Χοσέ Μαρτί

Γεννιέται, 28/1/1853,ο Κουβανός επαναστάτης ποιητής Χοσέ Μαρτί, ο οποίος αφιέρωσε τη ζωή του στην πάλη για την ανεξαρτησία της χώρας του και την ενότητα όλων των λαών της Λατινικής Αμερικής κατά του ισπανικού και αμερικανικού ιμπεριαλισμού.

Η Αμερική του Χοσέ Μαρτί

Ο μεγάλος Κουβανός επαναστάτης ποιητής Χοσέ Μαρτί, το 1891 δημοσίευσε στη Νέα Υόρκη το περίφημο δοκίμιό του «Η δική μας Αμερική». Μαζί με μια ομιλία του που είναι γνωστή με τον τίτλο «Μητέρα Αμερική», το δοκίμιο αυτό αποτελεί το ιδεολογικό μανιφέστο, με το οποίο, με λιτό και κατανοητό τρόπο, εκφράζει τις σκέψεις και τις ανησυχίες του από τις τότε απειλές και την εξάπλωση των ΗΠΑ.

Η φράση «δική μας Αμερική» είναι η πιο αγαπημένη έκφραση των κατοίκων της Λατινικής Αμερικής. Και ο Μαρτί ήθελε να κάνει ολοφάνερο το γεγονός ότι υπάρχει και η άλλη Αμερική, η Αμερική που «δεν είναι δική μας»...

Ασφαλώς το μεγαλύτερο μέρος του στοχασμού τού Μαρτί αναφέρεται σε θέματα της Κούβας. Η «κουβανικότητα» και ο «αμερικανισμός» του Μαρτί σχηματίζουν μια μόνο φόρμα. Στην πραγματικότητα, η Κούβα και η Αμερική αποτελούν το μέρος και το όλον, και τα κουβανέζικα προβλήματα αντανακλώνται στο ευρύτερο πλάνο της αμερικανικής ηπείρου. Θεωρούσε πως ο πόλεμος της Κούβας για την ελευθερία της ήταν το τελευταίο στάδιο και η κορύφωση της αποσχιστικής καμπάνιας που άρχισε από τους Ισπανοαμερικανούς πατριώτες το 1810.

«Γιος» αυτής της Αμερικής δήλωνε πως είναι. Και ότι αυτή η «γέννα» του είναι που του έθεσε καθήκοντα. «Το να γεννηθείς στην Αμερική είναι σαν να έχεις γεννηθεί σε χώρα όπου στην καρδιά λάμπουν νέα άστρα, αστράφτουν παρθενικές φωτιές, κυλάνε ποτάμια ωκεάνια».

Οι λαοί της «Δικής μας Αμερικής», έλεγε ο Χοσέ Μαρτί, αποτελούν μια μόνο οικογένεια, προέρχονται από τον ίδιο κορμό, έχουν έναν όμοιο σχηματισμό και ανάπτυξη. Οι χώρες της γεννήθηκαν από τα ίδια «πονεμένα σπλάχνα». Γι' αυτό κηρύσσει ως αναγκαία και επείγουσα την ενότητα. Οι Δημοκρατίες θα σωθούν όταν στηριχτούν στη συντονισμένη δράση των λαϊκών δυνάμεων τότε θα είναι πραγματικά ελεύθερες. Το 1894 γράφει: «Λέμε λαό και όχι λαούς που κατοικεί από το Μπράβο μέχρι την Παταγονία».

Από την ανάμειξη των φυλών πηγάζει η ιδιοσυγκρασία και ο ισπανοαμερικανικός χαρακτήρας. Ο Μαρτί δεν ξεχνά και την ισπανική συμβολή, αν και παλεύει ενάντια στην ισπανική κυριαρχία. Ομως, επιμένει να τονίζει συνέχεια την ιθαγενή υποδομή.

Ο Μαρτί έκανε πολλά ταξίδια (Μεξικό, Γουατεμάλα, Βενεζουέλα). Το 1881 θα πάει στο Καράκας. Μιλώντας για τον Μπολίβαρ στο έργο «Η ηλικία του χρυσού», λέει: «Διηγούνται πως ένας ταξιδιώτης έφτασε μια μέρα στο Καράκας καθώς βράδιαζε και χωρίς να σκουπίσει τη σκόνη από τα πόδια του δε ρώτησε πού θα έτρωγε και πού θα μπορούσε να κοιμηθεί, αλλά πώς θα πήγαινε εκεί που βρισκόταν το άγαλμα του Μπολίβαρ». Στο Καράκας θα δηλώσει: «Στο ποίημα του 1810 λείπει μια στροφή και εγώ θέλω να την γράψω». Το 1890 θα θυμηθεί πάλι τον Μπολίβαρ: «Αν δεν υπήρχαν οι γείτονες του Βορρά, στην Κούβα θα είχε τελειώσει τον καλπασμό του ο ελευθερωτής».

