμό του αντίχτυπου πού είχε γι’ αυτόν και τον Αγγλικό ιμπεριαλισμό ή «Ελληνική περιπλοκή» με την επίμονη, ηρωική αντίσταση του λάου της Αθήνας - Πειραιά και όλου του Λαού της Ελλάδας.
  Η αντίσταση εκείνη, την επαύριον της απελευθέρωσης από τη φασιστική κατοχή, αποτελεί επιστέγασμα των αγώνων του και το αποκορύφωμα των δοκιμασιών του την περίοδο του Β' Παγκόσμιου Πολέμου. Για τη «Χιλιάκριβη τη Λευτεριά», οι μαχητές του ΕΛΑΣ μαζί μ ’ ολόκληρο το λαό δεν τσιγκουνεύονται θυσίες. Διεκδικούν το πάτριο έδαφος από τον ξένο επεμβασία και από τούς ντόπιους συνεργάτες του, σπιθαμή προς σπιθαμή. Ενα από τα πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της γεμάτης αυτοθυσία υπεράσπισης των θέσεών μας είναι ή ηρωική άμυνα, πού πρόβαλε ό λόχος επονελασιτών «Λόρδος Βύρων» στην πράσινη πολυκατοικία των Εξαρχιών. Από διαμέρισμα σε διαμέρισμα και από όροφο σε όροφο μέχρι και τον τελευταίο, οι μαχητές μας αγωνίζονται σκληρά, μ' ένα πιο πολυάριθμο και ασύγκριτο σε ισχύ πυρός εχθρό. Κι όσοι άπ’ αυτούς ζήσανε διαρρεύσανε από τον τελευταίο όροφο στους γειτονικούς χώρους, για να συνεχίσουν απτόητοι τη μάχη «υπέρ βωμών και εστιών».
  Αυτού του είδους ό αγώνας, ή υπεράσπιση του εδάφους μας, οδόφραγμα με οδόφραγμα, σπίτι με σπίτι, όροφο με όροφο, σπιθαμή με σπιθαμή, θα πάρει τη θέση πού του ταιριάζει ανάμεσα στις πιο λαμπρές σελίδες της Ιστορίας του Ελληνικού Λαού.
  Οπως είδαμε, ή επίσκεψη του Τσώρτσιλ στην Αθήνα συνοδεύτηκε με ένταση των μαχών από την πλευρά των Αγγλων.
  Δίνουμε μια συνοπτική εικόνα των επιχειρήσεων πού έγιναν τις μέρες εκείνες μέχρι και τις 31 Δεκέμβρη. Στοιχεία πάρθηκαν από την ΚΟΜΕΠ τού Φλεβάρη 1945 και από το βιβλίο τού Φοίβου Γρηγοριάδη. Ο Τσώρτσιλ προσγειώνεται στο Καλαμάκι και ενημερώνεται από Λήπερ και Αλεξάντερ πριν καν βγει από το αεροπλάνο. Αγγλικές δυνάμεις καταλαμβάνουν τον σταθμό του ηλεκτρικού στο Μοσχάτο. Σκληρές οδομαχίες σε Ρέντη και Δραπετσώνα. Αποφασίζεται να μην ανατιναχθεί η Μεγάλη Βρετανία και ειδοποιούνται οι Αγγλοι για να εξουδετερώσουν τα εκρηκτικά.
• Τρίτη, 26/12/1944: Ενταση της μάχης στη Δραπετσώνα και Φάληρο. Τη μέρα αύτη δεν σημειώθηκαν σοβαρές επιχειρήσεις κι αυτό πρέπει να αποδοθεί κυρίως στην έναρξη των εργασιών της Διάσκεψης.
  Η ΚΕ τού ΕΛΑΣ με γενική της Διαταγή (ΑΠ 638) διατάσσει ένταση του Αγώνα ανεξάρτητα απ' τo αν θ' αρχίσουν διαπραγματεύσεις.
  Το Α' Σ.Σ./ΕΛΑΣ με απόρρητη διαταγή προς τις Διοικήσεις των Μονάδων του συνιστά την επικοινωνία με τα τμήματά τους με σκοπό να «μη χαλαρωθεί το επιθετικό πνεύμα των μαχητών μας, από την εξέλιξη της πολιτικής κατάστασης...».
