Γοργοπόταμος

Τη νύχτα της 25ης προς 26η Νοέμβρη 1942, 150 αντάρτες του ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τον Αρη Βελουχιώτη, 60 αντάρτες του ΕΔΕΣ, με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Ζέρβα, και 12 Βρετανοί σαμποτέρ επιτίθενται αιφνιδιαστικά κατά της ιταλικής φρουράς της μεγάλης σιδηροδρομικής γέφυρας του Γοργοπόταμου κοντά στη Λαμία, εξουδετερώνουν την εχθρική δύναμη και ανατινάζουν τη γέφυρα.

Την 1η Οκτωβρίου του 1942, οκτώ Βρετανοί καταδρομείς έπεσαν με αλεξίπτωτα στην Γκιώνα και προς τα τέλη του μήνα τούς ακολούθησαν άλλοι τέσσερις, οι οποίοι, όμως, έπεσαν στην περιοχή του Καρπενησιού. Ολοι τους ήταν μέλη της ίδιας ομάδας κι είχαν έρθει στην Ελλάδα για να εκτελέσουν μια αποστολή με την κωδική ονομασία «HARLING». Επρεπε να ανατινάξουν μία από τις τρεις γέφυρες: ή της Παπαδιάς ή του Ασωπού ή του Γοργοποτάμου. Της ομάδας των Βρετανών σαμποτέρ ηγούνταν οι Ε. Μάγιερς και Κρις Γουντχάουζ, δύο άνθρωποι που έμελλε να γίνουν οι εκφραστές της βρετανικής πολιτικής στα ελληνικά βουνά, αφού διατέλεσαν αρχηγοί της αγγλικής στρατιωτικής αποστολής στο ελληνικό αντάρτικο. Μπορούμε, επομένως, να συμπεράνουμε, χωρίς τον κίνδυνο να λαθέψουμε ή να υπερβάλουμε, πως η αποστολή «HARLING» είχε κι έναν ευρύτερο στρατηγικό στόχο: Να εδραιώσει τη βρετανική παρουσία στην Ελλάδα και να θέσει κάτω από τον αγγλικό έλεγχο, τόσο το ελληνικό αντάρτικο, όσο και ευρύτερα το αντιστασιακό κίνημα.

Η ομάδα των δώδεκα Εγγλέζων καταδρομέων - και κυρίως οι αρχηγοί τους - από την πρώτη στιγμή που πάτησαν το πόδι τους στην Ελλάδα, έκαναν ό,τι ήταν δυνατό για να έρθουν σε επαφή με τον δικό τους άνθρωπο, τον Ν. Ζέρβα. Από εκεί έπρεπε να ξεκινήσουν για την εκτέλεση της άμεσης και μακροπρόθεσμης αποστολής τους, από κει και ξεκίνησαν. Στον ΕΛΑΣ δεν είχαν εμπιστοσύνη, πράγμα απολύτως φυσικό. Αναγκάστηκαν, όμως, να συνεργαστούν μαζί του, όταν διαπίστωσαν ότι ο Ζέρβας δε διέθετε τις απαραίτητες δυνάμεις για την ανατίναξη της γέφυρας. Εν συντομία, εκείνη η συνεργασία των Δυνάμεων του ΕΛΑΣ με τον ΕΔΕΣ και τους Αγγλους σαμποτέρ - που έμελλε να σημαδέψει την ιστορία της Εθνικής Αντίστασης - ως προς την τελική της κατάληξη - έχει ως εξής:

Ο Ζέρβας καλεί τον Αρη

Στις 12 Νοεμβρίου του 1942, ένα τμήμα 60 ανδρών του Ζέρβα και ο Αγγλος ταγματάρχης Κρις Γουντχάουζ ξεκίνησαν από το Αργύρι για την Γκιώνα. Την επομένη, ο αρχηγός του ΕΔΕΣ έστειλε γραπτό μήνυμα στον Αρη Βελουχιώτη, που βρισκόταν στη Φραγκίστα, με το οποίο τον καλούσε να συναντηθούν στη Βίνιανη.

«Κύριε ταγματάρχα - έγραφε ο Ζέρβας στον Αρη, που τότε παρουσιαζόταν ως επαγγελματίας στρατιωτικός με το βαθμό του ταγματάρχη - αύριο το πρωί θα σας περιμένω εις την Βίνιανην. Είναι ανάγκη επιτακτική και κατεπείγουσα να σας συναντήσω. Με συνοδεύει σύμμαχος ταγματάρχης και πρέπει οι δυο μας να συνεννοηθώμεν μαζί του επί ενός ζητήματος εθνικώς σπουδαιοτάτου».

