Μύθοι
και πραγματικότητα… Όπως τα γράφει ο χρονικογράφος της Άλωσης Μιχαήλ Δούκας…
Η κοκκινοσκουφίτσα είναι από άλλη… ιστορία. Κι ο χρονικογράφος της άλωσης Μιχαήλ Δούκας δε γράφει παραμύθια. Αλλά είναι μια από τις ποιο έγκυρες πηγές της εποχής: Τον Μιχαήλ Δούκα και το βιβλίο του «Βυζαντινοτουρκική ιστορία», που κυκλοφορεί από τις «Εκδόσεις Κανάκη».
ΤΟ ΕΔΑΦΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΤΟ 1453… ουσιαστικά ήταν η Κωνσταντινούπολη και τα γύρω από αυτήν, καθώς και η Πελοπόννησος. Οι Τούρκοι κατείχαν τα πάντα γύρω από την πόλη. Χαρακτηριστικό είναι ότι η πρωτεύουσα των Τούρκων βρισκόταν πιο δυτικά από την Κωνσταντινούπολη, στην Ανδριανούπολη που την είχαν καταλάβει οι Τούρκοι πριν ένα αιώνα. Στις θάλασσες, την κυριαρχία είχαν οι Γενουάτες και οι Βενετοί. Την Θεσσαλονίκη το 1430 την πούλησαν οι Βυζαντινοί στη Βενετία, αλλά την πήραν στη συνέχεια οι Τούρκοι. Τα νησιά του Βορείου Αιγαίου (Λέσβο, Λήμνο, Σαμοθράκη κλπ.) τα είχαν χαρίσει οι Παλαιολόγοι στην Γενοβέζικη οικογένεια των Γατελούζων, γιατί τους βοήθησαν να ανακτήσουν το θρόνο σε κάποια από τις συνηθισμένες ίντριγκες του παλατιού. Και ένας Σουλτάνος έλεγε σ’ έναν βυζαντινό αυτοκράτορα: «Κλείσε τις πύλες της πόλης και βασίλευε μέσα σ’ αυτήν. Κάθε τι όμως που βρίσκεται έξω από την πόλη, ανήκει σ’ εμένα» (Δούκας).
ΗΤΑΝ ΕΝΑ ΑΝΥΠΟΛΗΠΤΟ ΚΡΑΤΟΣ… του οποίου ο αυτοκράτορας πλήρωνε μονίμως φόρο στο Σουλτάνο. Οι Τούρκοι με τα φλουριά τους ανέβαζαν και κατέβαζαν όχι μόνο αξιωματούχους στην αυλή του αυτοκράτορα, αλλά ακόμα και πατριάρχες. Κι ήταν διαιτητές στις διενέξεις του Βυζαντίου. Αλλά «καθάριζαν» και για λογαριασμό των αυτοκρατόρων σε περιπτώσεις εξεγέρσεων, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα την καταστολή της εξέγερσης των Ζηλωτών της Θεσσαλονίκης, το 1342, που κάλεσε ο Κατακουζηνός τους Τούρκους να την καταστείλουν, με αντάλλαγμα … την κόρη του. Το 1392, ο αυτοκράτορας χρησιμοποιήθηκε από το Σουλτάνο Βαγιαζήτ, ακόμα και σαν … επικεφαλής του τουρκικού στόλου σε πόλεμο εναντίον των Ενετών. Κι ο γιός του αυτοκράτορα κρατούνταν μονίμως όμηρος στην αυλή του Σουλτάνου, για να μη κάνει «στραβοτιμονιές» η «αυτοκρατορία». Με τη Δύση, η εικόνα των σχέσεων ήταν παρόμοια. Οι αυτοκράτορες «έγλειφαν» τον Πάπα, τη Βενετία ή τη Γένουα για βοήθεια, στρατιωτική η οικονομική. Αλλά και τους Σέρβους ή τους Βούλγαρους. Κάποτε ένας αυτοκράτορας του Βυζαντίου συνελήφθη και φυλακίστηκε στη Βενετία ως οφειλέτης.
ΟΙ ΠΛΟΥΣΙΟΙ… κατείχαν ολοένα και πιο τεράστιες περιουσίες, δεν πλήρωναν φόρους, αλλά μόνο απαιτούσαν προνόμια. Τον καιρό της άλωσης, είχαν στο λιμάνι έτοιμα καράβια με τα πλούτη τους για να διαφύγουν. Την ίδια ώρα, ο αυτοκράτορας δε μπορούσε να πληρώσει τους μισθοφόρους και τους άφηνε να λεηλατούν περιουσίες για να ικανοποιηθούν.