  Ο αρχιεπίσκοπος και αντιβασιλεύς Δαμασκηνός προΐσταται συσκέψεως, στην οποία συμμετέχουν ο Τσώρτσιλ, ο Ηντεν, ο πρέσβης των ΗΠΑ ΜακΒή και οι έλληνες πολιτικοί Παπανδρέου, Σοφούλης, Πλαστήρας, Μάξιμος και Καφαντάρης. Από το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ έχουν προσκληθεί οι Σιάντος, Παρτσαλίδης και Μάντακας, οι οποίοι φτάνουν τελευταίοι και διαπιστώνουν ότι οι άλλοι είχαν ήδη αρχίσει δίχως να τους περιμένουν. Η σύσκεψη καταλήγει σε αδιέξοδο.
• Τετάρτη, 27/12/1944: Στην περιοχή της συνοικίας Ψυρρή, πολλά τμήματα του ΕΛΑΣ πού αποκόπηκαν εξακολουθούν τη μάχη και τη νύχτα. Γύρω στα μεσάνυχτα ή μάχη σταμάτησε χωρίς να πέσει στα χέρια τού εχθρού κανένας αιχμάλωτος. Εβδομήντα μαχητές τού ΕΛΑΣ έκαμαν έξοδο και μπήκαν στις άλλες γραμμές. Τότε έπεσε ηρωικά ό καπετάνιος του Τάγματος Γ. Προβελέγγιος.
  Στη συνοικία Μεταξουργείου επιτίθενται τανκς. Ο εχθρός κατορθώνει να διεισδύσει στις γραμμές μας... Δύο αγγλικά τανκς καταστράφηκαν.
  Το Περιστέρι βομβαρδίζεται με το πυροβολικό. Πολυβολείτε με τα αεροπλάνα. Πολλά θύματα απ' τον άμαχο πληθυσμό.
  Κίνδυνος σοβαρός διαγράφεται στο δεξιό πλευρό του μετώπου από επιθέσεις του εχθρού στον Κεραμεικό - Ψυρρή - Πετράλωνα και Μεταξουργείο. Το Α' Σ.Σ./ΕΛΑΣ, για να προλάβει, αναθέτει τη φύλαξή του σε μικτό απόσπασμα με τη διαταγή να προχωρήσει πέρα από Κεραμεικό και Ανω Πετράλωνα στην περιοχή Μεταξουργείου - Ψυρρή.
  Η VIII Ταξιαρχία (Τσικλητήρα) με την ΑΠ 289 αποσύρεται από τη μάχη ύστερα από νέα σημεία κόπωσης, πού παρουσίασε.
  Τμήματα του ΕΛΑΣ έκαμαν επιδρομή στο αεροδρόμιο Χασανίου. Οι κυβερνητικοί καταλαμβάνουν το Ζάππειο. Νέα αδιέξοδη σύσκεψη ΕΑΜ, Παπανδρέου και βρετανών.
• Πέμπτη, 28/12/1944: Η εισχώρηση του μικτού αποσπάσματος προς τον Κεραμεικό - Πετράλωνα πού ενεργήθη τις πρωινές ώρες της 28 του Δεκέμβρη είχε αρκετή επιτυχία στην αρχή αλλά προσέκρουσε σε εχθρικές αντιστάσεις ισχυρές και εξασθένισε. Ο εχθρός από το πρωί συνεχίζει την διεισδυτική του προσπάθεια στο Μεταξουργείο.
  Στον Πειραιά ή εχθρική επίθεση είναι πιο έντονη. Στην περιοχή Δραπετσώνας ό ΕΛΑΣ αποκρούει ισχυρές επιθέσεις. Όλη την ημέρα βάλλεται από όλμους το ύψωμα Καραβά. Στο κέντρο επίσης επιτίθενται και ένα Αγγλικό τανκς καταστρέφεται από νάρκη. Στο Μοσχάτο αντιδραστικοί έλληνες κατέλαβαν θέσεις για επίθεση αλλά βλήθηκαν στις βάσεις εξόρμησής τους από τα τμήματα του ΕΛΑΣ και έφυγαν εγκαταλείποντας 4 νεκρούς. Τις απογευματινές ώρες ύστερα από αντεπίθεση τα τμήματα του ΕΛΑΣ κατέλαβαν το μύλο Κουμουντάκη πού εγκατέλειψαν οι Αγγλοι. Εκτός από όλμους και πυροβολικό εχθρικά αεροπλάνα κτυπούν εντονότερα το ύψωμα Καραβά. Ο ΕΛΑΣ καταφέρνει να απωθήσει τους Αγγλους από την Καισαριανή. Οι Αγγλοι απαντούν με ολονύκτιους βομβαρδισμούς των ανατολικών συνοικιών.
