Μαρία Ιορδανίδου

Σαν σήμερα, 6 Νοεμβρίου 1989 πέθανε η συγγραφέας της «Λωξάντρας». Η Μαρία Ιορδανίδου γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1897, κόρη του μηχανικού του εμπορικού ναυτικού της Αγγλίας Νικολάου Κριεζή και της Ευφροσύνης Μάγκου.

Η Μαρία Ιορδανίδου ήταν μια χειραφετημένη, πρωτοπόρα γυναίκα που έζησε μια εξαιρετικά ασυνήθιστη και πλούσια, όχι από υλική άποψη, ζωή. Ξεκινά από το Πολίτικο σπίτι στο Περάν όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε, διέπλασε τη ζωή της λέει η ίδια.
Το διεθνές Κολέγιο ου Βοσπόρου όπου μορφώθηκε (Από το 1901 ως το 1909 έζησε με τους γονείς της στην Αθήνα, μετά το χωρισμό τους όμως η Μαρία επέστρεψε στη γενέτειρα και γράφτηκε στο κολέγιο).

Από το 1914 ως το 1919, το πλούσιο ρώσικο σπίτι όπου έζησε πριν την Οχτωβριανή Επανάσταση παραδίδοντας μαθήματα γαλλικών και αγγλικών και το Γυμνάσιο όπου έμαθε τα Ρώσικα. Η Επανάσταση που την έζησε δουλεύοντας στην Υπηρεσία Διανομής Τροφίμων.

Το 1919 επέστρεψε στην Πόλη και εργάστηκε σε αμερικανική εμπορική εταιρεία. Το 1920 πήρε μετάθεση για την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπου ήρθε σε επαφή με τους κύκλους διανοουμένων, έγινε μέλος του κομμουνιστικού κόμματος Αιγύπτου και το 1923 παντρεύτηκε τον κομμουνιστή εκπαιδευτικό Ιορδάνη Ιορδανίδη.

Κυνηγημένοι για τις ιδέες τους από την Αλεξάνδρεια, έρχονται στην Αθήνα. Συναναστροφή με τους κομμουνιστές διανοούμενους, Κορδάτο, Βάρναλη, Γληνό κ.ά,. Η σοβιετική πρεσβεία όπου δούλεψε σαν υπάλληλος μέχρι το 1939, ο πόλεμος, η Κατοχή (διώχτηκε και κλείστηκε σε διάφορα στρατόπεδα), ο Δεκέμβρης, ο εμφύλιος και ο αγώνας της επιβίωσης.

Όλα αυτά με έναν ιδιαίτερο τρόπο έκφρασης, χιουμοριστικό και δραματικό αποτυπώνονται στο έργο της. Ζωντανεύει μέσα από βιωματικές εμπειρίες (χωρίς να μιλάει σε πρώτο πρόσωπο) τις μνήμες του Ελληνισμού της Πόλης, της Τσαρικής και επαναστατημένης Ρωσίας, της Αλεξάνδρειας και της νεότερης Ελλάδας. Ο λαϊκός λόγος της κατέκτησε του νεοέλληνες που αγάπησαν τα βιβλία της τα οποία φανερώνουν το βλέμμα με τον οποίο αντίκριζε τον κόσμο, μιλούν για τις σκέψεις, τις ιδέες, τις στάσεις της.

H Mαρία Iορδανίδου έγραψε τη «Λωξάντρα» το 1963, όταν ήταν ήδη εξήντα έξι χρόνων, όταν είχε απαλλαγεί από το καθημερινό τρέξιμο της επιβίωσης, επειδή – έλεγε – δεν ήθελε αυτά τα λίγα πράγματα που ήξερε να τα πάρει μαζί της. Είναι η ιστορία της γιαγιάς της. Ωστόσο δεν είναι απλώς βιογραφία, ούτε απλώς μυθιστόρημα. Στο συναρπαστικό αυτό κείμενο οι πραγματικοί και οι φανταστικοί χαρακτήρες συγχωνεύονται για να αναπλάσουν την εικόνα της Πόλης πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο

Όπως είπε η Μαρία Ιορδανίδου δεν είναι μια πιστή βιογραφία. Προσπάθησε να αποδώσει πιστά τα ιστορικά γεγονότα και το πνεύμα της εποχής. Τα απέδωσε έτσι όπως τα έζησε μέσα σε ένα μικροαστικό περιβάλλον.

