Ανταρτομάνα Θεσσαλία

Σήμερα ξεκάνει ένα αφιέρωμα για τους Έλληνες Εβραίοι 

στην Αντίσταση, ΕΑΜ ΕΛΑΣ ΕΠΟΝ

Περισσότεροι από 100 Λαρισαίοι, Βολιώτες, Τρικαλινοί και Καρδιτσιώτες δραστηριοποιήθηκαν στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. 

Η Λουίζα Νεγρίν συνελήφθη και φυλακίστηκε από τους Ιταλούς σε συλλαλητήριο στη Λάρισα τον Μάρτιο του 1943. 

Η Αλλέγρα Φελούς-Καπέτα από τα Τρίκαλα, στέλεχος του ΚΚΕ από τον Μεσοπόλεμο, αναδείχθηκε από το 1942 σε καθοδηγήτρια του ΕΑΜ στη Δυτική Θεσσαλία. 

Ο Δαβίδ Λεβής από το Βόλο, στέλεχος του ΕΑΜ, αναμίχθηκε σε θέματα αυτοδιοίκησης στις ελεύθερες περιοχές, ενώ η διάσωση της κοινότητας Βόλου υπήρξε και δικό του έργο. 

Ο τραπεζικός Ελιέζερ (Λάζαρος) Αζαριά από τη Βέροια έγινε υπεύθυνος της «Επιμελητείας του Αντάρτη (ΕΤΑ)» Θεσσαλίας και μέλος της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), της «Κυβέρνησης του Βουνού» που σχημάτισε το ΕΑΜ.

Μετά την κατάρρευση των Ιταλών, πολλοί από τους φυγάδες των πόλεων πλαισίωσαν την ΕΠΟΝ και την Ι Μεραρχία Θεσσαλίας του ΕΛΑΣ: Από τα Τρίκαλα οι Αλβέρτος και Βενιαμίν Νεγρίν, οΣόλων Λεβή, οΗλίας και ηΛουίζα Φελούς. 

Από τη Λάρισα ο ανθυπολοχαγός, Σαμουήλ Ασκεναζί που αναδείχθηκε σε διοικητή λόχου, ο Εσδράς Μωυσής, κορυφαίο στέλεχος της ΕΠΟΝ Μαγνησίας, ο Ραφαήλ Φιλοσώφ, κι ο Ιακώβ Φελούς. Μαζί με τους Λαρισαίους Ισαάκ και Αλβέρτο Λαζάρ, στο 5^ο Σύνταγμα Τρικάλων, διακρίθηκαν τα αδέλφια Μορδοχάι και Αλβέρτος Σάλεμ από την Θεσσαλονίκη.

Ατρόμητος στις μάχες, ο Βενιαμίν Νεγρίν («Βάιος») του 1/38 Συντάγματος, τραυματίστηκε βαριά σε μια νυχτερινή επίθεση στο Παλιομονάστηρο Τρικάλων (13 Απριλίου 1944). Πέθανε το 1945 από τα τραύματά του. Πρώτος νεκρός ήταν οΙακώβ Μπεράχα από τα Τρίκαλα που σκοτώθηκε στις 7 Νοεμβρίου 1943 στη Μάχη της Μεσοχώρας.

Δεκάδες Βολιώτες πλαισίωσαν το 54^ο Σύνταγμα που ανέπτυξε έντονη πολεμική δράση στην ανατολική Θεσσαλία: Ηλίας Κονές, Αλβέρτος Αμών, Πέπος Σιακκής, Ζακίνος Μιζάν, Χαίμ Μιζραχής, Ζαχαρίας Τορόν,τα αδέλφιαΣαλβατώρ, Άννα, Ραχήλ, Ροζίτα και Χαίμ Κοέν, Ραφαήλ Φρεζής, Αβραάμ Οβαδίας, Μωυσής Μόρδος, Μανώλης Φαραντζής, Μωϋσής Ιεσουλάς, Ζάχος Λεβής, Ηλίας Καπέτας και άλλοι. Ως νοσοκόμες του Συντάγματος, διακρίθηκαν η Άννα Κοέν και η Έλλη Σιακκή. Στους ήρωες ανήκαν ο Σάββας Ιακώβου (52^ο Σύνταγμα) που σκοτώθηκε στις 17 Απριλίου 1944 στη Ρεντίνα Αγράφων και ο 18χρονος Λέων Σιακκής του ΙΙΙ/54 Τάγματος που έπεσε στη Μάχη του Καραλάρ (Ελευθέριο) Λάρισας (29 Ιουνίου 1944). Στη Θεσσαλία, περισσότερο από κάθε άλλη περιοχή, οι τύχες των Εβραίων ζυμώθηκαν με τους ηρωισμούς της Αντίστασης. Μια εμπειρία που ακύρωσε γι αυτούς τη φρίκη του Ολοκαυτώματος.

ΣΤΑ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΑ ΤΟΥ ΒΟΥΝΟΥ

Εξίσου ισχυρές με τις σφαίρες, ήταν οι λέξεις της Αντίστασης. Χιλιάδες προκηρύξεις και εκατοντάδες έντυπα κυκλοφορούσαν παράνομα σε χωριά και κατεχόμενες πόλεις. Η αυστηρή λογοκρισία καθιστούσε επιτακτική την έκδοση αντιστασιακών εφημερίδων και οι τυπογράφοι έδιναν το δικό τους αγώνα για την ενημέρωση και εμψύχωση του λαού.

Ο Αβραάμ Καλεφ-Εζρά γεννήθηκε το 1913 στα Ιωάννινα. Λόγω γραφειοκρατικού λάθους, κράτησε το παρωνύμιο της οικογένειας (Καλέφ-Εζρά) αντί του οικογενειακού επιθέτου (Μπαρούχ). Επιστρέφοντας από το αλβανικό μέτωπο, εργάστηκε στην εφημερίδα «Κήρυξ» των Ιωαννίνων. Το 1942 διέφυγε με ψεύτικο όνομα «Ιωάννης Κωνσταντίνου» στα χωριά της Πρέβεζας και εντάχθηκε από τους πρώτους στο ΕΑΜ. Από τις αρχές του 1943 ως την Απελευθέρωση έδρασε ως τυπογράφος και υπεύθυνος έκδοσης εαμικών εφημερίδων στην ανταρτοκρατούμενη περιφέρεια της Άρτας, όπως η «Δράση» και ο «Μαχητής», με έδρα το Βουλγαρέλι.

Η εκτύπωση και διανομή προπαγανδιστικού υλικού είχε τεράστια σημασία για τα απομακρυσμένα χωριά της Ηπείρου. Από το βουνό προσπάθησε επανειλημμένα να πείσει την κοινότητα των Ιωαννίνων να δραπετεύσει από την πόλη, ήρθε μάλιστα σε σύγκρουση με τον Σαμπεθάι Καμπιλή. Η τραγική μοίρα των Γιαννιωτών, μεταξύ των οποίων και η μητέρα του, τον βασάνιζε ως το τέλος της ζωής του, το 1999.

Ο Αρμάντο Μπεζές γεννήθηκε το 1915 στη Θεσσαλονίκη σε οικογένεια τυπογράφων. Ο πατέρας του, Μπαρούχ Μπεζές, εξέδιδε θρησκευτικά βιβλία, λαϊκά μυθιστορήματα και τη σατιρική εφημερίδα «Ελ Μπουρλόν» («Το χοντρό αστείο»). Στην Κατοχή, ο Αρμάντο πήρε το δρόμο του βουνού μεταφέροντας, με κίνδυνο της ζωής του, μια χειροκίνητη τυπογραφική μηχανή. Αγωνίστηκε ως τυπογράφος στο ΕΑΜ Θεσσαλίας με το ψευδώνυμο «Αντώνης Μπεζέζης».

Προκηρύξεις και εφημερίδες ενημέρωναν και εμψύχωναν τους χωρικούς που περίμεναν με αγωνία τον «Αντώνη». Με τεράστιους κινδύνους μετέφερε τον εκδοτικό εξοπλισμό, διένειμε έντυπα και τον «Ριζοσπάστη» από τα Άγραφα μέχρι τον Όλυμπο. «Μια φορά σκάψαμε δυο σωστά δωμάτια στον Όλυμπο. Μας ειδοποίησαν για εκκαθαρίσεις και έπρεπε να κρύψουμε το τυπογραφείο στο βουνό ή κάτω από το χώμα». Δούλεψε και στο τυπογραφείο της ΠΕΕΑ. Μετά την Απελευθέρωση εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου συνέχισε το επάγγελμα του τυπογράφου. Όλη του η οικογένεια, εκτός από μία αδελφή, χάθηκε στα στρατόπεδα. Το 1948 τύπωσε το βιβλίο του Θεσσαλονικιού γιατρού Ζακ Ματαράσσο, Κι όμως όλοι τους δεν πέθαναν, την πρώτη μαρτυρία για το Ολοκαύτωμα στην ελληνική γλώσσα.