• Παρασκευή, 29/12/1944: Συνδυασμένη επίθεση του εχθρού με πεζικό, τανκς, πυροβολικό, αεροπορία σ’ όλη την Αθήνα και Πειραιά. Ιδιαίτερα σφοδρή είναι η επίθεση στην Καισαριανή. Ο συνοικισμός σωριάζεται σε ερείπια. Το σώμα Στράτου πού είχε επικοινωνήσει με τη Διοίκηση της Ταξιαρχίας μόνο με ασύρματο και έχοντας ύπ’ όψη του τις προθέσεις της Διοίκησης της ΚΕ διατάσσει την πάση θυσία συγκράτηση των επιθέσεων. Την αίτηση, της Ταξιαρχίας, εκκένωσης των Ανατολικών Συνοικιών την απορρίπτει. Τις απογευματινές ώρες διακόπτεται ό σύνδεσμος με τη διοίκηση της 1ης Ταξιαρχίας με τον ασύρματο, με τελευταία αίτηση της Ταξιαρχίας να συμπτυχτεί τη νύχτα προς Λιόπεσι. Το Σ.Σ. διαβιβάζει διαταγή συγκράτησης μέσω της ΙΙης Μεραρχίας (ΑΠ 320). Παρ’ όλα αυτά ή Ταξιαρχία με συμφωνία και της τοπικής οργάνωσης αποφασίζει την σύμπτυξη η όποια και λαμβάνει χώρα την νύκτα 29-30 του Δεκέμβρη προς τον Υμηττό.
  Η ΙΙη Μεραρχία αναφέρει (Ε.Π. 1026/30.12.44) ότι ή Ιη Ταξιαρχία έφτασε στο Κορωπί τις μεταμεσονύκτιες ώρες αφού συμπτύχθηκε ύστερα από ισχυρή πίεση πού υφίστατο από το πρωί της 29 από πυροβολικό, τανκς και πεζικό. Η άμυνα βάσταξε μέχρι τις 17 ή ώρα. Η έλλειψη πυρομαχικών και η αθρόα διαρροή μαχητών προς τον Υμηττό ανάγκασε την Ταξιαρχία να διατάξει τη σύμπτυξη. Το Τάγμα 11/34 της ΙΙης Μεραρχίας πού είχε μπει στην Καισαριανή συνεπτύχθη και αυτό κανονικώς χωρίς απώλειες και χωρίς να λάβει ενεργό μέρος στην άμυνα των Αν. Συνοικιών. Η Καισαριανή υπέστη μέγιστες ζημίες. Είχε πολλά θύματα. Ενας λόχος της Ταξιαρχίας αιχμαλωτίστηκε. Το δύο πυροβόλα πού δόθηκαν στην Ταξιαρχία από την αρχή σχεδόν τού αγώνα εγκαταλείφτηκαν.
  Συνεχίζεται επίθεση των τμημάτων του ΕΛΑΣ στο Μεταξουργείο. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ δέχονται ισχυρή πίεση σε Αμπελόκηπους και Γηροκομείο ενώ συνεχίζονται οι βομβαρδισμοί. Οι αναφορές δείχνουν πως οι ελασίτικες δυνάμεις δεν ξεπερνούν πλέον τους 4.500 άνδρες σε ολόκληρη την περιοχή της πρωτεύουσας.
• Σάββατο, 30/12/1944: Συνεχίζεται με πείσμα ή αντίσταση τού ΕΛΑΣ στην Καισαριανή. Στα Εξάρχεια ο ΕΛΑΣ κατέλαβε την κλινική Σμπαρούνη οχυρωμένη από τούς Αγγλους.
  Στον Πειραιά εκδηλώνεται νέα επίθεση στην περιοχή Ταμπούρια - Δραπετσώνα, με ιδιαίτερη σφοδρότητα στο Νεκροταφείο Αναστάσεως και στο συνοικισμό Ευγένειας όπου η εξόρμηση του εχθρού εκδηλώνεται από Ν. και Β. με αρκετό αριθμό μηχανοκινήτων. Τα τμήματα του ΕΛΑΣ, μπρος στη σφοδρή επίθεση του εχθρού μ’ όλα τα μέσα, συμπτύχθηκαν με την υποστήριξη του πυροβολικού. Τις απογευματινές ώρες ό εχθρός συνεχίζει την επίθεσή του. Την νύχτα ώρα 21 τα τμήματα του ΕΛΑΣ ενεργούν αντεπίθεση και ανακαταλαμβάνουν τις πρώτες κατοικίες του συνοικισμού Ευγένειας. Νέα προσπάθεια του εχθρού να ξαναπροχωρήσει αποκρούεται.
