Το Ιδιώνυμο του Βενιζέλου

Η Γερουσία ψηφίζει, 18/7/1929, το «Ιδιώνυμο» Ν. 4229/1929.

Πριν ακόμα δημοσιευτεί ο νόμος στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως η Επιτροπή Δημόσιας Ασφάλειας Αττικοβοιωτίας διατάσσει την εκτόπιση 23 στελεχών του ΚΚΕ, ενώ κύμα συλλήψεων διενεργείται σε ολόκληρη τη χώρα με σκοπό τη ματαίωση των εκδηλώσεων της 1ης Αυγούστου, μέρα διεθνούς πάλης κατά του πολέμου.

Η ιστορία και το περιεχόμενο του «Ιδιωνύμου»

Το νομοσχέδιο «Περί μέτρων ασφαλείας του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών» κατατέθηκε στη Βουλή στις 22 Δεκεμβρίου του 1928, τέσσερις μόλις μήνες μετά τις εκλογές, από τις οποίες νικητής αναδείχτηκε το κόμμα των Φιλελευθέρων υπό τον Ελ. Βενιζέλο. Μέχρι την τελική του ψήφιση, το νομοσχέδιο γνώρισε αρκετές περιπέτειες. Ηρθε για συζήτηση στην Ολομέλεια της Βουλής στις 3/4/1929, από εκεί παραπέμφθηκε στην επιτροπή εξουσιοδοτήσεων του σώματος και κατόπιν ξαναεπέστρεψε στην Ολομέλεια, όπου και ψηφίστηκε επί της αρχής στις 30/5 και επί των άρθρων στις 18/6 του 1929. Θετική ψήφο έδωσε η συντριπτική πλειοψηφία των βουλευτών του κόμματος των Φιλελευθέρων, αλλά και του δεξιού Λαϊκού Κόμματος.

Εν συντομία, το «Ιδιώνυμο», στην τελική του διατύπωση, στο άρθρο 1 προέβλεπε πως «Οστις επιδιώκει την εφαρμογή ιδεών εχουσών ως έκδηλον σκοπόν τη διά βιαίων μέσων ανατροπήν του κρατούντος κοινωνικού καθεστώτος ή την απόσπασιν μέρους εκ του όλου της Επικρατείας, ή ενεργεί υπέρ της εφαρμογής αυτών προσηλυτισμόν τιμωρείται με φυλάκισιν τουλάχιστον έξι μηνών. Προς τούτοις επιβάλλεται διά της αποφάσεως και εκτοπισμός ενός μηνός μέχρι δύο ετών εις τόπον εν αυτή οριζόμενον.

Μετά τας αυτάς ποινάς τιμωρείται και όστις επωφελούμενος απεργίας ή λοκ άουτ, προκαλεί ταραχάς ή συγκρούσεις». Αν τα «αδικήματα» που περιγράφει το άρθρο αυτό τελούνταν διά του Τύπου, προβλεπόταν η δυνατότητα απαγόρευσης άσκησης επαγγέλματος στον δημοσιογράφο, στον διευθυντή, στον τυπογράφο ή τον εκδότη του εντύπου για 6 μήνες και σε περίπτωση υποτροπής για τρία, το πολύ, έτη. Ιδιαίτερα βαριές ποινές προβλέπονταν για τους «παραβάτες» του νόμου που ήταν δημόσιοι υπάλληλοι, αστυνομικοί ή στρατιωτικοί. Για τους εκπαιδευτικούς, μάλιστα, τους στρατιωτικούς και τα όργανα των σωμάτων ασφαλείας, δε χρειαζόταν η παράβαση του νόμου.

Αρκούσε να συλληφθούν «προπαγανδίζοντες... κομμουνιστικάς αρχάς ή προσβάλλοντες την ιδέαν της πατρίδος ή τα Εθνικά σύμβολα» και απολύονταν οριστικά από την υπηρεσία τους. Τέλος, αν «παραβάτης» του νόμου ήταν κάποια συνδικαλιστική οργάνωση, αυτή διαλυόταν, ενώ δεν επιτρεπόταν η δημόσια ανοικτή ή κλειστή συγκέντρωση ούτε η σύσταση σωματείου ή ένωσης, εφόσον κρινόταν ότι επιδιώκει ανατρεπτικούς ως προ το κοινωνικό καθεστώς σκοπούς.

