Λήγει η μάχη της Μουργκάνας

Λήγει, 16/9/1948, η μάχη της Μουργκάνας στην Ήπειρο. Τα τμήματα του ΔΣΕ διασπούν τη διάταξη του κυβερνητικού στρατού και περνούν στα Ζαγόρια και από εκεί στο Γράμμο.

Στη μάχη της Μουργκάνας, ο ΔΣΕ ανέπτυξε τη λεγόμενη τακτική της ενεργητικής άμυνας. Οπως περιγράφει ο Δ. Χατζής στο διήγημα "Μουργκάνα", "ενεργητική άμυνα θα πει πέντε τουφέκια, που χτυπούν ολάκερο εχθρικό καταυλισμό, μια προφυλακή που γίνεται γραμμή κύριας άμυνας.
Θα πει ποδάρια που περπατούνε ξυπόλυτα κάποτε - μέσα σε λάσπες και χιόνια για να φτάσουν πίσω από τις εχθρικές θέσεις. Θα πει νάρκες που τινάζουνε τα αυτοκίνητα μακριά από το μέτωπο. Ολμοι που κουβαλιούνται δέκα με δώδεκα ώρες στην πλάτη. Θα πει ένας σύνδεσμος δεκαοχτώ χρονών που τρέχει ανάμεσα από τις σφαίρες, ένας γέρος μεταγωγικός που κουβαλάει στην πλάτη του ένα κορίτσι με σπασμένο ποδάρι και αυτό τραγουδάει: «Εμπρός ΕΛΑΣ για την Ελλάδα».

Η Οροσειρά της Μουργκάνας είχε καταληφθεί από τον ΔΣΕ τον Νοέμβρη του '47, με τον ελιγμό της Δυτικής Ηπείρου.

Η στρατηγική της θέση είναι πολύ σημαντική.

Μεγάλο ήταν το ενδιαφέρον του αντίπαλου για τη Μουργκάνα. Οπου και όπως και να κινηθεί στην Ηπειρο και προς το Γράμμο, ενάντια στις άλλες δυνάμεις του Δημοκρατικού Στρατού, έχει τη Μουργκάνα στα πλευρά του. Γι' αυτό κουβάλησε εννιά τάγματα ταχτικό στρατό, δυο τάγματα κομάντος, ένα ανεξάρτητο τάγμα από μισθοφόρους εγκληματίες, μια δύναμη από 7.000 πεζικό, μαζί με οχτώ κανόνια μικρά και μεγάλα, κι άρχισε από εδώ την εαρινή εκστρατεία του 1948.

Η εγκατάσταση του ΔΣΕ στη Μουργκάνα αποτελούσε μόνιμη απειλή κατά των νώτων της VIII (8ης) Μεραρχίας του αστικού στρατού. Ετσι διατάχθηκε η μεραρχία αυτή να ανακαταλάβει τη Μουργκάνα πριν αρχίσουν οι μεγάλες επιχειρήσεις του 1948.

Τον ορεινό χώρο της Μουργκάνας υπεράσπιζαν τέσσερα ελαφρά Τάγματα του Αρχηγείου Ηπείρου του ΔΣΕ και το απόσπασμα Σουλίου. Στη Μουργκάνα, ο ΔΣΕ εφάρμοσε με επιτυχία την κατεύθυνση του Αρχηγείου Ηπείρου και οργάνωσε την Επιμελητεία, λειτουργώντας μαζί με τους κατοίκους των χωριών, πολλά συνεργεία βοηθητικών υπηρεσιών, όπως άλεσης σιτηρών, παρασκευής ψωμιού, ραφτάδικο, τσαγκαράδικο, κατασκευής πετάλων και καρφιών για τα μεταγωγικά, αργαλειών και πλεκτομηχανών, σιδεράδικο, ξυλουργείο, άλλα εποχικά συνεργεία.

Σελίδες δόξας και ηρωισμού απέναντι σε πολλαπλάσιες δυνάμεις

Στις 25 Φλεβάρη 1948 εκδηλώθηκε η μεγάλη επιχείρηση του αστικού στρατού με την κωδική ονομασία "Πέργαμος". Παρά τις αρχικές νίκες του αστικού στρατού και την υπεροχή σε άνδρες και υλικό δυναμικό, ο ΔΣΕ κερδίζει κατά κράτος, αναγκάζοντας τον εχθρό, στις 8 Μάρτη να σταματήσει τις επιχειρήσεις με μεγάλες απώλειες.

Αλλά η Μουργκάνα έπρεπε να ανακαταληφθεί! Λίγο μετά την αποτυχία του σχεδίου "Πελαργός" έφτανε στα Γιάννενα ο στρατηγός Βαν Φλιτ, ο οποίος έλεγε στη Διοίκηση της VIII Μεραρχίας: "Πώς είναι δυνατόν να αφήνετε αυτό το αγκάθι μέσα στο σώμα του Στρατού; Η υπόθεση της Μουργκάνας πρέπει οπωσδήποτε να τερματιστεί με νίκη."