  Στον όρμο Αγίου Γεωργίου συνεχίζονται αποβάσεις Αγγλων, πεζικού και τανκς.
  Γιά πρώτη φορά σήμερα το ανακοινωθέν του Σκόμπυ αναφέρει ότι η αεροπορία του έκανε χρήση ρουκετών κατά 7 οχυρών του ΕΛΑΣ.
  Οι Αγγλοι καταλαμβάνουν πλήρως τον Βύρωνα και την Καισαριανή. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ υποχωρούν προς τον Υμηττό και συμπτύσσονται στο Κορωπί.
• Κυριακή, 31/12/1944: Στην 31 του Δεκέμβρη η κατάσταση εμφανίζεται σοβαρά στο αριστερό πλευρό της διάταξης του Α' Σ.Σ./ΕΛΑΣ. Μια ισχυρά επίθεση με 50 μηχανοκίνητα εξαπολύεται το μεσημέρι από τα Μεσόγεια προς τη Σωτηρία, η οποία καταλαμβάνεται από τους Αγγλους. Αλλη επίθεση προς το Χολαργό. Μεγάλες εχθρικές δυνάμεις συγκεντρώνονται με επιθετικές διαθέσεις στην περιοχή Αμπελοκήπων - Ψυχικού. Οι ελαφρές δυνάμεις τού ΕΛΑΣ στο Διαβολόρεμα συμπτύσσονται.
  Το Α' Σ.Σ. διαβλέπει τον κίνδυνο υπερφαλάγγισης του αριστερού του με κίνηση τού εχθρού προς Τουρκοβούνια ή και ευρύτερα προς Καλογρέζα - Ν. Ιωνία. Τούτο αναφέρει στην ΚΕ τού ΕΛΑΣ μη διαθέτον εφεδρείες για την αντιμετώπιση του.
  Εξ άλλου, έχοντας ύπ’ όψη του ότι κεντρική ιδέα της ΚΕ εξακολουθεί να παραμένει ή συγκράτηση του εχθρού πάση θυσία μέχρις ότου φθάσουν νέες ενισχύσεις, αποφασίζει άφ’ ένός μεν να αντιμετωπίσει την κατάσταση με άμυνα μέχρις εσχάτων, άφ' ετέρου δε να δημιουργήσει και διαφυλάξει πάση θυσία ζώνη ασφαλείας περιλαμβάνουσα τις τοποθεσίες: Καματερό - Ανω Λιόσα - Μενίδι - Νέα Φιλαδέλφεια για να υποδεχθεί από εκεί τις ενισχύσεις. Επί πλέον για να φέρει κάποιον αντιπερισπασμό στις εχθρικές επιθέσεις εφ’ όσον ανάληψη επίθεσης κατά μέτωπο θα είχε πιθανώς και αντίθετα αποτελέσματα, διατάσσει την συμπτυχθείσα Iη Ταξιαρχία να αποστείλει 200 μαχητές να διεισδύσουν στην Καισαριανή για να απασχολούν τον εχθρό.
  Τις τελευταίες ώρες της ημέρας ό εχθρός επιτίθεται εναντίον του Γηροκομείου. Μερικά τμήματα του αποσπάσματος συμπτύχθηκαν.
  Αλλο τμήμα του εχθρού κινείτο προς Φραγκοκλησιά και άλλο προς Μαρούσι.
  Στον Πειραιά επίσης ή κατάσταση είναι σοβαρή. Αφού όλο το πρωί το εχθρικό πυροβολικό έριξε περί τις 4.000 οβίδες, τις απογευματινές ώρες έκανε συγκεντρωτικές επιθέσεις. Κατόρθωσε να ανακαταλάβει το συνοικισμό της Ευγένειας και το μισό Νεκροταφείο. Η άμυνα των θέσεων του ΕΛΑΣ στον Πειραιά γενικά εξασθενίζει από τα κενά πού δημιουργούν οι απώλειες. Η Διοίκηση έριξε στην αμυντική μάχη όλες τις εφεδρείες για να κάλυψη τα κενά από τις απώλειες. Προβλέπεται συνέχιση και αύξηση της επιθετικής δράσης του εχθρού.
  Στις πρώτες μέρες του Γενάρη ό αριθμός των θυμάτων έφτασε συνολικά τις δέκα χιλιάδες.
