Ορίζονται οι πρώτοι 18 πολιτικοί επίτροποι του ΔΣΕ

Η υπ' αριθμόν 3 βασική διαταγή του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ,

με την οποία καθορίζεται ο θεσμός του Πολιτικού Επιτρόπου

Ορίζονται, 18/12/1947, οι πρώτοι 18 πολιτικοί επίτροποι του ΔΣΕ. Κύρια αποστολή του πολιτικού επιτρόπου ήταν η οργάνωση της πολιτικής δουλειάς μέσα στις μονάδες του ΔΣΕ, η καλλιέργεια και διαμόρφωση συνειδητών ταξικών μαχητών, με γνώση και πίστη γιατί πολεμά. Οι πολιτικοί επίτροποι ήταν πρωτοπόροι και υπόδειγμα αγώνα, συνεκτικός κρίκος και έμπνευση της μονάδας. Εξ ου και το άκρατο μίσος του ταξικού εχθρού απέναντί τους, που συστηματικά τους έβαζε στο στόχαστρο.

Πολιτικός επίτροπος

Ο θεσμός του πολιτικού επιτρόπου

Ο στρατιωτικός πολιτικός καθοδηγητής ή αλλιώς πολιτικός επίτροπος-κομισάριος ως πολιτικό υποκείμενο και θεσμός εφαρμόστηκε σχεδόν σε όλα τα επαναστατικά και απελευθερωτικά κινήματα μετά τη Ρώσικη Σοσιαλιστική Επανάσταση του 1917.

Η ίδια η λέξη “commissarius” με λατινική καταγωγή δηλώνει το πρόσωπο που είναι εξουσιοδοτημένο να πραγματοποιήσει κάποιες διαχειριστικές, διοικητικές, γνωμοδοτικές εντολές και δεν περιέχει τίποτα επαναστατικό. Ωστόσο η λέξη έγινε συνώνυμη του στρατιωτικού ηγέτη της Κομμουνιστικής οργάνωσης καθώς ο πολιτικός επίτροπος ^[1] με τις ποικίλες, σύνθετες και κυρίως καθοδηγητικές αρμοδιότητες έγινε ο άξονας της νέας λαϊκής στρατιωτικής οργάνωσης ως προς την ουσία και τις μεθόδους πάλης.

Έργο του πολιτικού στρατιωτικού καθοδηγητή ήταν να μεταδώσει στους στρατιώτες τις ιδέες και κατευθύνσεις σχετικά με τον ταξικό πόλεμο. Δρώντας οι ίδιοι ως ζωντανό παράδειγμα να δείξουν την αφοσίωσή τους στην επανάσταση και να ξυπνήσουν στους υπόλοιπους στρατιώτες την επιθυμία να μιμηθούν αυτό το παράδειγμα. Οι πολιτικοί κομισάριοι ως αντιπρόσωποι της ταξικής βούλησης του προλεταριάτου στο στρατό διορίζονταν από το Κόμμα και τα στρατιωτικά κέντρα.

Στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο πριν ακόμα εκδηλωθεί η επίθεση από τη μεριά της φασιστικής Γερμανίας κατά της ΕΣΣΔ ο Α. Χίτλερ γνωρίζοντας το σημαντικό ρόλο που διαδραμάτιζαν οι ΠΕ στον Κόκκινο Στρατό είχε εκδώσει διαταγή που έγινε γνωστή ως διαταγή για τους κομισάριους. Η διαταγή προέβλεπε άμεση εκτέλεση όλων των αιχμαλώτων κομισάριων πολιτικών καθοδηγητών. Οι πολιτικοί επίτροποι θα αναγνωρίζονταν από το κόκκινο αστέρι με χρυσό σφυροδρέπανο στο περιβραχιόνιό τους ^[2]. Παρόμοιες διαταγές προς μαχητές να σκοτώσουν τους καπεταναίους και πολιτικούς επιτρόπους συναντάμε στη χώρα μας κατά τη διάρκεια της κατοχής και του εμφυλίου πολέμου.

Στην Ελλάδα ο στρατιωτικός πολιτικός καθοδηγητής πρωτοεμφανίζεται στα κατοχικά χρόνια στον Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό (ΕΛΑΣ). Ο ΕΛΑΣ εξαρχής δομείται με βάση τα πρότυπα των επαναστατικών και απελευθερωτικών κινημάτων (κυρίως της ΕΣΣΔ) υιοθετώντας εκτός από το στρατιωτικό διοικητή και πολιτικούς καθοδηγητές. Τον ρόλο του πολιτικού καθοδηγητή επωμίσθηκαν οι καπεταναίοι και οι αντιπρόσωποι του ΕΑΜ (Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου). Με τον τρόπο αυτό στις αρχές Μαΐου του 1943 συγκροτείται το Γενικό Αρχηγείο του ΕΛΑΣ με τριμελή διοίκηση: στρατιωτικός αρχηγός (υποστράτηγος Σαράφης),καπετάνιος (αρχηγός Ρούμελης, Άρης Βελουχιώτης), εκπρόσωπος του ΕΑΜ (Βασίλης Σαμαρινιώτης). Ανάλογη οργανωτική δομή ακολουθήθηκε και σε όλα τα τμήματα του ΕΛΑΣ.

Το νέο στράτευμα ονομάστηκε Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (ΔΣΕ). Η ονομασία του νέου στρατού σε Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας θα αναγγελθεί επίσημα στις 27 Δεκεμβρίου 1946 με την υπ. αρ. 19 διαταγή του ΓΑ αρχηγείου του ^[3].