Πράγματι η VIII Μεραρχία εκπόνησε το σχέδιο "Ιέραξ". Και την 30ή Μαρτίου του 1948 εξορμούσε πάλι κατά της σκληροτράχηλης οροσειράς.

Ετσι το ίδιο σκηνικό επαναλαμβάνεται και κατά την επιχείρηση "Ιέραξ", που διήρκεσε από τις 28 Μάρτη μέχρι και τις 9 Απρίλη του ΄48, παρά τις τεράστιες δυνάμεις που διέθεσε ο κυβερνητικός στρατός. Το πυροβολικό και η αεροπορία καίνε κυριολεκτικά τον τόπο στο Τσεροβέτσι. Ο ΔΣΕ γράφει νέες σελίδες δόξας και ηρωισμού. Αντιμετωπίζει όλες τις επιθέσεις και περνά στην αντεπίθεση, οδηγώντας τον εχθρό σε άτακτη φυγή.

Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω - όπως έγραφε η εφημερίδα "ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ"- να απομακρυνθούν από τις θέσεις τους 9 στρατηγοί του αστικού στρατού.

Ετσι και η δεύτερη φάση της εαρινής εκστρατείας στην Ηπειρο τελείωσε με θλιβερή αποτυχία για το μοναρχοφασισμό. Οι αγωνιστές του Αρχηγείου Ηπείρου του Δημοκρατικού Στρατού σκεπάστηκαν με αθάνατη δόξα.

Η Μουργκάνα και το Βίτσι ήταν τα δυο συνοριακά προπύργια που είχαν απομείνει στον ΔΣΕ ύστερα από την απώλεια του Γράμμου. Η εξάλειψη του θύλακα της Μουργκάνας απασχόλησε τη διοίκηση του κυβερνητικού στρατού, πριν ακόμα τελειώσει η μεγάλη μάχη στο Γράμμο.

Οσο διαρκούσαν οι μάχες στο Γράμμο, οι μαχητές του ΔΣΕ στη Μουργκάνα έκαναν ό,τι μπορούσαν για να καθηλώσουν εκεί δυνάμεις του κυβερνητικού στρατού.

Ομως στη νέα επίθεση, που άρχισε στις 28 Αυγούστου, ο συσχετισμός δυνάμεων ήταν πιο καταλυτικός από κάθε άλλη φορά. Οι κυβερνητικοί παρέταξαν 4 ταξιαρχίες πεζικού, ενισχυμένες με 4 τάγματα Εθνοφρουράς, ίλη ιππικού, 60 πυροβόλα, τεθωρακισμένα και αεροπορία, συνολικά περίπου 10.000 άνδρες.

Από την άλλη πλευρά, ο ΔΣΕ είχε στην περιοχή 4 ελαφρά τάγματα (Παπαδημητρίου, Φωκά, Σκεύη, Καινούργιου), διακοσίων μαχητών το καθένα. Δηλαδή, η αναλογία ήταν περίπου ένα προς δέκα υπέρ του αστικού στρατού.

Από τις 10 Σεπτέμβρη άρχισε η αναδίπλωση των ανταρτών. Στις 16 του ίδιου μήνα, μετά την αποτυχία των αντεπιθέσεων στο Μεσοβούνι, πάρθηκε η απόφαση να εγκαταλειφθεί η Μουργκάνα με δρομολόγιο: Λία, Λύκο, Ρίζο, Γρανιτσοπούλα, Δεσποτικό, Νεγράδες, Ζαγόρια.

Η έξοδος οργανώθηκε γρήγορα και μέσα σε μια μέρα, στις 16 του Σεπτέμβρη, τα τμήματα του ΔΣΕ συγκεντρώθηκαν στο χωριό Λία. "...Δόθηκε η εντολή να μην καούν το σιτάρι, η γαλέτα, το παξιμάδι και άλλα τρόφιμα που ανέρχονται σε πολλές χιλιάδες οκάδες, για να μην υποπτευτεί ο εχθρός ότι η Μουργκάνα εγκαταλείπεται".

Ο ελιγμός αποτελούσε ένα τολμηρό εγχείρημα, που για την επιτυχημένη έκβασή του απαιτήθηκαν μάχες και αντιπερισπασμοί παραπλάνησης του εχθρού, αλλά και μεγάλες προσπάθειες για να περάσει η Επιμελητεία των τμημάτων του ΔΣΕ εκατό μεταγωγικά ζώα, φορτωμένα κυρίως με στρατιωτικά εφόδια. Τελικά, κατάφεραν να περάσουν και να φτάσουν στα Ζαγόρια.