Διεθνής και εγχώρια κατακραυγή στο «Ιδιώνυμο»

Ο Αλμπερτ Αϊνστάιν, μαζί με άλλες διεθνείς προσωπικότητες,

είχε αντιταχθεί σθεναρά στο «Ιδιώνυμο»

Το «Ιδιώνυμο», από την πρώτη στιγμή που ως νομοσχέδιο κατατέθηκε στη Βουλή, αντιμετωπίστηκε εχθρικά από τον ελληνικό λαό και τις οργανώσεις του, καθώς και από τους πνευματικούς ανθρώπους, όχι μόνο της χώρας, αλλά και διεθνώς. Από το Δεκέμβρη του 1928 ως και την ψήφιση του νομοσχεδίου, οι σελίδες του «Ριζοσπάστη» αναφέρουν πλήθος πρωτοβουλιών μαζικών λαϊκών οργανώσεων, μέσω των οποίων εκφράζεται η λαϊκή αγανάκτηση για το νομικό αυτό έκτρωμα, καθώς και η απαίτηση για την απόσυρσή του. Κι όταν πια το νομοσχέδιο γίνεται νόμος, ο αγώνας επικεντρώνεται στο στόχο της κατάργησής του.

Ενάντια στο «Ιδιώνυμο» τάχθηκαν δημόσια κορυφαίοι Ελληνες διανοούμενοι, όπως ο Γρ. Ξενόπουλος, η Γαλάτεια Καζαντζάκη, ο Γ. Νιρβάνας, ο καθηγητής Δ. Καλλιτσουνάκης, ο Α. Σβώλος, ο Κ. Τσουκαλάς, ο Θρ. Πετμεζάς, η Ειρήνη Δενδρινού, ο Κ. Αμαντος, ο Δ. Γληνός κ.ά. Εχει, επίσης, αξία να αναφέρουμε ότι - κάτω από το βάρος της λαϊκής κατακραυγής - το νομοσχέδιο καταψήφισαν στη Βουλή και αστοί πολιτικοί, όπως οι Αλ. Παπαναστασίου, Γ. Καφαντάρης και Γ. Παπανδρέου, παρόλο που δεν αρνούνταν ότι έπρεπε να παρθούν μέτρα κατά του κομμουνισμού, ενώ για τυπικά αντιπολιτευτικούς λόγους αρνητική ψήφο έδωσαν οι Π. Τσαλδάρης και Γ. Κονδύλης.

Ισχυρές αντιδράσεις στο «Ιδιώνυμο» - και όχι ιδιαίτερα γνωστές στο ευρύ κοινό σήμερα - εκφράστηκαν και από το εξωτερικό, όπου φωτεινές μορφές - με πρώτο τον Αϊνστάιν - εκδήλωσαν τη συμπαράστασή τους στον ελληνικό λαό, καταδικάζοντας την πρακτική της κυβέρνησης Βενιζέλου.

Συγκεκριμένα, στις 24/7/1929, το προεδρείο του Διεθνούς Αντιιμπεριαλιστικού Συνεδρίου, που γινόταν στη Φρανκφούρτη, έστειλε στην κυβέρνηση Βενιζέλου το παρακάτω τηλεγράφημα:

«ΦΡΑΝΚΦΟΥΡΤΗ 24 Ιουλίου

Αρ. Τηλεγραφήματος 7568

Το δεύτερο συνέδριο του Αντιιμπεριαλιστικού Συνδέσμου διαμαρτύρεται εντόνως εναντίον της ψηφίσεως του τρομοκρατικού νόμου, εναντίον των δολοφονιών και των καταπιέσεων. Καταδικάζει αυτά τα μέτρα, που λαμβάνονται εναντίον των εργατών, των χωρικών, των φοιτητών και των εθνικών μειονοτήτων, εναντίον των οργανώσεών των, οι οποίες αγωνίζονται για την κοινωνικήν και εθνικήν απελευθέρωσιν.

 Απαιτεί
Γενικήν και ολοκληρωτικήν αμνηστίαν και πολιτικάς και συνδικαλιστικάς ελευθερίας.
Καθηγητής Αλμπέρ Αϊνστάιν, Ανρί Μπαρμπίς, Ρ. Μπίντγκερμαν, Οτομαρ, Γκεσέ, Μ. Ντ. Ρ., Κάμιλος Ντουεβέ, καθηγητής Νετζέλνι Πράγα, Ζάμις Μάξτον Λονδίνον, Ν. Π. Μουγκπούντεν Δελχί Ινδός, καθηγητής Θεόδωρος Λέσινκ Ανόβερον, Σεν Καταγιάμα Ιαπωνία, Φράου δόκτωρ, Ελένη Στεκφ Βερολίνον, Δόκτωρ Κουρτ Χέλερ Βερολίνον, Σιέγκφριντ Γιάκομπι Βερολίνον, Βιλμ Μέγκενβεργ Μ. Δ. Ρ., καθηγητής Ζ. Φορντ Αμερική, Αρθουρ Σέχολ Βερολίνον, Καθηγητής Αλφόνς Γκόλντε Σμιθ Βερολίνον, Φαν Νόλι Αλβανία».

