Από τον Απρίλη στον Οκτώβρη

«Η τακτική μας: Πλήρης δυσπιστία, καμία υποστήριξη στη νέα κυβέρνηση, ιδιαίτερα υποπτευόμαστε τον Κερένσκι, εξοπλισμός του προλεταριάτου - μοναδική εγγύηση».¹

Το τηλεγράφημα αυτό, το οποίο επιλέχθηκε ως εναρκτήριο κείμενο της παρούσας συλλογής, αποτέλεσε ένα από τα πρώτα κείμενα άμεσων κατευθύνσεων του Λένιν σχετικά με τη στάση των μπολσεβίκων μετά την επανάσταση του Φλεβάρη του 1917, που

επέφερε το γκρέμισμα του τσαρισμού και το σχηματισμό στις αρχές Μάρτη της λεγόμενης Προσωρινής Κυβέρνησης με επικεφαλής αρχικά τον πρίγκιπα Λβοφ και στη συνέχεια τον εσέρο Α. Κερένσκι. Στις συνοπτικές αυτές οδηγίες βλέπουμε ήδη να διατυπώνονται δυο βασικές κατευθύνσεις, που θα παίξουν κρίσιμο ρόλο: Η στάση πλήρους δυσπιστίας και καμίας υποστήριξης προς την αστική Προσωρινή Κυβέρνηση που συγκροτήθηκε και - στον αντίποδα - η πλήρης υποστήριξη στη μαζική επαναστατική δράση του προλεταριάτου, που αποτυπωνόταν εκείνη την περίοδο στη δράση των επαναστατημένων Σοβιέτ εργατών και στρατιωτών.

Η συλλογή κειμένων που παρουσιάζουμε, περιλαμβάνει κείμενα του Λένιν από τη συγκλονιστική αυτή περίοδο που μεσολάβησε από την επανάσταση του Φλεβάρη μέχρι τον κοσμοϊστορικό Οκτώβρη του 1917. Αποτελείται από κρίσιμα κείμενα, που αποτέλεσαν ορόσημα για τη διαμόρφωση της γραμμής των μπολσεβίκων, από κείμενα εισηγήσεων, κομματικών επεξεργασιών και αποφάσεων του μπολσεβίκικου Κόμματος, από ομιλίες, γράμματα, τηλεγραφήματα και οδηγίες του Λένιν, καθώς και τις αγωνιώδεις επιστολές - εκκλήσεις του προς την ΚΕ για τα μέτρα άμεσης οργάνωσης της εξέγερσης του Οκτώβρη.

Μέσα από τα κείμενα της συλλογής αναδεικνύεται η μεγαλοφυής ανάπτυξη της πολιτικής γραμμής των μπολσεβίκων με επικεφαλής τον Λένιν. Ξεδιπλώνονται μπροστά στον αναγνώστη τα πλούσια γεγονότα αυτής της ρευστής περιόδου, ενώ αναδεικνύονται η ζωντανή διαμόρφωση της επαναστατικής πολιτικής, η ικανότητα του μπολσεβίκικου Κόμματος, βήμα προς βήμα, να μελετά τη ζωντανή πορεία της ταξικής πάλης και να διαμορφώνει μέσα στη φωτιά των εξελίξεων κατάλληλη γραμμή για το κέρδισμα των επαναστατημένων μαζών.

Αυτοί οι οκτώ περίπου μήνες αποτέλεσαν μια περίοδο εξαιρετικά πυκνού πολιτικού χρόνου, επιβεβαιώνοντας τη λενινιστική διαπίστωση: «Τον καιρό της επανάστασης, εκατομμύρια και δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι διδάσκονται κάθε βδομάδα περισσότερα απ' ό,τι σ' ένα χρόνο συνηθισμένης νυσταλέας ζωής».²

Η ιστορική σημασία των «Θέσεων του Απρίλη»

Εργο - σταθμός για τη διαμόρφωση της επαναστατικής πολιτικής των μπολσεβίκων εκείνη την περίοδο ήταν οι «Θέσεις του Απρίλη».

Ασφαλώς ούτε οι «Θέσεις του Απρίλη» ούτε η νικηφόρα επαναστατική εξέγερση του Οκτώβρη ήρθαν ξαφνικά. Είχε προηγηθεί μια πολυετής και σύνθετη προσπάθεια θεωρητικής, πολιτικής και πρακτικής επαναστατικής δράσης.