• Δευτέρα, 1/1/1945: Αγγλική επίθεση, αρχικά σε Αμπελόκηπους και Γηροκομείο και στην συνέχεια σε Νέα Ιωνία και Καλογρέζα, με υποστήριξη πυροβολικού.
• Τρίτη, 2/1/1945: Στις 2 του Γενάρη οι Αγγλοι είναι σφοδρότεροι και αποφασιστικότεροι στις επιθέσεις τους τις όποιες ενεργούν με μεγάλες δυνάμεις πεζικού και μηχανοκινήτων.
  Στο Γηροκομείο η εχθρική επίθεση αρχίζει από πολύ πρωί ύστερα από προπαρασκευή πυροβολικού. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ στη σφοδρότητα του πυρός και της επίθεσης των μηχανοκινήτων αμυνόμενες ηρωικά συμπτύσσονται κανονικά. Από κει οι Αγγλοι με 3-4 τανκς προσπαθούν να περάσουν τον αυχένα του Γαλατσίου. Ο ΕΛΑΣ ενεργεί σφοδρή αντεπίθεση και ξαναπαίρνει το Γηροκομείο. Αλλά στις 10 ώρα και 30' άλλη αγγλική επίθεση πετυχαίνει την ανακατάληψη του. Από κει επιχειρεί διείσδυση στο Περδικάρι.
  Αλλη επίθεση στις 7 το πρωί των Αγγλων με τανκς και πεζικό εκδηλώνεται στα Εξάρχεια και προχωρεί προς την οδό Στουρνάρα. Η αντίσταση των μικρών τμημάτων του ΕΛΑΣ είναι ηρωική.
  Αλλη επίθεση εξόρμησε από τού Χατζηκώστα προς το Μεταξουργείο και τον Κεραμεικό η οποία παρά την ισχύ πυρός και την δύναμή της αποκρούεται σταθερά από τα τμήματα του 4ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ.
  Τμήμα 150 ανδρών που διατάχθηκε να ξαναμπεί στην Καισαριανή για αντιπερισπασμό προσέκρουσε σε εχθρικές αντιστάσεις στο ύψωμα Αράπη, και βλήθηκε από τα πυρά 30 τανκς πού είχαν εγκαταστήσει στις συνοικίες Καισαριανή - Υμηττός.
  Στον Πειραιά παρατηρείται μεγάλη δραστηριότητα του εχθρού για συνέχιση της επίθεσής του ιδιαίτερα στον τομέα Φαλήρου και στο λιμάνι Αγίου Γεωργίου. Αφθονα πυρά όλην την ημέρα πυροβολικού και όλμων και πολυβολισμοί της εχθρικής αεροπορίας. Οι δυνάμεις των τμημάτων του ΕΛΑΣ πιεζόμεναι ισχυρά δεν διαθέτουν πια εφεδρείες και ζητούν ενισχύσεις. Το εχθρικό πυροβολικό έβαλε καταιγιστικά τον οδικό κόμβο Δαφνί – Σκαραμαγκά.
  Ο ΕΛΑΣ επιχειρεί ανεπιτυχώς να αντεπιτεθεί στο κέντρο της πόλης. Το ίδιο ανεπιτυχείς είναι και οι επιχειρήσεις σε Καισαριανή, Βύρωνα, Κοκκινιά και Πειραιά ενώ η Δραπετσώνα κρατιέται με τα δόντια. Από την άλλη, οι Αγγλοι σαρώνουν σε Εξάρχεια, Χατζηκώστα και Νεάπολη.
• Τετάρτη, 3/1/1945: Η 3η τού Γενάρη στην Αθήνα κρίνει αποφασιστικά την όλη κατάσταση. Η εχθρική επίθεση στο αριστερό του Α' Σ. Στρατού απλώνεται έντονη από της 3ης ώρας το πρωί με γενική επίθεση στην περιοχή του Γηροκομείου όπου Αγγλοι ενεργούν προώθηση με πολλά θωρακισμένα και τανκς, μερικά από τα όποια διά των Τουρκοβουνίων κατορθώνουν να διεισδύσουν στη συνοικία Γκύζη και να κτυπήσουν τα τμήματα του ΕΛΑΣ από τα νώτα. Το ανεξάρτητο απόσπασμα, συνεπτύχθη ολόκληρο εκτός από ένα Τάγμα που εξακολουθεί να μάχεται σε επαφή με τον εχθρό. Με την σύμπτυξή τους τα τμήματα αυτά εγκαθίστανται άλλα στην Καλογρέζα, άλλα στο Γαλάτσι, άλλα στις φυλακές Αβέρωφ και άλλα διαλυθέντα σχεδόν, έφθασαν στην περιοχή Περδικάρι - Σχολή Ευελπίδων.