Ο ταξικός χαρακτήρας του «Ιδιωνύμου»

Κρατούμενοι στις φυλακές της Αίγινας,

την περίοδο που ίσχυε το «Ιδιώνυμο»

Το «Ιδιώνυμο» δεν προέκυψε ως κεραυνός εν αιθρία, δεν υπήρξε ποτέ προϊόν της ιδιοτροπίας του Βενιζέλου ή αποτέλεσμα του συντηρητισμού μελών της κυβέρνησής του, όπως, για παράδειγμα, ισχυρίζεται ο Γρ. Δαφνής, ο οποίος γράφει πως «ο Κ. Ζαβιτζιάνος, πολιτικός με εξαιρετικώς συντηρητικήν νοοτροπίαν, ως υπουργός Εσωτερικών, κατά το πρώτον έτος της τετραετίας, έπεισε τον Ελ. Βενιζέλον περί της ανάγκης ψηφίσεως ειδικού νομοθετήματος, προβλέποντος τη δίωξιν του κομμουνισμού».

Η αλήθεια είναι εντελώς διαφορετική. Ο Βενιζέλος δεν είχε την ανάγκη κανενός για να πειστεί ότι έπρεπε να θωρακίσει και νομικά το αστικό καθεστώς, λαμβάνοντας προληπτικά μέτρα μπρος στον κίνδυνο μιας κοινωνικής επανάστασης, αλλά και αντιμετωπίζοντας ευθέως και χωρίς δισταγμό τους φορείς της, δηλαδή το εργατικό κίνημα και το ΚΚΕ.

Πολλοί ισχυρίζονται ότι τέτοια μέτρα δεν ήσαν καθόλου αναγκαία, αφού το εργατικό κίνημα ήταν αποδυναμωμένο αισθητά εκείνη την περίοδο, ενώ το ΚΚΕ στις εκλογές του '28 σημείωσε μεγάλη πτώση και δεν κατάφερε να μπει στη Βουλή, δεδομένου ότι το εκλογικό του ποσοστό από το 4,38% που ήταν κατρακύλησε στο 1,41%. Ο ισχυρισμός, όμως, αυτός δεν έχει την παραμικρή βάση.

Η επανάσταση είναι αντικειμενικό γεγονός και δε μετριέται με εκλογικά ποσοστά. Μπορεί από τη μια στιγμή στην άλλη να μετατρέψει μια μειοψηφία, που ξέρει να κινείται σε συνθήκες επαναστατικής κρίσης, σε εκφραστή της συντριπτικής πλειοψηφίας των μαζών.

Η ρωσική επανάσταση και το παράδειγμα των μπολσεβίκων ήταν αρκετά στοιχεία για να κάνουν σοφότερες τις αστικές τάξεις διεθνώς και κατ' επέκταση και την αντίστοιχη τάξη της Ελλάδας.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο δημιουργός του Ιδιωνύμου.

Οταν το «Ιδιώνυμο» γινόταν νόμος του κράτους, ήδη, η παγκόσμια καπιταλιστική κρίση, που κράτησε ως το 1933, συγκλόνιζε απ' άκρη σ' άκρη ολόκληρο τον καπιταλιστικό κόσμο και τίποτα δεν απέκλειε ότι μπορούσε να ξεσηκώσει ένα καινούριο παλιρροϊκό επαναστατικό κύμα, αποβαίνοντας μοιραία για αρκετά από τα αστικά καθεστώτα ή τουλάχιστον για ορισμένα από αυτά που αποτελούσαν τους αδύνατους κρίκους της καπιταλιστικής αλυσίδας. Εναν τέτοιο κίνδυνο για το ελληνικό αστικό καθεστώς ο Βενιζέλος τον είδε πολύ έγκαιρα. Γι' αυτό και προανήγγειλε ειδικό νόμο δίωξης του κομμουνισμού πολύ πριν κερδίσει την κυβερνητική εξουσία, στην προεκλογική του ομιλία στη Θεσσαλονίκη, στις 23 Ιουλίου του 1928. Το γεγονός αυτό δεν παρέλειψε να υπογραμμίσει και να υπενθυμίσει σε όλους τους τόνους, μιλώντας στη Βουλή, κατά τη συζήτηση επί της αρχής του «Ιδιωνύμου», λέγοντας μεταξύ άλλων: «Το νομοσχέδιον, το οποίο σήμερον προσάγεται ενώπιον της Βουλής, είναι νομοσχέδιον το οποίον αντιπροσωπεύει τη γνώμην όλης της Κυβερνήσεως και ιδιαίτερα του Προέδρου της κυβερνήσεως, ο οποίος πιστεύει ότι εισάγων το νομοσχέδιον αυτό και υποστηρίζων αυτό, δεν κάμνει τίποτε άλλο παρά να εκτελή μίαν από τας υποσχέσεις τας οποίας έδωκεν διά του προεκλογικού του λόγου εις Θεσσαλονίκην τον Ιούλιο του 1928... Ως αρχηγός του κόμματος των Φιλελευθέρων και ως αρχηγός της κυβερνήσεως, εις τον λαόν έδωσα και αυτήν την υπόσχεσιν, ότι θα εισάγω νομοσχέδιον εξοπλίζον το κράτος όπως αμύνεται κατά του κομμουνισμού».

Αλλά το «Ιδιώνυμο» δεν απέβλεπε μόνο στην αντιμετώπιση του κομμουνισμού. Απέβλεπε και στη θωράκιση του αστικού καθεστώτος. Υπό αυτή, λοιπόν, την έννοια, ήταν μια μίνιμουμ βάση ενότητας των διαφόρων ομάδων της αστικής τάξης, που στο παρελθόν είχαν έρθει αντιμέτωπες μεταξύ τους.

Ηταν μια βάση ενότητάς τους μπρος στον κοινό ταξικό τους εχθρό, που, αν επικρατούσε, θα καταργούσε όλες αυτές τις ομάδες, καταργώντας την αστική τάξη ολόκληρη. Γι' αυτό ο Βενιζέλος αρνήθηκε κατηγορηματικά την πρόταση του Αλ. Παπαναστασίου να διώκονται με το «Ιδιώνυμο» και οι ενέργειες των φασιστών. Αντιλαμβανόταν πολύ καλά πως ο φασισμός ήταν σάρκα από τη σάρκα του ίδιου καπιταλισμού και δεν τον απειλούσε.

Ο ταξικός χαρακτήρας του «Ιδιωνύμου» φαίνεται και από το γεγονός ότι πηγή έμπνευσής του υπήρξαν άλλοι αντεπαναστατικοί νόμοι, που είχαν προηγηθεί σε χώρες της Ευρώπης και ιδιαίτερα ο νόμος κατά των σοσιαλιστών, που εφάρμοσε ο Βίσμαρκ στη Γερμανία. Γράφει σχετικά ο Ν. Αλιβιζάτος^:

«Χωρίς να φτάνει ως τη ρητή απαγόρευση της λειτουργίας του ΚΚΕ το "Ιδιώνυμο" του 1929 υπήρξε εξίσου αυστηρό σε σχέση με τις αντιανατρεπτικές διατάξεις άλλων ευρωπαϊκών νομοθεσιών, στις δεκαετίες του 1920 και του 1930. Αν, όμως, τα άμεσα προηγούμενά του ήταν οι ευρωπαϊκές νομοθεσίες του μεσοπολέμου, ο νόμος που φαίνεται, κατά τη γνώμη μας, να επέδρασε περισσότερο στην οριστική διατύπωση των ειδικών διατάξεων του Ιδιωνύμου ήταν ο περίφημος Sozializstengesetz της 19ης Οκτωβρίου 1878, με τον οποίο είχε διαλυθεί το γερμανικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα και τα προσκείμενα σ' αυτό πολιτικά και συνδικαλιστικά σωματεία και είχε εξαπολυθεί άγριος διωγμός εναντίον των μελών τους...

Η περίεργη ομοιότητα του Ιδιωνύμου και του Sozializstengesetz εξηγείται στο βαθμό που ο γερμανικός νόμος, εξαιτίας των λεπτομερειακών του διατάξεων, θεωρούνταν πάντα ένα από τα πληρέστερα νομοθετικά κείμενα στον τομέα της δίωξης των κοινωνικών εγκλημάτων». Τον ταξικό χαρακτήρα του «Ιδιωνύμου» φανερώνει, τέλος, η ίδια η εφαρμογή του. Ετσι, στα πέντε χρόνια της εφαρμογής του - από τον Ιούλη του 1929 ως τον Ιούνη του '34 - δολοφονήθηκαν 37 εργάτες και αγρότες, συνελήφθησαν περίπου 16.500 αγωνιστές και καταδικάστηκαν γύρω στις 3.000. Ακόμη διαλύθηκαν πολλές μαζικές οργανώσεις ενώ απαγορεύτηκε η κυκλοφορία του «Ριζοσπάστη» στα 2/3 της χώρας. «Αυτό το έκτακτο νομοθετικό οπλοστάσιο - γράφει ο Ν. Αλιβιζάτος- στράφηκε, κατά πρώτο λόγο, κατά της επέκτασης του εργατικού κινήματος... Πάνω από το 60% των ατόμων που καταδικάστηκαν από το 1929 ως το 1937 για εγκλήματα κατά της ασφαλείας του κράτους και με το Ιδιώνυμο ανήκε στην εργατική τάξη».

«Ιδιώνυμο»