ΟΙ ΑΝΘΕΝΩΤΙΚΟΙ ΚΑΙ Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ… Ο Παλαιολόγος, προσπαθούσε «να τα βρουν» οι εκκλησίες δύσης και ανατολής (1438 Σύνοδος της Φεράρας), μήπως και πάρει η «Βασιλεύουσα» κάποια βοήθεια από τον Πάπα. Η «αυτοκρατορία» χωρίστηκε σε «Ενωτικούς» (Παλαιολόγοι κλπ.) και «Ανθενωτικούς», με ηγέτες πολιτικό και οικονομικό τον πρωθυπουργό Λουκά Νοταρά (που είπε το περίφημο «Είναι καλύτερα να δει κανείς μέσα στην πόλη την δύναμη του Τούρκικου σαρικιού, παρά αυτήν της Λατινικής Τιάρας» όπως λέει ο Δούκας) και θρησκευτικό ηγέτη τον Γεννάδιο Γεώργιο Σχολάριο, που λίγο πριν την άλωση τοιχοκολλούσε «αναθέματα» στον Παλαιολόγο και μετά την άλωση ο Σουλτάνος Μωάμεθ Β’ τον έκανε… Πατριάρχη.
Θεόφιλος: «Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος ο αυτοκράτωρ των Ελληνορωμαίων
εξέρχεται άτρομος εις την μάχην το 1453 Μαΐου 29»
Η εκκλησία, ενίσχυε τη μοιρολατρία και δεισιδαιμονία που τρεφόταν από τις προφητείες. Λυσσασμένοι καλόγεροι με επικεφαλής το Γεννάδιο, την ώρα της πολιορκίας, φώναζαν: «Ανοίξατε τις πόρτες του Κάστρου, αντί να περιμένετε να τις καταστρέψει ο άπιστος Τούρκος. Αφήστε αυτόν να μπει μέσα και να περάσει στη μέση της Πόλης. Τότες άγγελος εξολοθρευτής θα σας σώσει…». (Δούκας). Μ’ αυτές τις λογικές είχαν κλείσει το λαό στην Αγιά Σοφία όπου τους βρήκαν οι Τούρκοι μαζεμένους για να τους… μοιραστούν. Θα τους έσωζε υποτίθεται η υπερμάχος ή ο αρχάγγελος.
«… ήταν οι καιροί που η Πόλη/πόρνη σε μετάνοιες ξενυχτούσε/και τα χέρια της δεμένα τα κρατούσε/και καρτέραγ΄ ένα μακελάρη (…) Και καρτέραγε τον Τούρκο να την πάρει» (Κωστής Παλαμάς από τον «Δωδεκάλογο του Γύφτου»).
Ο ΣΤΡΑΤΟΣ… του Μωάμεθ ήταν 100 – 200.000 Σέρβοι, Αλβανοί, Τούρκοι. Απέναντί τους αντιπαρατάσσονταν το πολύ 8.500 άνθρωποι, κυρίως δυτικοί μισθοφόροι και στρατιώτες Δυτικών ηγεμόνων. Ο Δούκας λέει ότι «αναλογούσε ένας Ρωμαίος σε είκοσι τούρκους». Όταν οι Τούρκοι μπήκαν στο μέσα στα τείχη, δεν πίστευαν ότι ήταν τόσοι λίγοι οι αντίπαλοί τους. «Σκοτώναμε όσους βρίσκαμε μπροστά μας επειδή φοβόμασταν ότι πίσω από αυτούς, κρύβονται κι άλλοι» … έλεγαν οι Τούρκοι κατά τον Δούκα. Η βασική «πληγή» διαρροής ανδρών, ήταν ότι… «Την εποχή της Άλωσης, υπήρχε έξαρση του μοναχισμού. Σε όλη τη διαμάχη των ανθενωτικών οι καλόγεροι στα μοναστήρια της Πόλης και του Άθω ήταν πολλοί και δεν πολεμούσαν» όπως μας ενημερώνει η Αρβελέρ.
Οι πολιορκητές διέθεταν στόλο από 150 καράβια κι είναι γνωστό το στρατήγημα του Μωάμεθ να περάσει το στόλο του στον Κεράτιο κόλπο «μεταφέροντας τις διήρεις πάνω σε τροχοφόρες εξέδρες», για να εντείνει την πολιορκία κι από κει. «Όλη η επιφάνεια του νερού είχε καλυφθεί από τα τριακόσια κατάρτια των Τούρκων»… λέει ο Δούκας. Όπως κι ότι οι Τούρκοι προετοίμαζαν την πολιορκία χρόνια πριν, χτίζοντας τα φρούρια Ρούμελη Χισάρ (1452) και Αναντολού Χισάρ, αλλά και γέφυρα πάνω από το Βόσπορο.