  Τμήματα της ΙΙης Μεραρχίας που προωθήθηκαν προς Ψυχικό - Φιλοθέη ήρθαν σε επαφή με εχθρικές δυνάμεις που διέθεταν δεκάδα αρμάτων, 8 πολυβόλα και 50 θωρακισμένα. Αλλη εχθρική επίθεση στο Χολαργό απεκρούσθη νικηφόρα από τα τμήματα του ΕΛΑΣ. Η συμμετοχή της εχθρικής αεροπορίας στις επιθέσεις των Αγγλων επιφέρει πολλές απώλειες στον πληθυσμό και καθιστά αδύνατη κάθε κίνηση των τμημάτων του ΕΛΑΣ ιδιαίτερα κατά μήκος της κορυφογραμμής των Τουρκοβουνίων.
  Το Α’ Σ. Στρατού (ΑΠ 23) για να αποκαταστήσει το σύνδεσμο στο αριστερό του με την ΙΙη Μεραρχία διατάσσει το μικτό απόσπασμα να ενεργήσει επίθεση την νύκτα 3-4 για να ανακαταλάβει το Γηροκομείο και ζητεί από την ΙΙη Μεραρχία σύμφωνα με την εντολή της ΚΕ του ΕΛΑΣ, για κάλυψη του αριστερού του, να επιτεθεί για ανακατάληψη του Ψυχικού μέχρι του Γηροκομείου και να απαγορεύσει στον εχθρό να περάσει από τα Τουρκοβούνια.
  Και στον Πειραιά ο εχθρός εκδηλώνει επίθεση ύστερα από ισχυρή προπαρασκευή πυροβολικού και όλμων στην περιοχή Ν. Φαλήρου και καταλαμβάνει το εργοστάσιο Ελαίδος. Το εργοστάσιο Γαβριήλ εβλήθη ισχυρά. Τα τμήματα του ΕΛΑΣ που κατέχουν την περιοχή των εργοστασίων Ελαίδος - Γαβριήλ - Παπαδοπούλου - Μεταξουργείο συμπτύχτηκαν. Ο εχθρός προωθούμενος από την οδό Ελευθερίας έγινε κύριος του τμήματος της οδού Πειραιώς μέχρι τον Κηφισό.
  Η ΚΕ του ΕΛΑΣ (Α Μ 915) γνωρίζει ότι άφιξη εφεδρειών λόγω της κακοκαιρίας δεν πρέπει να αναμένεται αν δεν περάσουν λίγες μέρες. Οι λιγοστές δυνάμεις τού ΕΛΑΣ στον Πειραιά απειλούνται με εγκλωβισμό. Οι Αγγλοι θέτουν υπό τον έλεγχό τους τα Τουρκοβούνια, καταλαμβάνουν το Ψυχικό και προωθούνται στου Γκύζη. Ο ΕΛΑΣ συμπτύσσεται στην Καλογρέζα και στις φυλακές Αβέρωφ.
• Πέμπτη, 4/1/1945: Για τον αγώνα της Αθήνας ή 4 τού Γενάρη είναι ή πιο αποφασιστική μέρα. Ο εχθρός — Αγγλοι και αντιδραστικοί — έριξαν στη μάχη όλα τους τα μέσα για να εισδύσουν στις συνοικίες που κατείχε ο ΕΛΑΣ ή να αποκόψουν τους δρόμους σύμπτυξής του ή και να απομονώσουν μεγάλα τμήματα για να τα εξουδετερώσουν. Πάνω από 300 μηχανοκίνητα — θωρακισμένα και τανκς — παίρνουν μέρος στη μαζική επίθεση που κύρια και χαρακτηριστικά στρέφεται στα δύο πλευρά της Αθήνας Γουδί - Τουρκοβούνια - Καλογρέζα και Δαφνί - Μπαρουτάδικο (Αιγάλεω) - Βοτανικό - Κολοκυνθού - Περιστέρι. Αλλά και μέσα στην πόλη οι επιθέσεις του είναι σφοδρές και παντού ρίχνει στη δράση όγκους μηχανοκινήτων.