Μετά την επανάσταση του Φλεβάρη, ο Λένιν ανέδειξε ότι η Προσωρινή Κυβέρνηση που συγκροτήθηκε αποτελούσε όργανο της αστικής τάξης.

Ταυτόχρονα, η μαζική πολιτική πάλη των εργατών και των αγροτών έφερε στην επιφάνεια την οργάνωση των ένοπλων μαζών που συμμετείχαν στην ανατροπή του τσάρου μέσω των Σοβιέτ. Στα Σοβιέτ όμως εκείνη την περίοδο κυριαρχούσαν οι μενσεβίκοι και οι εσέροι, οι οποίοι έθεταν ως καθήκον τη στήριξη της Προσωρινής Κυβέρνησης.

Ο Λένιν, διαπιστώνοντας το συμβιβασμό ανάμεσα στην Προσωρινή Κυβέρνηση και τα Σοβιέτ, θεωρούσε ότι έπρεπε να ξεδιπλωθεί μια συγκεκριμένη πολιτική, για να πειστούν οι εργάτες μέσα από την πείρα τους για την ανάγκη: α) Να μη στηρίξουν την Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση, η οποία ήταν κυβέρνηση της αστικής τάξης. β) Να συνειδητοποιήσουν ότι ο πόλεμος που συνεχιζόταν ήταν ιμπεριαλιστικός, ληστρικός και άδικος. γ) Να εγκαταλείψουν τους μενσεβίκους και τους εσέρους, για να αλλάξει ο συσχετισμός υπέρ των μπολσεβίκων στα Σοβιέτ. δ) Τα Σοβιέτ να πάρουν την εξουσία, ως προϋπόθεση για να λυθούν όλα τα φλέγοντα αιτήματα των λαϊκών στρωμάτων (ειρήνη, ψωμί, γη).

Με τις «Θέσεις του Απρίλη» και τον νέο τρόπο τοποθέτησης των προβλημάτων, ο Λένιν «τάραξε τα νερά» καταπλήσσοντας πολλούς, ακόμη και στελέχη των μπολσεβίκων. «Να ρίξουμε ξίδι και χολή στο γλυκό νεράκι της επαναστικοδημοκρατικής φρασεολογίας», έλεγε χαρακτηριστικά.

Ουσιαστικά εισηγήθηκε ένα σύνολο θέσεων που αποτελούσαν πλαίσιο για την ανασυγκρότηση του επαναστατικού εργατικού κινήματος σε νέα βάση και διαμόρφωνε τη στρατηγική του Κόμματος των μπολσεβίκων με τη νίκη της επανάστασης του Φλεβάρη. Οι «Θέσεις του Απρίλη» καλούσαν σε πλήρη διαχωρισμό και ανεξαρτησία του επαναστατικού εργατικού κινήματος από το παλιό οπορτουνιστικό σοσιαλδημοκρατικό ρεύμα, σε καμία παροχή στήριξης προς την Προσωρινή Κυβέρνηση και σε συνέχιση της επαναστατικής δραστηριότητας των μαζών με στόχο την εργατική εξουσία. Το καθήκον που μπήκε στην ημερήσια διάταξη ήταν αυτό της προετοιμασίας για τη σοσιαλιστική - προλεταριακή επανάσταση.

Η κλιμάκωση του αγώνα ενάντια στην Προσωρινή Κυβέρνηση και το κρίσιμο καλοκαίρι του 1917

Ολους αυτούς τους μήνες οι μπολσεβίκοι με ξεχωριστή μαεστρία ανέπτυξαν σταθερή γραμμή αντιπαράθεσης με την αστική Προσωρινή Κυβέρνηση, ξεσκεπάζοντας παράλληλα τον συμβιβαστικό ρόλο των εσέρων και των μενσεβίκων, οι οποίοι καθήλωναν τα Σοβιέτ σε ρόλο υποστηρικτή της Προσωρινής Κυβέρνησης, ενώ κλιμάκωναν τις μορφές πάλης και τα συνθήματα με βάση τις εξελίξεις.

