Ο «Φάκελος της Κύπρου»

Ο πρόεδρος της Βουλής Γιάννης Αλευράς ανακοινώνει, 20/6/1983, την αναβολή του ανοίγματος του «Φακέλου της Κύπρου».

Ήταν, ουσιαστικά, ο ενταφιασμός κάθε απόπειρας για τη διαλεύκανση του χουντικού πραξικοπήματος στην Κύπρο τον Ιούλη του 1974 και τα όσα επακολούθησαν («Αττίλας» Α’ και Β’).



Πολλοί από τους εκπροσώπους της εγχώριας αστικής πολιτικής τάξης και κυρίως οι ΑμερικανοΝΑΤΟικοί μπορούσαν να είναι ήσυχοι.

Συγκάλυψη των αιτιών της τραγωδίας. Η τοποθέτηση του ΚΚΕ

Η σύσταση της Εξεταστικής Επιτροπής της Βουλής για το Κυπριακό έγινε με καθυστέρηση 12 χρόνων από το πραξικόπημα της χούντας και την τουρκική εισβολή. Μόλις το 1986 άρχισε να συγκροτείται ο «Φάκελος της Κύπρου».

Στο μεταξύ, σημαντικό μέρος του υλικού είχε καταστραφεί από τους χουντικούς, ενώ ένα άλλο μετά τη μεταπολίτευση, με ευθύνη κυρίως του υπουργού Εθνικής Αμυνας Ευάγγελου Αβέρωφ. Επίσης, ένα μέρος εγγράφων παραμένει καταχωνιασμένο στα υπόγεια διαφόρων υπουργείων (Εθνικής Αμυνας, Εξωτερικών), στα αρχεία της ΕΥΠ κ.α.

Μάλιστα, όπως μπορεί να δει ο αναγνώστης του δημοσιευμένου υλικού, ο αντιπρόεδρος της Εξεταστικής Επιτροπής και βουλευτής του ΠΑΣΟΚ Παυσανίας Ζακολίκος στις συζητήσεις για το πόρισμα εξέφρασε το φόβο ότι κάποια στιγμή αυτό μπορεί να ανατραπεί, γιατί η Επιτροπή δεν έχει όλα τα στοιχεία στη διάθεσή της (Φ. 125).

Από την άλλη, η εξέταση της υπόθεσης περιορίστηκε στα χρόνια της δικτατορίας και ιδιαίτερα στο πραξικόπημα στην Κύπρο και την εισβολή της Τουρκίας. Είναι χαρακτηριστική η τοποθέτηση του Στ. Μπλέτσα, βουλευτή της ΝΔ, ότι «κύριο αντικείμενο της επιτροπής είναι η έρευνα της αξιόποινης πράξης της δολοφονικής απόπειρας κατά του Μακαρίου. Οι πολιτικοί χειρισμοί δεν μπορεί να είναι μέρος του τελικού πορίσματος» (βλ. συζήτηση στις 19/3/1986).

Την ίδια ώρα, περίσσευαν οι ύμνοι στην αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία, ενώ και τα δύο κόμματα (ΠΑΣΟΚ και ΝΔ) προσπαθούσαν να αποσιωπηθούν οι ευθύνες των προδικτατορικών κυβερνήσεων και να μειώσουν (ΠΑΣΟΚ), είτε να αποκρύψουν (ΝΔ) τις ευθύνες των ΗΠΑ, ΝΑΤΟ, Μεγ. Βρετανίας για την κυπριακή τραγωδία.

Ο εκπρόσωπος του ΚΚΕ¹ στην Εξεταστική Επιτροπή πρότεινε να ξεκινήσει η έρευνα από το 1962-63 και ζήτησε να έρθουν στην Εξεταστική Επιτροπή ορισμένα κρίσιμα έγγραφα όπως:

• Το «σχέδιο Σάντις Μπολς» (υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ).
• Το μνημόνιο Γ. Παπανδρέου προς τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Τζόνσον (15 Ιούνη 1964).
• Το «σχέδιο Ατσεσον» και η απάντηση της ελληνικής κυβέρνησης.
• Τα πρακτικά της συνόδου του ΝΑΤΟ στη Λισαβόνα το 1971 και τα πρακτικά των συζητήσεων των υπουργών Εξωτερικών Ελλάδας και Τουρκίας Ξανθόπουλου - Παλαμά και Ολτσάι, αντίστοιχα.
• Πρακτικά της απόφασης για την αποστολή και την ανάκληση της ελληνικής μεραρχίας, που η κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου είχε στείλει το 1964 στην Κύπρο.

Οπως ήταν επόμενο, τίποτε από τα παραπάνω δεν ήρθε για εξέταση στην Επιτροπή.

Οι τοποθετήσεις ΠΑΣΟΚ - ΝΔ σε βασικά ζητήματα

Χαρακτηριστικά παραδείγματα για το πώς η ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ τοποθετήθηκαν σε κρίσιμα ζητήματα της προδικτατορικής περιόδου, είναι τα εξής:
Συμφωνίες Ζυρίχης - Λονδίνου 1959 - 1960: Οι συμφωνίες αυτές έθεταν την ανεξάρτητη υποτίθεται Κύπρο κάτω από τη δαμόκλειο σπάθη των 3 «εγγυητριών δυνάμεων». Η Μ. Βρετανία διατηρούσε, σε μεγάλο τμήμα του εδάφους, βάσεις στο νησί. Η Τουρκία και η Ελλάδα διατηρούσαν στρατιωτικές δυνάμεις, την ΤΟΥΡΔΥΚ και την ΕΛΔΥΚ, αντίστοιχα. Εξάλλου, η διοικητική διαίρεση που προβλεπόταν και από το Σύνταγμα της Κύπρου καθώς και το δικαίωμα «βέτο» που είχε ο Τουρκοκύπριος αντιπρόεδρος, εμπόδιζαν την κυπριακή κυβέρνηση να λειτουργήσει ως κυβέρνηση ενιαίου κράτους.

Στο παραπάνω θέμα, το πόρισμα της πλειοψηφίας (ΠΑΣΟΚ) τοποθετείται θετικά: «Η Κύπρος ύστερα από πολλούς μακρούς και πολυαίμακτους αγώνες του λαού της, βρήκε στο τέλος της δεκαετίας του 1950 και από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 το είδος της ανεξαρτησίας που καθιέρωσαν γι' αυτήν η συνθήκη της Ζυρίχης...». Σε άλλο σημείο: «Η Κυπριακή Δημοκρατία, κυρίαρχη πλέον και ανεξάρτητη χώρα...».

Επίσης, η ΝΔ, στο κείμενο που κατέθεσε, θεωρούσε ότι «το νέο καθεστώς καθιστούσε την Κύπρο ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος». Επικαλούνταν, μάλιστα, και την «επιχειρηματολογία του Γ. Παπανδρέου, όπως αναπτύχθηκε τότε στη Βουλή, ότι οι Συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου παρουσίαζαν τα εξής πλεονεκτήματα: Αποκαθιστούσαν την ειρήνη και την ελευθερία στο νησί. Ομαλοποιούνταν οι ελληνικές συμμαχίες. Δημιουργούσαν ευνοϊκό αντίκτυπο για τον ελληνισμό της Κωνσταντινουπόλεως. Η Ελλάδα αφηνόταν ελεύθερη και απερίσπαστη στην εσωτερική της αποστολή για την ευημερία του ελληνικού λαού».

Οπως ήταν επόμενο, τέσσερα χρόνια αργότερα, οι συμφωνίες Ζυρίχης - Λονδίνου κατέρρευσαν και άρχισαν ένοπλες συγκρούσεις, ενώ το 1964 χαράχτηκε από τους Βρετανούς στο νησί η «πράσινη γραμμή», που αποτέλεσε το φυσικό διαχωρισμό των δύο κοινοτήτων (ελληνοκυπριακής και τουρκοκυπριακής). Ακολούθησε η μεσολάβηση των ΗΠΑ με το «σχέδιο Ατσεσον», που προέβλεπε ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, ίδρυση τριών τουρκικών καντονιών, την εγκατάσταση τουρκικής βάσης στην Κύπρο και την παραχώρηση στην Τουρκία ενός μικρού ελληνικού νησιού. Με άλλα λόγια, το σχέδιο είχε ως τίτλο την ένωση και ως περιεχόμενο τη διχοτόμηση.

Η πλειοψηφία της Εξεταστικής Επιτροπής (ΠΑΣΟΚ) δεν αναφέρθηκε καθόλου στο σχέδιο αυτό, σαν να επρόκειτο για ένα ασήμαντο ζήτημα. Οπως δεν αναφέρθηκε και στο μνημόνιο του τότε πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου προς τον Πρόεδρο Τζόνσον (15 Ιούνη 1964), το οποίο έλεγε, ανάμεσα σε άλλα «...Το δίλημμα είναι ΝΑΤΟποίηση ή Κούβα. ΝΑΤΟποίηση μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της ένωσης με την Ελλάδα...».

Επίσης, η πλειοψηφία της Επιτροπής αποσιώπησε πλήρως το υπόμνημα του κυβερνητικού απεσταλμένου στην Κύπρο Ι. Τσουδερού προς τον Γ. Παπανδρέου, που έδειχνε ξεκάθαρα τη στρατηγική της ελληνικής αστικής τάξης.

Στο υπόμνημα Τσουδερού, ο Μακάριος χαρακτηρίζεται ως «ο σκοτεινότερος παράγων δυνάμεως», ενώ δεν απέκλειε και την ανατροπή του αν χρειαζόταν (Διαδικαστικά 21/4/1986 που δημοσιεύονται στο β΄ τόμο του «Φακέλου της Κύπρου»). Βεβαίως, αυτή η τοποθέτηση υποδήλωνε σε ποιο σημείο όξυνσης είχαν φτάσει οι σχέσεις της αστικής τάξης της Ελλάδας και της κυπριακής αστικής τάξης, που τα συμφέροντά της εκπροσωπούσε ο Μακάριος. Στο ίδιο υπόμνημα, ο στρατηγός Γρίβας χαρακτηρίζεται ως «τίμιος, πειθαρχικός».
Ολα αυτά η Εξεταστική Επιτροπή της Βουλής τα βρήκε ανάξια λόγου.

Οσον αφορά στα 13 σημεία των συνταγματικών αλλαγών που επιδίωκε ο Πρόεδρος Μακάριος, η ΝΔ τοποθετήθηκε αρνητικά στην Εξεταστική Επιτροπή, με το αιτιολογικό ότι «θα μετέτρεπαν ριζικά το καθεστώς των συμφωνιών της Ζυρίχης».

Επίσης, η ΝΔ τοποθετήθηκε θετικά για το «σχέδιο Ατσεσον»: «Αρχή του σχεδίου αυτού αποτελεί η ένωση με παραχώρηση στρατιωτικών βάσεων στην Τουρκία». Θεώρησε ότι το σχέδιο ναυάγησε ως αποτέλεσμα της αδιαλλαξίας του Μακαρίου.

Αποσιώπηση ή αθώωση του ρόλου των ΗΠΑ - ΝΑΤΟ

Και βέβαια για το ρόλο του ΝΑΤΟ, το ΚΚΕ κατηγορήθηκε πολλές φορές στην Επιτροπή ότι το μόνο που το ενδιέφερε ήταν να αναδείξει τις ευθύνες των ΗΠΑ - ΝΑΤΟ (λες και δεν τις είχαν!), ενώ η πλειοψηφία (ΠΑΣΟΚ) απέδωσε ίσες ευθύνες σε ΗΠΑ, Μ. Βρετανία και Σοβιετική Ενωση! Γράφουν: «Η ανατροπή του Μακαρίου έγινε με τις ευλογίες των ΗΠΑ, καθώς και με την ανοχή της Αγγλίας, αλλά και της Σοβιετικής Ενωσης».