  Η κατάσταση διαδραματίζεται ως εξής:
  Στις 3 το πρωί ύστερα από τη διαταγή του Σώματος Στρατού εκτοξεύτηκε ή επίθεση της Μης Μεραρχίας σε συνδυασμό με το 7ο απόσπασμα στην περιοχή Αμπελοκήπων - Γηροκομείου - Τουρκοβούνια - Ψυχικό - Φιλοθέη. Η Μη Μεραρχία πέτυχε να εισχωρήσουν τμήματά της στο Ψυχικό. Το 7ο όμως απόσπασμα στην επίθεσή του στο Γηροκομείο βρίσκεται μπρος σε ισχυρές αντιστάσεις του εχθρού.
  Κατά την διάρκεια της νύχτας, ο ΕΛΑΣ επιχειρεί ανεπιτυχώς να ανακαταλάβει τα Τουρκοβούνια και το Ψυχικό. Οι αντάρτες εκκενώνουν τον Πειραιά και συμπτύσσονται στον Ασπρόπυργο. Λίγο πριν τα μεσάνυχτα, όλες οι ελασίτικες μονάδες διατάσσονται να συμπτυχθούν προς Κουκουβάουνες, Βαρυμπόμπη και Μενίδι.
• Παρασκευή, 5/1/1945: Η υποχώρηση του ΕΛΑΣ από τον Πειραιά άρχισε στις πρώτες πρωινές ώρες της 5 Γενάρη 1945. Μαζί με το 6ο Σύνταγμα υποχωρούσαν και οι άλλες δυνάμεις (τμήματα τού 52ου Συντάγματος και τάγμα τού 54ου), ακολουθούμενες από χιλιάδες άοπλους πολίτες. Σε 10 χιλιάδες υπολογίζονται οι πολίτες, άντρες, γυναίκες και παιδιά, πού ακολουθούσαν αρχικά τον ΕΛΑΣ Πειραιά στην υποχώρηση του.
  Η Διοίκηση του 6ου Συντάγματος που βρισκόταν στην οπισθοφυλακή της φάλαγγας έφτασε στην Ιερά οδό μέσα από το «σχιστό» κοντά στο Δαφνί, γύρω στις 7 το πρωί. Στις 9-10 π. μ. βρισκόταν στον Ασπρόπυργο και Μαγούλα. Τις πρώτες μεταμεσημβρινές ώρες κινήθηκε προς Μάνδρα - Βίλια, κάτω από την παρακολούθηση της βρετανικής αεροπορίας που υποχρέωσε να παρθούν πρόσθετα μέτρα ασφάλειας.
  Τα μέτρα αυτά σε συνδυασμό με την κόπωση τόσων ήμερών, τις λάσπες και την έλλειψη κατάλληλης υπόδησης έκαμαν πολύ αργή την κίνησή μας. Στα Βίλια φτάσαμε τις πρώτες μεταμεσονύχτιες ώρες της 6ης Γενάρη...
  Το Επιτελείο τού Α' Σ.Σ./ΕΛΑΣ υποχώρησε στις 4.15' το πρωί της 5.1.45, αφού βεβαιώθηκε για την ομαλή υποχώρηση όλων των μονάδων.
  Ο ΣΔ τού Σ. Στρατού στις 5 τού Γενάρη εγκαταστάθηκε στη Δεκέλεια. Μαζί της υποχώρησαν και τα μέλη ΠΓ Γ. Ζέβρος, Μ. Παρτσαλίδης και Β. Μπαρτζιώτας.
• Σάββατο, 6/1/1945: Τα τμήματα του ΕΛΑΣ του Α' Σ. Στρατού είναι εγκατεστημένα καβάλα στις αρτηρίες Πάρνηθας και Τατόι, ενώ η II Μεραρχία αριστερά έχει καλύψει τις διαβάσεις της Πεντέλης, ή ΧΙΙΙη Μεραρχία δεξιά προς Ελευσίνα. Ο ΣΔ του Α'Σ.Σ. μετακινήθηκε από Δεκέλεια στο Κακοσάλεσι.
  Τελευταία μονάδα του ΕΛΑΣ που έμεινε μέσα στην Αθήνα ήταν ένα απόσπασμα του 7ου Συντάγματος Εύβοιας με τον διοικητή του Λακκιώτη. Υποχώρησε την ημέρα πια, χωρίς καμιά ενόχληση απ’ τον εχθρό από την Καλογρέζα και Ν. Ιωνία.
  Εκτός από τα τμήματα που αναφέρθηκαν και άλλα παραμείναν πολύ κοντά στην πρωτεύουσα.