«Στρατηγέ μου - ήταν η άμεση απάντηση του αρχηγού του ΕΛΑΣ αύριον λίαν πρωί θα ευρίσκωμαι εις Βίνιανην»¹.

Στη συνάντηση της Βίνιανης ο Αρης ενημερώθηκε για την αποστολή που έπρεπε να εκτελεστεί, σχετικά με την ανατίναξη μίας από τις τρεις γέφυρες και χωρίς περιστροφές ενέταξε αμέσως τις αντάρτικες δυνάμεις που διέθετε στην επιχείρηση.

Εκ των υστέρων, βέβαια, τόσο από τους Ελληνες, όσο και από τους ξένους - ειδικότερα από τους Εγγλέζους - αντιπάλους του ΕΑΜικού κινήματος επιχειρήθηκε να διαστρεβλωθεί η ιστορική αλήθεια. Ο Ζέρβας, για παράδειγμα, στα γραπτά του - και στα απομνημονεύματά του που κυκλοφόρησαν τελευταία - εμφανίζει τον Αρη σαν ένα άτομο εντελώς άβουλο, που δεν μπορούσε να πάρει την παραμικρή απόφαση, αν δεν του την υπαγόρευε η ηγεσία του ΕΑΜ από την Αθήνα. Φτάνει, μάλιστα, στο σημείο να υποστηρίξει πως, ούτε λίγο - ούτε πολύ, εκβίασε τον Αρη κι έτσι συμμετείχε ο ΕΛΑΣ στην επιχείρηση². Στο ίδιο περίπου μήκος κύματος κινούνται και οι μαρτυρίες των Εγγλέζων, αν και ο Κρις Γουντχάουζ προσπαθεί να ευτελίσει τη συμμετοχή του ΕΛΑΣ στην επιχείρηση. «Οταν ο Αρης κατάλαβε - γράφει³ - ότι η επίθεση θα γινόταν, έστω και χωρίς τις δικές του δυνάμεις, δε διακινδύνευσε ν' αφήσει τον Ζέρβα να πάρει όλη τη δόξα: προσφέρθηκε αμέσως να συνεργαστεί».

Ολα αυτά ασφαλώς στερούνται σοβαρότητας, πολύ περισσότερο που ο ΕΛΑΣ συμμετείχε στην επιχείρηση παίζοντας τον αποφασιστικότερο ρόλο. Καταλυτική, πάντως, απάντηση σ' όλες αυτές τις μυθοπλασίες δίνει ο αγωνιστής του ΕΛΑΣ Σπ. Μπέκιος - Λάμπρος, που αποδεικνύει πως ο ΕΛΑΣ συνεργαζόταν με τους Εγγλέζους για την επιτυχία της επιχείρησης πολύ πριν συναντηθεί ο Αρης με τον Ζέρβα⁴.

Η εκτέλεση της επιχείρησης

Από τις τρεις υποψήφιες γέφυρες επιλέχθηκε για ανατίναξη η γέφυρα του Γοργοποτάμου. Την επιχείρηση εκτέλεσαν, τη νύχτα της 25ης προς 26η Νοεμβρίου του 1942, εκατόν πενήντα αντάρτες του ΕΛΑΣ με επικεφαλής τον Αρη Βελουχιώτη, εξήντα αντάρτες του ΕΔΕΣ, με επικεφαλής τον Ναπολέοντα Ζέρβα και δώδεκα Αγγλοι σαμποτέρ, με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Εντι Μάγιερς και υπαρχηγό τον ταγματάρχη Κρις Γουντχάουζ. Το σχέδιο ανατίναξης ήταν των Εγγλέζων και, συγκεκριμένα, του Ε. Μάγιερς, που ήταν ειδικός σ' αυτού του είδους τα σαμποτάζ. Το σχέδιο όμως της επίθεσης για την κατάληψη της γέφυρας - έτσι ώστε να είναι δυνατή η υπονόμευσή και ανατίναξή της - συζητήθηκε ανάμεσα στον Αρη, στον Ζέρβα και τους Βρετανούς και στην τελική του μορφή διατυπώθηκε από τον αρχηγό του ΕΛΑΣ με τη «Διαταγή Επιχείρησης», που ο ίδιος υπαγόρευσε στον Κωστούλα Αγραφιώτη (Κώστα Καβρέτζο), στις 25 Νοεμβρίου, λίγες ώρες πριν αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση.

Στη διαταγή - όπως διασώθηκε από ιστορικές μαρτυρίες⁵ - προβλέπονταν τα εξής:

Το νότιο βάθρο της γέφυρας με φρουρά 80 Ιταλών και πλήρη οχύρωση ανέλαβε να καταλάβει τμήμα 60 ανταρτών του ΕΛΑΣ, με αρχηγό τον Κωστούλα.