ΑΛΛΕΓΡΑ ΦΕΛΟΥΣ

         

Η πιο «πολιτική» μορφή των αντιστασιακών Εβραίων, γεννήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 1916 στα Τρίκαλα. Ήταν η δεύτερη κόρη του Δαβίδ Φελούς και της Μαρίκας Κοέν. Πρώτη ήταν η Λουίζα (1914) και μικρότερος ο Ηλίας (1920). Η ταραγμένη εποχή στην οποία μεγάλωσε και η ανάμειξη της οικογένειας με τα κοινά καθόρισε την κομματική της ένταξη από πολύ μικρή ηλικία. Ο θείος της, Ραφαήλ Φελούς, διετέλεσε γραμματέας του ΚΚΕ στα Τρίκαλα τη δεκαετία του ’20 και ήταν από τους υποκινητές μιας από τις πρώτες απεργίες στην Ελλάδα: το μεγάλο αγροτικό συλλαλητήριο των Τρικάλων (Φεβρουάριος 1925). Η οικογένεια κατέφυγε στο Βόλο, όπου η Αλλέγρα εντάχθηκε στην Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ) και παντρεύτηκε τον επιχειρηματία Ραφαήλ Καπέτα. Την περίοδο της Δικτατορίας της 4^ης Αυγούστου εξορίστηκε στην Κίμωλο και την Φολέγανδρο, μαζί με σημαίνοντα στελέχη του ΚΚΕ. Ο πρώτος της ξάδελφος, Μηνάς Καμπελής πέθανε εξόριστος στον Άη-Στράτη το 1941. 

Με την κατάρρευση του Μετώπου το 1941, οι εξόριστοι στην Φολέγανδρο διέφυγαν στην Αθήνα και ασχολήθηκαν με την ανασυγκρότηση του Κομμουνιστικού Κόμματος. Η Αλλέγρα συμμετείχε στις παράνομες εργασίες της 6^ης Ολομέλειας, που κήρυξε την ένοπλη αντίσταση κατά των κατακτητών. Μετά την ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ) στις 27 Σεπτεμβρίου 1941, στάλθηκε στη γενέτειρά της και πρωτοστάτησε στη δημιουργία Εαμικών οργανώσεων στη Δυτική Θεσσαλία. Το 1942-1944 διέσχιζε ακατάπαυστα την κεντρική Ελλάδα συγκροτώντας οργανώσεις και διετέλεσε γραμματέας της «Εθνικής Αλληλεγγύης» Θεσσαλίας, ένα είδος «Ερυθρού Σταυρού» του ΕΑΜ στα καθήκοντα του οποίου ήταν η προστασία των καταδιωκόμενων, των πυροπαθών και φυσικά των Εβραίων. Εκλέχθηκε τακτικό μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ το 1945.

          

Στον Εμφύλιο Πόλεμο, η Αλλέγρα ακολούθησε τη μοίρα των Ελλήνων κομμουνιστών. Το 1945 παντρεύτηκε τον γιατρό Τάκη Σκύφτη από τον Βόλο, που ήταν χειρουργός στην Ι Μεραρχία του ΕΛΑΣ και μαζί διέφυγαν στο βουνό. Διετέλεσε υπεύθυνη γυναικών και Πολιτικός Επίτροπος στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας (ΔΣΕ) στην Θεσσαλία, μαζί με τον Χαρίλαο Φλωράκη. Το 1949 πήρε το δρόμο της πολιτικής προσφυγιάς στην Ανατολική Γερμανία από όπου επαναπατρίστηκε τη δεκαετία του ’70. Έως τον θάνατό της (Φεβρουάριος 2011), ήταν ενεργή στα πολιτικά δρώμενα και τις ιστορικές συζητήσεις για τη δεκαετία του ’40.

Συνεχίζεται: Εβραίοι στην Ρούμελη

Από τον κλοιό της Θεσσαλονίκης στον ΕΛΑΣ