Ο Μπολίβαρ είχε στείλει απεσταλμένους το 1822 στην Κούβα, για να προετοιμαστεί η επανάσταση. Στην πόλη Ματάνσα, οι Κουβανοί πατριώτες, με επικεφαλής τον γιατρό Ερνάντες, έδωσαν τον όρκο. Δυστυχώς, η επαναστατική προετοιμασία προδόθηκε και το εγχείρημα απέτυχε. Πρωταγωνιστικό ρόλο είχε παίξει ο πατριώτης λυρικός ποιητής Χοσέ Μαρία Ερέδια, ο «εθνικός ποιητής», όπως τον αποκαλεί ο Χοσέ Μαρτί. Ο Ερέδια κατάφερε να ξεφύγει και να πάρει το δρόμο της εξορίας.

Το 1890, στην Ουάσιγκτον, πραγματοποιήθηκε Οικονομική Συνδιάσκεψη των χωρών της Αμερικής. Ο Μαρτί συμμετείχε σαν εκπρόσωπος της Ουρουγουάης. Εκεί θα μπορέσει να γνωρίσει σε βάθος πώς προωθούν οι ΗΠΑ την εξωτερική τους πολιτική προς τις χώρες του Αμερικανικού Νότου. Φοβάται την υποταγή των χωρών του Νότου στον τρομερό «αητό» του Βορρά. Ο Μαρτί θαυμάζει τους ανθρώπους που πραγματοποίησαν την επανάσταση της Ανεξαρτησίας, αλλά μισεί τους ανθρώπους της βορειοαμερικάνικης πλεονεξίας.

Λέει για τους Βορειοαμερικάνους ότι θεωρούν «δικαίωμά» τους να τα έχουν όλα δικά τους. Οι Βορειοαμερικάνοι περιφρονούν και εξολοθρεύουν τους Ινδιάνους, εκμεταλλεύονται τους μαύρους. Πιστεύουν ότι οι χώρες της Νότιας Αμερικής αποτελούνται βασικά από Ινδιάνους και μαύρους. Γι' αυτό τις περιφρονούν και θέλουν να τις υποτάξουν.

Αυτές οι διαπιστώσεις θα τον οδηγήσουν να αντισταθεί με όλες του τις δυνάμεις στους «ενωτικούς» Κουβανούς, οι οποίοι ήθελαν να ενσωματώσουν την Κούβα στις ΗΠΑ, για να διαφυλάξουν καλύτερα τα συμφέροντά τους.

Η τελική θέση του Μαρτί και ο σκοπός του επαναστατικού του έργου εκτίθενται με σαφήνεια στους κάμπους της ελεύθερης Κούβας, όταν γράφει το τελευταίο του γράμμα στον Μανουέλ Μερκάδο, στις 18 Μάη του 1895. Εμπιστεύεται στον Μεξικάνο φίλο του: «Ολες τις ημέρες κινδυνεύω να χάσω τη ζωή μου για τη χώρα μου. Εχω το καθήκον και έχω το αναγκαίο φρόνημα να εμποδίσω έγκαιρα, με την ανεξαρτησία της Κούβας, να εξαπλωθούν προς τις Αντίλλες οι ΗΠΑ και να πέσουν με μεγαλύτερη δύναμη πάνω στα εδάφη μας. Ο,τι έκανα μέχρι τώρα και ό,τι θα κάνω είναι γι' αυτό το σκοπό». Και κλείνει το γράμμα του λέγοντας ότι γνωρίζει καλά το θηρίο (ΗΠΑ) γιατί το έζησε.

Ο Μαρτί αφιέρωσε τη ζωή του στην ανεξαρτησία της χώρας του. Πάλεψε για την ενότητα των λαών της Λατινικής Αμερικής. Πάλεψε όχι μόνο ενάντια στους Ισπανούς, αλλά και ενάντια στο «θηρίο» του βορρά. Οι φόβοι του επιβεβαιώθηκαν από τις εξελίξεις που ακολούθησαν, όχι μόνο στην πατρίδα του, αλλά σ' όλες, σχεδόν, τις χώρες της Νότιας Αμερικής.