ΤΑ ΤΕΙΧΗ… ήταν επίσης σε κακά χάλια. Το 1393 που ο αυτοκράτορας Ιωάννης Ε’ προσπάθησε να ενισχύσει το τείχος που είχε φθορές και να αναγείρει οχυρά, όταν τόμαθε ο τούρκος Σουλτάνος Βαγιαζήτ, τον έβαλε να γκρεμίσει ότι είχε ήδη φτιάξει. Κρατούσε βλέπετε όμηρο το γιό του. Την ώρα της πολιορκίας και της μάχης, σε κάποια σημεία του τείχους έγιναν ζημιές, τρύπες κλπ. από το συνεχή κανονιοβολισμό των Τούρκων. Ο αρχηγός της φρουράς της πόλης ο Γενοβέζος Ιουστινιάνης, ζήτησε από τον πρωθυπουργό Λουκά Νοταρά κανόνια για να καλύψει τους κινδύνους αυτούς. Αυτός του αρνήθηκε. «Ε! Προδότη! Δε ξέρω τι με κρατά και δε σε σφάζω» … είπε ο Ιουστινιάνης στον Νοταρά.
ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΚΑΝΟΝΙ… Ο Μωάμεθ ήταν ίσως ο πρώτος πολέμαρχος παγκοσμίως που χρησιμοποίησε συγκροτημένο πυροβολικό σε μάχες. Κατά την πολιορκία διέθετε 15 πυροβολαρχίες. Τελευταία στιγμή ενίσχυσε το πυροβολικό του και με το λεγόμενο «μεγάλο κανόνι», που γκρέμιζε τείχη. Στα 1452, ο Ούγγρος Orban, πήγε στον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Παλαιολόγο και του πρόσφερε έναντι αμοιβής, την τέχνη του να κατασκευάζει, μεγάλα μπρούτζινα κανόνια. Ο Κωνσταντίνος ενδιαφέρθηκε και τον κράτησε. Αλλά είχε λίγα διαθέσιμα κεφάλαια για να επενδύσει στη κατασκευή νέων όπλων. Ποιος άλλωστε θα τον χρηματοδοτούσε; Η εκκλησία; Ή οι πλούσιοι ; Και τα μπρούτζινα κανόνια ήταν πάρα πολύ ακριβά. Ενώ κι η μικρή αμοιβή του τεχνίτη δεν του δίνονταν ούτε τακτικά, ούτε ολόκληρη. Οπότε αποφάσισε κι αυτός να βρει τη τύχη του αλλού. Και πήγε «απέναντι» να κατασκευάσει τις μπομπάρδες του Σουλτάνου.
ΕΠΕΣΕ Η ΠΟΛΗ Ή ΠΑΡΑΔΟΘΗΚΕ;
Πατριαρχικές και Τουρκικές πηγές μιλούν για συμφωνία με τους Τούρκους, αφού οι πολιορκημένοι δεν άντεχαν άλλο. Ο Δούκας περιγράφει την επίσημη διαπραγμάτευση, αλλά δε μιλάει για συμφωνία του αυτοκράτορα. «Βλέποντας όμως (: ο αυτοκράτορας) τώρα τόσο πολυάριθμο στρατό, τόσο βαριά εξοπλισμένο στόλο και εκείνα τα ισοπεδωμένα τείχη, έπεσε σε απόγνωση και απελπισία. Έστειλε λοιπόν πρέσβεις στον τύραννο και τον ικέτευε, λέγοντάς του πως θα καταβάλει ετήσιο φόρο, ακόμη και πέρα από τις δυνατότητές του». Η απάντηση του Μωάμεθ ήταν ότι «θα τελειώσουμε ότι αρχίσαμε κι αν θέλεις μπορείς να φύγεις, μαζί με τους άρχοντές σου και τα υπάρχοντά τους, αφήνοντας τον πληθυσμό πίσω σου σώο και αβλαβή». Η τελική απάντηση του Κωσταντίνου σύμφωνα με το Δούκα ήταν : «Δεν έχω το δικαίωμα ούτε εγώ, ούτε κανείς άλλος από τους κατοίκους της να σου παραδώσουμε αυτή την πόλη. Όλοι με μια ψυχή διαλέγουμε όχι να λυπηθούμε τη ζωή μας αλλά να πεθάνουμε με απόφαση ομόθυμη προασπίζοντάς την». Το αν υπήρξε κάποιου είδους άλλη «παράδοση» δεν το γράφει, αλλά το υπονοεί … καθαρά.
ΤΙ ΕΓΙΝΕ ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΟΠΟΡΤΑ;
Ο Δούκας είναι ο μόνος ιστορικός που χρησιμοποιεί το όνομα «κερκόπορτα» και γράφει ότι «ξεχάστηκε ανοιχτή». «Ανοιγμένη ή ξεχασμένη. Αστεία πράγματα. Ήταν χιλιάδες έξω, τα καράβια τους στον Κεράτιο, οι Γενοβέζοι έφευγαν… είναι σαν να λέμε ότι αντί να σκοτώνονταν τρεις Τούρκοι κατά την είσοδό τους στην Πόλη, θα σκοτώνονταν δέκα, αν η πόρτα ήταν κλειστή. Και λοιπόν; Αφού είχαν ανεβάσει σκάλες και έμπαιναν από όπου ήθελαν» λέει η Ελένη Αρβελέρ.
Θεόφιλος: «Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος ο αυτοκράτωρ των Ελληνορωμαίων εξέρχεται άτρομος εις την μάχην το 1453 Μαΐου 29»
Ο χρονογράφος Δούκας, λέει πως όταν καιγόταν ο τόπος από τις κανονιές, οι ανθενωτικοί έμειναν στα σπίτια τους και έβαλαν τα συμφωνημένα σημάδια (;) στις πόρτες και έπεσαν να κοιμηθούν ήσυχοι (συμφωνημένα με ποιόν ;). Όταν όμως το πρωί στις 29 του Μάη διαδόθηκε πως ο Παλαιολόγος αρνήθηκε να δεχτεί τους νέους επαχθείς όρους του Μωάμεθ, αυτοί (οι ανθενωτικοί) πήγαν και άνοιξαν την Κερκόπορτα, για να μπουν οι Τούρκοι. Το πρωί στις 29 του Μάη, βρέθηκε πράγματι ανοιχτή. Μπήκαν στην αρχή καμιά πενηνταριά Τούρκοι κι ύστερα και άλλοι κι άρχισαν να χτυπούν τους υπερασπιστές από μέσα κι αυτοί αναγκάζονταν ολοένα να υποχωρούν. Η τελευταία πράξη του δράματος κατά τον Δούκα είναι ότι ο Μωάμεθ, τελικά «όλους τους Βυζαντινούς αξιωματούχους και μεγιστάνες που είχε εξαγοράσει, τους παρέδωσε στο δήμιο και τους καρατόμησε». Μαζί και τον Νοταρά.
Πάντως «Το περίεργο θα ήταν να μην έπεφτε η πόλη», λέει κι η Ελένη Αρβελέρ, αφού η κατάσταση της αυτοκρατορίας και οι δυνατότητές της απέναντι σ’ ένα τόσο μεγάλο, οργανωμένο στρατό κι ένα τόσο χαρισματικό στρατηγό, σαν τον Μωάμεθ, δεν άφηναν πολλά περιθώρια για ελπίδες.
ΤΟ ΑΝΑΠΑΝΤΗΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ
Νομίζω ότι όσο και να σκαλίζουμε την ιστορία, το αιώνιο ερώτημα θα παραμένει : Αφού οι Τούρκοι υποτίθεται ότι ήταν λαύροι κατά της εκκλησίας και του κλήρου, έσφαζαν παπάδες, έκαιγαν εκκλησίες (όπως λένε τα εθνικιστικά αφηγήματα). Αφού λεηλάτησαν την πόλη (γεγονός) και τους πήραν σκλάβους όσους δεν έσφαξαν. Πώς και άφησαν απείραχτο το πατριαρχείο να υπάρχει; Πως και γιατί η Εκκλησία κράτησε όλα τα κτήματά της και η αυτοκρατορία τα έχασε; Πως και ο Σουλτάνος σαν ένα από τα πρώτα μελήματά του είχε να ορίσει νέο Πατριάρχη τον Γεννάδιο; Άβυσσος η ψυχή του Μωάμεθ… του πορθητή.
Μάνος Δούκας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Tα σχόλια στο μπλοκ πρέπει να συνοδεύονται από ένα ψευδώνυμο, ενσωματωμένο στην αρχή ή το τέλος του κειμένου