Η θρυλική ιστορία της κοκόνας Λωξάντρας , μιας λαϊκής γυναίκας, εξαιρετικά δυναμικής, που ηγείται πρόσχαρα, στοργικά και ακούραστα μιας πολυμελούς μεσοαστικής ελληνικής οικογένειας της Πόλης στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα. Ενώ γύρω της στροβιλίζονται πολυάριθμα συγγενικά της πρόσωπα, φίλοι, γείτονες, η Παναγία η Μπαλουκλιώτισσα, παραπαίδια, λαϊκοί Τούρκοι, χανούμισσες, ο πασάς της γειτονιάς και εκτυλίσσονται σημαντικά ιστορικά γεγονότα, η Λωξάντρα φανερώνεται δυναμική και ακατάβλητη, έτοιμη να αντιμετωπίσει όλες τις αντιξοότητες της ζωής με τη σοφία του ενστίκτου αλλά και την ωριμότητα της εμπειρίας γενεών και με έμβλημά της τη φράση: «το γαρ πολύ τις θλίψεως φέρει παραφροσύνην». Ενας ύμνος προς τη ζωή.

Οι δύο πρώτες εκδόσεις έγινα με δικά της έξοδα, η ίδια διακίνησε το βιβλίο. Και οι δύο εκδόσεις εξαντλήθηκε πολύ γρήγορα. Όπως είπε η ίδια δεν είχε χρήματα για άλλη έκδοση.  Μετά τη μεταπολίτευση και ενώ το βιβλίο είχε ήδη αγαπηθεί  την έκδοση ανέλαβε η «Εστία» και έκτοτε έγινε μπεστ σέλερ και δε λείπει στιγμή από τις προθήκες των βιβλιοπωλείων.

Δύο χρόνια αργότερα, το 1965 ακολούθησε το «Διακοπές στον Καύκασο», όπου αφηγείται με απλά και λιτά μέσα την ιστορία ενός κοριτσιού της Πόλης που σε μια εκδρομή του στον Καύκασο, πέφτει πάνω στα μεγάλα γεγονότα της Οχτωβριανής Επανάστασης «και από ταξιδάκι αναψυχής καταντά ολόκληρη Οδύσσεια που βάσταξε πέντε χρόνια». Αδρό ζωγράφισμα τύπων της προεπαναστατικής μικροαστικής  επαρχιώτικης ζωής, με τα κουτσομπολιά, τις κακίες και τις γραφικές της μικρότητες. Αντίκρισμα με τα μάτια ενός ανυποψίαστου κοριτσιού του κοσμοϊστορικού γεγονότος με τις πρώτες μεταβολές που επήλθαν στην καθημερινή ζωή.

Και αυτό το έργο της η Μαρία Ιορδανίδου το εξέδωσε με δικά της μέσα.

Στα 1978 εκδόθηκε από την «Εστία» το «Σαν τα τρελά πουλιά». Η ζωή στην Αλεξάνδρεια, οι αντιμιλιταριστικοί κύκλοι, ο απόηχος της Οχτωβριανής Επανάστασης, η ίδρυση του Κομμουνιστικού Κόμματος Αιγύπτου, η Αθήνα της δεκαετίας του 1920 με τους πρόσφυγες μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

«Στου κύκλου τα γυρίσματα» από την «Εστία» στα 1979. Η δεκαετία του 1920 μέχρι και τον Δεκέμβρη του 1944 για τον οποίο έλεγε: «Τον Δεκέμβρη εγώ τον λέω πόλεμο με τη Μεγάλη Βρετανία».

Στα 1981 «Η αυλή μας» (Εστία). «Πίσω από τον αθώο και ανυποψίαστο τίτλο “H αυλή μας” η Mαρία Iορδανίδου, με την κοφτερή παρατηρητική της ματιά και το πυκνό της γράψιμο, ζωντανεύει το σήμερα: την εποχή της τσιμεντένιας πολυκατοικίας, της μόλυνσης του περιβάλλοντος, της αυτοκαταστροφής. Mεσ’ από τον μικρό χώρο μιας “αυλής”, κατορθώνει να μας παρουσιάσει τον σύγχρονο άνθρωπο και τα προβλήματα της καθημερινής ζωής, όπως τα βλέπει και τα αφηγείται η ίδια -μια γριά γυναίκα του περασμένου αιώνα- με νοσταλγικές εικόνες από το παρελθόν, με χιούμορ, απλότητα και ανάλαφρη διάθεση» (από το οπισθόφυλλο του βιβλίου).

Ηρακλής Κακαβάνης