Το βόρειο βάθρο της γέφυρας που φυλασσόταν από 30 Ιταλούς και είχε εγκατεστημένα δύο δίκαννα αντιαεροπορικά ικανά να χρησιμοποιηθούν και κατά επιγείων στόχων, ανέλαβε τμήμα 20 ανταρτών του ΕΔΕΣ, με επικεφαλής τους ανθυπολοχαγούς Παπαχρήστου και Πετροπουλάκη.

Την υπονόμευση και ανατίναξη της γέφυρας ανέλαβαν οι ειδικευμένοι Βρετανοί σαμποτέρ, στους οποίους δόθηκε βοήθεια λίγων εκπαιδευμένων ανδρών του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ. Επίσης δυο ομάδες του ΕΛΑΣ, με 15 άνδρες η κάθε μία και έναν Βρετανό σαμποτέρ, ανέλαβαν να υπονομεύσουν τη σιδηροδρομική γραμμή ένα χιλιόμετρο περίπου προς το νότο κι ένα χιλιόμετρο προς το βορρά, έτσι ώστε να αποκλειστεί η δυνατότητα αποστολής ενισχύσεων στον εχθρό με τρένο. Αρχηγός της μίας ομάδας τέθηκε ο Διαμαντής (Γιάννης Αλεξάνδρου) και της άλλης ο Ηρακλής (Κώστας Σκαρμούτσος). Μια ακόμη ομάδα 15 ΕΛΑΣιτών, με αρχηγό τον Χρυσιώτη, ανέλαβε να καταστρέψει με βενζίνη την ξύλινη οδική γέφυρα του ποταμού για την περίπτωση που θα έκαναν την εμφάνισή τους από κει εχθρικές ενισχύσεις.

Μια ομάδα από οκτώ άνδρες του ΕΔΕΣ, με επικεφαλής τον υπασπιστή του Ζέρβα Μ. Μυριδάκη, ανέλαβε να εξουδετερώσει το πολυβολείο που πιθανόν να υπήρχε. Στην περίπτωση που δεν υπήρχε πολυβολείο, αποστολή της ήταν να ενισχύσει την Ομάδα Κωστούλα. Επίσης, μια ακόμη ομάδα από δέκα άνδρες του ΕΔΕΣ ανέλαβε να πλευροκοπήσει τους Ιταλούς νοτιότερα την άμυνας του νότιου βάθρου.

Τέλος, γενική εφεδρεία ορίστηκε ομάδα 30 ανδρών του ΕΛΑΣ, με αρχηγό το Δ. Δημητρίου - Νικηφόρο. Χρόνος έναρξης της επιχείρησης καθορίστηκε η 11η βραδινή και η γενική αρχηγία ανατέθηκε στον Ν. Ζέρβα.

Ολη η επιχείρηση στέφθηκε με επιτυχία και ολοκληρώθηκε στις 2. 21` της 26ης Νοεμβρίου. Για να γίνει όμως αυτό κατορθωτό, ρίχθηκε στη μάχη και η εφεδρική δύναμη του Νικηφόρου, αφού οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ, που είχαν αναλάβει το βόρειο βάθρο της γέφυρας, τρόμαξαν μπρος στα ιταλικά πυρά και υποχώρησαν. «Οι αντάρτες, που δεν ήταν συνηθισμένοι σε τέτοιας μορφής επιχείρηση - θα γράψει αργότερα ο Ε. Μάγιερς⁶ - δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν το έντονο πυρ και αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν σ' ένα άλλο σημείο κάλυψης».

Δυο μέρες μετά την ανατίναξη της γέφυρας, οι Ιταλοί θα γράψουν τον επίλογό της, προχωρώντας στην άνανδρη μέθοδο των αντιποίνων για εκφοβισμό του λαού. Θα παραλάβουν από τις φυλακές της Λαμίας 14 πατριώτες, από τους οποίους 7 θα εκτελέσουν μπροστά στην γκρεμισμένη γέφυρα. Τους υπόλοιπους θα τους εκτελέσουν στα Καστέλια της Παρνασίδας, απ' όπου και κατάγονταν, μαζί με άλλους 10 κατοίκους.