Η Προσωρινή Κυβέρνηση, εκφράζοντας τα συμφέροντα της αστικής τάξης, δεν μπορούσε να δώσει λύση στα τεράστια προβλήματα των λαϊκών μαζών, την πείνα, την εξαθλίωση, τη θέληση για σταμάτημα του πολέμου. Η αστική τάξη ήθελε πάση θυσία να συνεχίσει τη διεξαγωγή του πολέμου, ενάντια στις διαθέσεις των εργατών, αγροτών και στρατιωτών που επιθυμούσαν να σταματήσει η αιματοχυσία.

Κρίσιμη καμπή για την πορεία της ταξικής πάλης αποτέλεσε το καλοκαίρι του 1917. Στα τέλη Ιούνη η Προσωρινή Κυβέρνηση, παρά την εναντίωση και τις διαθέσεις των εργατών και στρατιωτών, εξέδωσε διαταγή έναρξης των πολεμικών επιχειρήσεων στο νοτιοδυτικό μέτωπο. Η επίθεση των ρωσικών στρατευμάτων απέτυχε, οξύνοντας ακόμη περισσότερο τη λαϊκή δυσαρέσκεια.

Στις 4 Ιούλη πραγματοποιήθηκε μεγαλειώδης διαδήλωση στην Πετρούπολη, που χτυπήθηκε με τα όπλα από την Προσωρινή Κυβέρνηση. Κλιμακώθηκαν οι επιθέσεις ενάντια στους μπολσεβίκους με διώξεις, κλείσιμο γραφείων και εφημερίδων, ενώ αφοπλίστηκαν στρατιωτικές μονάδες που θεωρήθηκε ότι είχαν προσβληθεί με τον «ιό του μπολσεβικισμού». Εκδόθηκε διάταγμα σύλληψης για τον Λένιν, ο οποίος με απόφαση της ΚΕ περνά στην παρανομία.

Μετά τα γεγονότα του Ιούλη η αντεπανάσταση αποθρασύνεται όλο και περισσότερο. Τον Αύγουστο εκδηλώνεται απόπειρα πραξικοπήματος από τον στρατηγό Λ. Κορνίλοφ. Οι μπολσεβίκοι κατόρθωσαν όχι μόνο να δώσουν παλλαϊκή έκταση στον αγώνα κατά του Κορνίλοφ, αλλά και να ξεσκεπάσουν ολόπλευρα τον Κερένσκι σαν καλυμμένο κορνιλοφικό, που εφάρμοζε το ίδιο επίσης αντεπαναστατικό πρόγραμμα με άλλα μέσα. Χάρη στην κινητοποίηση των εργατών και στρατιωτών υπό την καθοδήγηση των μπολσεβίκων, η απόπειρα του πραξικοπήματος απέτυχε παταγωδώς.

Ο αγώνας αυτός επιτάχυνε σημαντικά την πολιτική ωρίμανση ευρύτερων τμημάτων του λαού. Ο Λένιν έγραψε: «Εφτασε όμως να φυσήξει το ''δροσερό αεράκι'' του κορνιλοφισμού, που προμήνυε μεγάλη φουρτούνα, για να εξανεμιστεί για ένα διάστημα καθετί το μουχλιασμένο που υπήρχε στα Σοβιέτ και να αρχίσει να εκδηλώνεται η πρωτοβουλία των επαναστατικών μαζών σαν κάτι το μεγαλειώδες, το ρωμαλέο, το ακατάβλητο».³

Οι συγκλονιστικές μέρες του Οκτώβρη

Ο αγώνας ενάντια στον Κορνίλοφ αποτέλεσε κρίσιμη καμπή, καθώς ισχυροποίησε την επιρροή του μπολσεβίκικου Κόμματος. Στα τέλη Αυγούστου και στις αρχές Σεπτέμβρη αρχίζει να αλλάζει ο συσχετισμός στα Σοβιέτ υπέρ των μπολσεβίκων.

Αναλύοντας το σύνολο των γεγονότων στη χώρα, ο Λένιν συμπέρανε ότι είχε φτάσει η ώρα για την άμεση προετοιμασία της ένοπλης εξέγερσης. Στις 29 Σεπτέμβρη προειδοποιεί: «Η κρίση ωρίμασε. 