Από την πλευρά της, η ΝΔ θεώρησε ότι δεν προέκυπτε στοιχείο, από το οποίο να «αποδεικνύεται η ενεργός ανάμειξη ξένης δυνάμεως στη λήψη της αποφάσεως για το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου, στην οργάνωση και εκτέλεσή του». Για το ρόλο τους δε στη διάρκεια του «Αττίλα» ανέφερε: «Καμιά ανάμειξη ή συμμετοχή ξένης δυνάμεως κατά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο δεν αποδεικνύεται».

Με άλλα λόγια, η πλειοψηφία (ΠΑΣΟΚ) υποβάθμισε και η ΝΔ αγνόησε πολλές καταθέσεις για το ρόλο των ΗΠΑ και της Μ. Βρετανίας στο πραξικόπημα και την εισβολή (κατάθεση Σεμερτζάκη, έκθεση στρατηγού Σιαπκαρά κ.λπ.), δηλαδή ατόμων που κάθε άλλο παρά κομμουνιστές ήταν.

Η ΝΔ δεν αναφέρθηκε καν στην προβοκάτσια που έστησαν οι ΗΠΑ και η Μ. Βρετανία, ότι δήθεν στα σύνορα της Ελλάδας με τη Βουλγαρία είχαν συγκεντρωθεί στρατεύματα του Συμφώνου της Βαρσοβίας, έτοιμα να επιτεθούν στην Ελλάδα. Αποσιώπησαν την «πληροφορία» που είχε διοχετεύσει τότε η CIA και που είχε γίνει σημαία της ηγεσίας του στρατεύματος, για να μη στείλει βοήθεια στην Κύπρο. Τον υποτιθέμενο κίνδυνο από «βορρά» υιοθέτησε βέβαια και ο Αβέρωφ.

Επίσης, η ΝΔ δεν δέχτηκε να γίνει καμία συζήτηση για τον «Αττίλα ΙΙ» «γιατί είχαμε πλέον δημοκρατική κυβέρνηση και όλα έγιναν στο φως της ημέρας». Τόσο δημοκρατικά και στο φως της ημέρας, ώστε όλα τα υπουργικά συμβούλια από τις 24/7 έως και τις 16/8 έγιναν χωρίς να κρατηθούν πρακτικά, ή, αν κρατήθηκαν, δεν δόθηκαν στην Εξεταστική Επιτροπή.

Η τοποθέτηση του εκπροσώπου του ΚΚΕ («Φάκελος Κύπρου», τόμ. Α΄, σελ. 154 - 164) απέδιδε ευθύνες: Στις ΗΠΑ, στη Μ. Βρετανία, στο ΝΑΤΟ, στη χούντα του Παπαδόπουλου, στη χούντα του Ιωαννίδη καθώς και στην κυβέρνηση των 70 ημερών (Κ. Καραμανλή, από 24 Ιούλη έως αρχές Οκτώβρη 1974). Ιδιαίτερες ευθύνες καταλόγισε στον Ευ. Αβέρωφ «γιατί ενώ γνώριζε την προετοιμασία του πραξικοπήματος στην Κύπρο δεν ενημέρωσε τον Μακάριο». Επίσης, στις κυβερνήσεις 1974 - 1986 «γιατί δεν άνοιξαν το φάκελο της Κύπρου και ανέστειλαν ή διατήρησαν την αναστολή της δίωξης των υπευθύνων για την κυπριακή τραγωδία».

Αντικειμενική εξέταση της τραγωδίας της Κύπρου μπορεί να γίνει μόνο αν βγουν στο φως όλα τα έγγραφα που αποκρύπτονται και αν αυτά εξεταστούν με γνώμονα τα λαϊκά συμφέροντα στην Ελλάδα και την Κύπρο και όχι τα συμφέροντα του κεφαλαίου, μακριά από τις λυκοσυμμαχίες των ΗΠΑ, Μ. Βρετανίας, ΝΑΤΟ, ΕΕ.