Η σημασία της επιχείρησης

Για τη σημασία που είχε η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου, στις συνθήκες του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, έχουν γραφεί πολλά. Ο Ε. Μάγιερς, για παράδειγμα, σημειώνει:

«Ηταν πολύ σημαντικό να παρεμποδίσουμε με κάθε τρόπο τις προσπάθειες του εχθρού να ενισχύσει τις βάσεις του κατά μήκος της βορειοαφρικανικής ακτής, φέρνοντας προμήθειες διά θαλάσσης από τη Νότια Ευρώπη»⁷. Αλλά και οι Γερμανοί, σε απόρρητη επίσημη έκθεσή τους, που συνέταξαν στις 9/4/1943 επιτελείς του ειδικού γραφείου Αϊνς Τσε της Θεσσαλονίκης, αναφέρονται στα σαμποτάζ των ανταρτών γενικώς, καθώς και στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου, θεωρώντας ότι επρόκειτο για ενέργειες «με σκοπό να παρεμποδίσουν την ομαλή λειτουργία της επιμελητείας και τις ενισχύσεις προς το γερμανικό εκστρατευτικό σώμα στη Βόρεια Αφρική από τις στρατοπεδευμένες στην Ελλάδα γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις»⁸.

Την αντίθετη ακριβώς άποψη διατυπώνει ο Χ. Φλάισερ⁹: «Σχεδόν σε κάθε σχετικό βιβλίο - γράφει - συναντά κανείς το στερεότυπο ισχυρισμό, ότι η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου παρέλυσε την κύρια γραμμή εφοδιασμού του Ρόμελ για έξι αποφασιστικές εβδομάδες ή μάλιστα ότι σταμάτησε τον ίδιο στην "πορεία του για την Αλεξάνδρεια". Στην πραγματικότητα, η προέλαση του Ρόμελ είχε καθηλωθεί μήνες ενωρίτερα. Στις 25/11, η συμμαχική αντεπίθεση είχε επιτύχει την ανάκτηση ολόκληρης της Κυρηναϊκής, το Αφρικα Κορ του Ρόμελ είχε εκτοπισθεί ως την Ελ Αγκάιλα, τόσο μακριά δυτικά, ώστε ο εφοδιασμός μέσω της Ελλάδας δεν παίζει πλέον ρόλο. Ο ίδιος ο Χίτλερ εκφράζει στις 18/12/42, τη λύπη του για το "πόσο δυσάρεστη" ήταν η ανατίναξη της γέφυρας - αλλά μόνο σε ό,τι αφορούσε τον εφοδιασμό των στρατευμάτων στην Ελλάδα».

Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις δολιοφθοράς του Β` Παγκοσμίου Πολέμου. Η αξία της υπήρξε μεγάλη στον αγώνα του ελληνικού λαού κατά της τριπλής (γερμανικής, ιταλικής και βουλγαρικής) κατοχής, διότι αναπτέρωσε το ηθικό των απλών ανθρώπων, εξύψωσε το γόητρο των αντιστασιακών οργανώσεων, κυρίως του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, συνέβαλε στη μαζικοποίησή τους και έδωσε ώθηση στην εθνικοαπελευθερωτική πάλη του ελληνικού λαού.

1 Δ. Δημητρίου - Νικηφόρος: «Τα φοβερά ντοκουμέντα - Γοργοπόταμος», εκδόσεις «Φυτράκη» σελ. 100, Σ. Γρηγοριάδης: «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας», τόμος 1ος, σελ. 207 και αλλού

2 Στρατηγού Ν. Ζέρβα: «Απομνημονεύματα», εκδόσεις «Μέτρον», σελ. 32 - 35

3 Κρις Γουντχάουζ: «Το μήλο της Εριδος», εκδόσεις «Εξάντας», σελ. 217

4 Σπ. Μπέκιου - Λάμπρου: «Γοργοπόταμος - η αλήθεια που καίει», εκδόσεις «Τελέθριον», σελ. 73- 74

5 Για ολοκληρωμένη γνώση της διαταγής διάβασε συνδυασμένα: Σπ. Μπέκιου - Λάμπρου: «Γοργοπόταμος - η αλήθεια που καίει», εκδόσεις «Τελέθριον», σελ. 108 - 109 και Δ. Δημητρίου - Νικηφόρος «Αντάρτης στα βουνά της Ρούμελης», Αθήνα 1965, τόμος Β`, σελ. 19 - 20

6 Ε. Μάγιερς: «Η ελληνική περιπλοκή», εκδόσεις «Εξάντας», σελ. 76 - 77

7 Ε. Μάγιερς: «Η Ελληνική Περιπλοκή», εκδόσεις «Εξάντας», σελ. 15

8 Β. Μαθιόπουλου: «Η ελληνική αντίσταση και οι σύμμαχοι», εκδόσεις «Παπαζήση», σελ. 149

9 Χ. Φλάισερ: «Στέμμα και Σβάστικα», εκδόσεις «Παπαζήση», τόμος Α`, σελ. 236

Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου

Ηανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου