Οι Ελληνες στρατιωτικοί και η πορεία προς την 4η Αυγούστου

 Η αστική τάξη, για να αντιμετωπίσει το οργανωμένο λαϊκό κίνημα, αλλά και για να ξεπεράσει τις δικές της αντιθέσεις, χρησιμοποιεί όλους τους μηχανισμούς του κράτους για να επιβάλει στρατιωτικά πραξικοπήματα. 

Τον 20ό αιώνα έγιναν 19 στρατιωτικά κινήματα και πραξικοπήματα, τα οποία επεδίωκαν τον εκσυγχρονισμό του φθαρμένου αστικού πολιτικού συστήματος, προκειμένου να εκπληρωθούν οι ανάγκες της καπιταλιστικής ανάπτυξης κ.ά.

Θα αναφερθούμε στα γεγονότα που προηγήθηκαν της δικτατορίας του Μεταξά, όταν οι αιματηρές ενδοαστικές συγκρούσεις οξύνθηκαν μετά την επιστροφή του βασιλιά και την απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου το 1935. Το Μάρτη του ίδιου χρόνου η ΚΕ του ΚΚΕ υπογράμμισε: «Η ιστορία των τελευταίων 20 - 25 χρόνων στη χώρα μας είναι ιστορία διχασμού και αιματοκυλισμάτων του ελληνικού λαού από τους βενιζελικούς και αντιβενιζελικούς εκμεταλλευτές του». Στις 26 Φλεβάρη δημοσιεύτηκε στον «Ριζοσπάστη» ανώνυμη επιστολή με την υπογραφή «αντιφασίστας αξιωματικός», με την οποία αποκάλυπτε ότι την 1η του Μάρτη θα γινόταν στρατιωτικό πραξικόπημα, στο οποίο θα ηγούνταν ο απόστρατος συνταγματάρχης Σαράφης και άλλοι αξιωματικοί των Ενόπλων Δυνάμεων (ΕΔ).

Πράγματι, την 1η Μάρτη εκδηλώθηκε πραξικόπημα από τους Βενιζέλο - Πλαστήρα, το οποίο, όμως, κατεστάλη αμέσως. Μετά την καταστολή του πραξικοπήματος άρχισε η δίκη των αξιωματικών Σαράφη, Στεφανάκου, αδελφών Τσεγάντε κ.ά. Οι αδελφοί Τσεγάντε καταδικάσθηκαν σε ισόβια δεσμά και οι υπόλοιποι με μικρότερες ποινές. Το ίδιο στρατοδικείο καταδίκασε ερήμην του σε θάνατο τον Ελ. Βενιζέλο. Την 1η Απρίλη καταργείται η Γερουσία, προκηρύσσονται εκλογές και αποφασίζεται η αναθεώρηση του Συντάγματος. Στις 5 Απρίλη εκτελέστηκε ο επίλαρχος Βολάνης, στις 24 ο αρχιστράτηγος της Μικράς Ασίας, Παπούλας, και ο υποστράτηγος Κοιμήσης για τη συμμετοχή τους στο πραξικόπημα Βενιζέλου - Πλαστήρα. Μέχρι τις 14 Μάη του 1935, οπότε έγινε άρση του στρατιωτικού νόμου, είχαν παραπεμφθεί και δικαστεί 1.130 στρατιωτικοί και μη. Από αυτούς 60 σε θάνατο, 57 σε ισόβια και οι υπόλοιποι με μικρότερες ποινές. Από αυτούς οι 55 είχαν διαφύγει στο εξωτερικό.

Οι κυριότεροι εργατικοί αγώνες αναπτύχθηκαν το δεύτερο εξάμηνο του 1935 με αντιπολεμικές διαδηλώσεις και γενικές απεργίες σε όλη την Ελλάδα. Η κυβέρνηση Τσαλδάρη, θορυβημένη, κήρυξε στρατιωτικό νόμο και κινητοποίησε πολεμικά πλοία και σμήνος βομβαρδιστικών αεροπλάνων, με αποτέλεσμα να σηκωθεί θύελλα αντιδράσεων. Οι εκλογές, οι οποίες είχαν προκηρυχθεί για τον Απρίλη, έγιναν τελικά στις 9 Ιούνη, με το Λαϊκό Κόμμα να τάσσεται υπέρ της επιστροφής του βασιλιά και να προκηρύσσει δημοψήφισμα για τις 3 Νοέμβρη 1935. Στις 10 Οκτώβρη οι Κονδύλης - Παπάγος ανέτρεψαν την κυβέρνηση Τσαλδάρη και σχημάτισαν κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κονδύλη. Ακολούθως επιβλήθηκε στρατιωτικός νόμος, έγιναν εκλογές βίας και νοθείας, αλλά και δημοψήφισμα για την επιστροφή του βασιλιά. Στις 25 Νοέμβρη επανήλθε ο Γεώργιος ο Β', ο οποίος έκανε δεκτή την παραίτηση Κονδύλη και διόρισε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον καθηγητή Δεμερτζή.

Μετά το πραξικόπημα Κονδύλη - Παπάγου ακολούθησε κύμα συλλήψεων και εκτοπίσεων σε όλη την Ελλάδα. Η κυβέρνηση Δεμερτζή δίνει αμνηστία στους στρατιωτικούς κινηματίες του πραξικοπήματος Βενιζέλου - Πλαστήρα, όχι, όμως, και στους πολιτικούς κρατούμενους. Οι φυλακισμένοι και οι εξόριστοι κομμουνιστές έκαναν ηρωικό αγώνα για την απελευθέρωσή τους και για τις άθλιες συνθήκες της κράτησής τους. Η ίδια κυβέρνηση διέλυσε τη Βουλή και προκήρυξε εκλογές για τις 26 Γενάρη 1936. Στο μεταξύ, το Παλλαϊκό Μέτωπο (ΚΚΕ) με το κόμμα των Φιλελευθέρων προχώρησαν στο σύμφωνο Σκλάβαινα - Σοφούλη, το οποίο προέβλεπε την κατάργηση του Ιδιωνύμου, την παροχή γενικής αμνηστίας, την καθιέρωση της απλής αναλογικής, την καταπολέμηση των δικτατορικών και φασιστικών τάσεων κ.ά. Η εκλογή, όμως, του Σοφούλη ως προέδρου της Βουλής προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις. Ο στρατηγός Παπάγος, ως υπουργός Στρατιωτικών, επισκέφτηκε τον βασιλιά και του ανακοίνωσε την απόφαση των στρατιωτικών ηγετών να μη μείνει ο στρατός αδιάφορος, εάν σχηματιζόταν κυβέρνηση με ψήφους των κομμουνιστών.

Στις 18 Μάρτη 1936 πέθανε ο Βενιζέλος και ο Δεμερτζής με τον βασιλιά ανέθεσαν την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Ιωάννη Μεταξά, ο οποίος πήρε ψήφο εμπιστοσύνης ή ανοχής από το σύνολο σχεδόν των βουλευτών των αστικών κομμάτων, πλην του Παλλαϊκού Μετώπου (ΚΚΕ). Στις 30 Απρίλη η Βουλή αποφάσισε την αναστολή της λειτουργίας της και εξουσιοδότησε την κυβέρνηση Μεταξά να διοικεί με διατάγματα. Στις 8 Μάη πραγματοποιήθηκε συγκέντρωση 7.000 καπνεργατών στη Θεσσαλονίκη, οι οποίοι δέχθηκαν σφοδρή επίθεση από τη χωροφυλακή. Στο μεταξύ, φαντάροι διατάχθηκαν να επιτεθούν κατά των απεργών, αλλά αρνήθηκαν να ακολουθήσουν τους αξιωματικούς τους. Από τις συγκρούσεις είχαμε 17 νεκρούς και περίπου 280 τραυματίες. Το βράδυ της 4ης Αυγούστου 1936 ο Μεταξάς με διάγγελμα κηρύσσει στρατιωτικό νόμο και διαλύει τη Βουλή. Τα αστικά κόμματα εναντιώθηκαν στη δικτατορία, αλλά στην πράξη δεν προσπάθησαν να οργανώσουν το λαό εναντίον της δικτατορίας.

Αστοί πολιτικοί σε συνεργασία με αξιωματικούς των ΕΔ έκαναν μερικές ανεπιτυχείς προσπάθειες για να ανατρέψουν το καθεστώς. Τα αλλεπάλληλα πραξικοπήματα απομάκρυναν από το στράτευμα όλα σχεδόν τα ικανά, δημοκρατικά και προοδευτικά στελέχη των ΕΔ. Η μόνη αντιδικτατορική οργάνωση αστικού προσανατολισμού ήταν η «Φιλική Εταιρεία», η οποία, όμως, εξαρθρώθηκε γρήγορα. Στις αρχές του 1937 συγκροτήθηκε το Αντιδικτατορικό Μέτωπο Νέων, στο οποίο συμμετείχαν οι νεολαίες των αστικών κομμάτων και η Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ).

Το ΚΚΕ υπήρξε ο βασικός ταξικός αντίπαλος της 4ης Αυγούστου, της οποίας διακηρυγμένος στόχος ήταν η καταπολέμηση του κομμουνισμού. Με ιδιαίτερη μανία η δικτατορική κυβέρνηση και τα κρατικά όργανα επιτέθηκαν στο ΚΚΕ και στην ΟΚΝΕ, με στόχο την πολιτική και ηθική τους εξόντωση. Από την πρώτη νύχτα της δικτατορίας η Γενική Ασφάλεια Αθηνών έθεσε σε εφαρμογή τα σχέδια σύλληψης στελεχών του ΚΚΕ, όπως ακριβώς είχε διαταχθεί, αλλά ευτυχώς δεν έφερε τα επιθυμητά αποτελέσματα. Την περίοδο αυτή συλλαμβάνεται και ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Νίκος Ζαχαριάδης.

Πηγές:

• Επίσημα κείμενα ΚΚΕ. Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». Τόμος 4ος, 1975.
• Δοκίμιο Ιστορίας ΚΚΕ. Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». Τόμος Α2, 2018.
• Γρηγόρης Δαφνής. Εκδόσεις «Ικαρος». Τόμος Β', 1974.
• Σπύρος Λιναρδάτος. Εκδόσεις «Διάλογος», 1978.
• Σπύρος Λιναρδάτος. Εκδόσεις «Θεμέλιο», 1988.
• Ιστορία του Ελληνικού Εθνους. Τόμος ΙΕ'. «Εκδοτική Αθηνών», 1978.

Μιχάλης ΣΟΦΙΚΙΤΗΣ
Ταξίαρχος (ΠΖ) ε.α