Ολόκληρο το μέλλον της ρωσικής επανάστασης παίζεται κορόνα - γράμματα. Κρίνεται η τιμή ολόκληρου του μπολσεβίκικου κόμματος». Απαντώντας σε δισταγμούς που εκφράζονται από στελέχη των μπολσεβίκων, που θεωρούν ότι δεν πρέπει να πραγματοποιηθεί άμεσα η επαναστατική εξέγερση και να υπάρξει αναμονή μέχρι τη σύγκληση του Συνεδρίου των Σοβιέτ, απαντάει πως η αναμονή θα δώσει χρόνο προετοιμασίας στην αντεπανάσταση: «Στην ΚΕ μας και στην ανώτατη ηγεσία του Κόμματος υπάρχει ένα ρεύμα ή μια γνώμη υπέρ της αναμονής του συνεδρίου των Σοβιέτ, κατά της άμεσης κατάληψης της εξουσίας, κατά της άμεσης εξέγερσης. Πρέπει να κατανικηθεί αυτό το ρεύμα ή αυτή η γνώμη (...) έχω την ακλόνητη πεποίθηση ότι ''αν περιμένουμε'' το συνέδριο των Σοβιέτ και αφήσουμε να χαθεί τώρα η στιγμή, χαντακώνουμε την επανάσταση»⁴.

Στις 10 του Οκτώβρη, σε μια ιστορική συνεδρίαση της ΚΕ των μπολσεβίκων με την παρουσία του Λένιν, επικυρώθηκε (παρά τις αντιρρήσεις που πρόβαλαν στελέχη όπως οι Κάμενεφ και Ζηνόβιεφ) η απόφαση να προετοιμαστεί αμέσως όλο το Κόμμα για την ένοπλη εξέγερση.

Το βράδυ της 24ηςΟκτώβρη ο Λένιν απευθύνεται με ένα αποφασιστικό γράμμα προς τα μέλη της ΚΕ, καλώντας το Κόμμα να περάσει σε άμεση δράση. «Η υπόθεση πρέπει να κριθεί το δίχως άλλο σήμερα το βράδυ ή τη νύχτα. Η ιστορία δεν θα συγχωρήσει την καθυστέρηση στους επαναστάτες που θα μπορούσαν να νικήσουν σήμερα (και σίγουρα θα νικήσουν), αλλά θα κινδύνευαν να χάσουν πολλά αύριο, θα κινδύνευαν να τα χάσουν όλα (...) Η καθυστέρηση της δράσης ισοδυναμεί με θάνατο».⁵

Την ίδια νύχτα ο Λένιν έφτασε στο Σμόλνι, αναλαμβάνοντας την καθοδήγηση της εξέγερσης.

Ο μπολσεβίκος Β. Αντόνοφ - Οφσέενκο, ένας από τους καθοδηγητές της στρατιωτικής εφόδου στα Χειμερινά Ανάκτορα, αναφέρει σε μια γλαφυρή αφήγηση: «Στο άλλο δωμάτιο βρίσκουμε μια ολόκληρη ομάδα ανθρώπων, που παρίσταναν την Προσωρινή Κυβέρνηση. Κάθονται γύρω από ένα τραπέζι και μοιάζουν μ' έναν τρεμουλιαστό γκριζόχρωμο λεκέ. "Στο όνομα της Στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής σας συλλαμβάνω!" τους δηλώνω. Οι πρώην υπουργοί παραδίδουν τα έγγραφα και τα όπλα που τους απόμειναν. Η Προσωρινή Κυβέρνηση δεν υπάρχει πια»⁶.

Η Οκτωβριανή Επανάσταση είχε θριαμβεύσει, ανοίγοντας μια νέα σελίδα στην Ιστορία της ανθρωπότητας.

Σημειώσεις:

1. Β. Ι. Λένιν, «Τηλεγράφημα προς τους μπολσεβίκους που φεύγουν για τη Ρωσία», σ. 35 της συλλογής, «Απαντα», τ. 31, σ. 7

2. Β. Ι. Λένιν, «Τα διδάγματα της επανάστασης», «Απαντα», τ. 34, σ. 55

3. Β. Ι. Λένιν, «Ενα από τα θεμελιακά ζητήματα της επανάστασης», «Απαντα», τ. 34, σ. 204

4. Β. Ι. Λένιν, «Η κρίση ωρίμασε», σ. 225 της συλλογής «Απαντα», τ. 34, σ. 280

5. Β. Ι. Λένιν, «Γράμμα προς τα μέλη της ΚΕ», σ. 311 της συλλογής, «Απαντα», τ. 34, σ. 435-436

6. «Η πορεία προς την Οκτωβριανή Επανάσταση από μήνα σε μήνα», «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2017, σ. 216-217