  Στα Λιόσια - Καματερό - Χασιά - Ασπρόπυργο, παρέμεινε ένα «απόσπασμα» υπό τον ταξίαρχο Τσικλητήρα (της 9ης ταξιαρχίας Πελοποννήσου). Το αποτελούσαν δύο τάγματα (τού 9ου Καλαμών με τον Α. Αναστασόπουλο και του 6ου Κορίνθου με τον Δ. Παπαϊωάννου) και δύο τάγματα του 42ου (με τον διοικητή του Φ. Βερμαίο και διοικητές ταγμάτων τους Γ. Παπανικολάου («Τηλέμαχο») και Σ. Τσιτσιπή («Λοκρό»). Το τελευταίο δέχτηκε λυσσασμένες αεροπορικές επιθέσεις, στον Ασπρόπυργο, από τις όποιες είχε δέκα νεκρούς.
  Το απόσπασμα Τσικλητήρα έμεινε στις θέσεις του και όταν ακόμη οι Αγγλοι προχώρησαν και κατέλαβαν την Θήβα. Συμπτύχτηκε μόνο όταν έμαθε (από το ραδιόφωνο) την αγγλική προώθηση προς Λιβαδειά, τα χαράματα της 9ης Ιανουαρίου...
  Στο αριστερό πλευρό της διάταξης 40 περίπου μηχανοκίνητα μπήκαν το μεσημέρι στην Κηφισιά, ύστερα άπ’ τή σύμπτυξη τμημάτων της II Μεραρχίας.
  Ό ΕΛΑΣ υποχωρεί πολεμώντας.
  Νέα υποχώρηση του ΕΛΑΣ προς Χασιά και Μπογιάτι.
• Κυριακή, 7/1/1945: Το απόγευμα εκπρόσωπος του ΕΛΑΣ παραδίδει στους βρεττανούς μήνυμα του Ζεύγου για κατάπαυση του πυρός και διαπραγματεύσεις. Ο Σκόμπυ τον διαβεβαιώνει ότι είναι έτοιμος να συνεργαστεί με τον ΕΛΑΣ.
• Πέμπτη, 11/1/1945: Ενώ οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ έχουν αποτραβηχτεί πλήρως από το λεκανοπέδιο, υπογράφεται ανακωχή ανάμεσα σε βρεττανούς και ΕΛΑΣ. Για τους βρεττανούς, υπέγραψε ο Σκόμπυ. Για τον ΕΛΑΣ υπέγραψαν οι Παρτσαλίδης, Ζεύγος, Αθηνέλλης και Μακρίδης. Ολα είχαν τελειώσει.
• Είχαν τελειώσει, όμως;

Μας πήραν την Αθήνα
μόνο για ένα μήνα
Του Σκόμπι τα κανόνια
γκρεμίσαν τα Κουπόνια.

Μπόμπες βροχή στου Γκύζη
κι εμείς στο μετερίζι.
Κι η τελευταία ελπίδα
τ’ οδόφραγμα, πατρίδα.

Μαύροι πατούν τη γη μας,
βάστα Καισαριανή μας.
Μάχονται σα λιοντάρια
στα Εξάρχεια παλικάρια

του Πανεπιστημίου
και του Πολυτεχνείου.
Τρέξτε, καπεταναίοι,
απ’ τα βουνά, γενναίοι.

Μας πήραν την Αθήνα,
μόνο για ένα μήνα.
Οι Άγγλοι θα νικήσουν,
όταν οι μαύροι ασπρίσουν.

Βιβλιογραφία:
Λευκή βίβλος του ΕΑΜ
Σολ. Γρηγοριάδη, "Δεκέμβριος 1944 - Το Ανεξήγητο λάθος" εκδ. Φυτράκη
Ο Τσώρτσιλ, "Απομνημονεύματα"
Νίκ. Κεπέση, "Ο Δεκέμβρης του 1944" εκδ. Σύγχρονη Εποχή
Στ. Γονατά, "Απομνημονεύματα".
ΚΟΜΕΠ, Φλεβάρης 1945
Ριζοσπάστης 20/11/44
Στεφ. Σαράφη, Ο ΕΛΑΣ - εκδ. Τα Νέα Βιβλία Α.Ε 1946
Γ. Ανδρικόπουλος, "1944 Κρίσιμη Χρονιά".
"Οι Ανατολικές Συνοικίες τον Δεκέμβρη του 1944" έκδοση τής 6ης Αχτίδας τής Κ.Ο.Α. ΑΘΗΝΑ 1945