Ως προς την στρατιωτική οργάνωση, το στίγμα των νέων αντιλήψεων, την ουσία και τις μεθόδους πάλης θα διατυπώσει ο γραμματέας του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης στο άρθρο του «Λαϊκός Επαναστατικός Στρατός»: «Ενότητα της στρατιωτικής επιστήμης και της πολεμικής τέχνης με την πολιτική συνειδητότητα και το λαϊκo-επαναστατικό ηθικό. Ο καλός στρατιωτικός μαζί με τον καλό πολιτικό επίτροπο, σαν μια ενότητα και προσωπική ακόμα, όπου είναι αυτό δυνατό»^[4].

Ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (ΔΣΕ) ακολούθησε την ίδια οργανωτική στρατιωτική δομή με τον ΕΛΑΣ (στρατιωτικός και πολιτικός διοικητής) καθώς ο συνδετικός κρίκος των δύο στρατευμάτων ήταν το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΚΕ) στο οποίο πιστώνεται η κυοφορία, η ίδρυση, η ανάπτυξη και η στελέχωσή τους. Άλλωστε σχεδόν όλοι οι καπεταναίοι και πολιτικοί καθοδηγητές του ΕΛΑΣ και όλοι οι ΠΕ στον ΔΣΕ ήταν μέλη του ΚΚΕ. Ενώ τέτοια προϋπόθεση δεν υπήρχε για τα διοικητικά στρατιωτικά στελέχη στον ΕΛΑΣ.

Η τελική διοικητική μορφή θα γνωστοποιηθεί το Δεκέμβριο του 1947 με το πρώτο φύλλο της Εφημερίδας της Προσωρινής Κυβέρνησης όπου μαζί με την Ιδρυτική πράξη της Συγκρότησης της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης και το διάγγελμα προς τον Ελληνικό Λαό θα δημοσιευτεί ο νόμος που όριζε τους πρώτους πολιτικούς επιτρόπους ^[5]. Τον ρόλο του ΠΕ του ΓΑ επωμίσθηκε ο Βασίλης Μπαρτζιώτας.

Στη συνέχεια στις 21 Φλεβάρη του 1948 με τη βασική διαταγή υπ’ αριθμόν 3 ^[6] του ΓΑ του ΔΣΕ η θέση του Πολιτικού Επιτρόπου (ΠΕ) καθιερώθηκε σ’ όλη τη Διοικητική Ιεραρχία από το Γενικό Αρχηγείο μέχρι και τη Διμοιρία. Πολιτικός Επίτροπος τοποθετούνταν ως αξιωματικός για τα κλιμάκια μέχρι και του Λόχου και Υπαξιωματικός για τις Διμοιρίες. Σκοπός ήταν ο τρόπος ονομασίας, οι προαγωγές και τα διακριτικά βαθμού των αξιωματικών και υπαξιωματικών Πολιτικών Επιτρόπων να είναι ίδια με των αξιωματικών των όπλων και υπηρεσιών του Δ.Σ.Ε. Επίσης καθορίζεται ο τρόπος προσφώνησης των Πολιτικών Επιτρόπων. Στο εξής θα γινόταν με το βαθμό του ως αξιωματικού ή με το «Πολιτικέ Επίτροπε» ή απλώς «Επίτροπε». Σε όλες τις προσφωνήσεις θα προηγούνταν το “Συναγωνιστής”. Παράλληλα καταργούνταν η χρησιμοποίηση τίτλων όπως υπαρχηγός ή Καπετάνιος.

Η αποστολή των Πολιτικών Επιτρόπων παρέπεμπε στα πρότυπα του πολιτικού καθοδηγητή στο Σοβιετικό Στρατό. Σε ένα από τα σημεία του γράμματος του Πολιτικού Γραφείου της ΚΕ του ΚΚΕ προς τους Πολιτικούς Επιτρόπους αναφερόταν πως οι ΠΕ του Σοβιετικού Στρατού σαν τον Φούρμονωφ (Τσαπάγιεφ), τον Βορομπιώφ (Ο Πραγματικός Άνθρωπος), τον Ρούτνεφ (Άνθρωποι με καθαρή συνείδηση) πρέπει να αποτελέσουν πρότυπο για τους Πολιτικούς Επιτρόπους του ΔΣΕ ^[7].

Τα ευρεία καθήκοντα των ΠΕ περιελάμβαναν την οργάνωση της πολιτικής δουλειάς μέσα στις μονάδες του ΔΣΕ. Βασικοί τομείς της δουλειάς τους ήταν η ιδεολογική διαπαιδαγώγηση για τους σκοπούς και τα καθήκοντα ενός ταξικού πολέμου, η επαγρύπνηση, η πειθαρχία, η περιφρούρηση, ο επισιτισμός και εφοδιασμός του ΔΣΕ, η υγειονομική περίθαλψη, η συμπεριφορά και φροντίδα προς το μαχητή. Επίσης ασχολούνταν με την εκπαίδευση και τη διαφώτιση των μαχητών.

Να σημειωθεί πως εκτός από τους ΠΕ των τμημάτων στο ΔΣΕ υπήρχαν Πολιτικοί Επίτροποι Πόλεων- Υπαίθρου (ΠΕ- ΠΥ). Ο θεσμός αυτός καθιερώθηκε βάσει απόφασης της 3ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ το Μάη του 1948. Θεωρήθηκε σκόπιμο να δοθούν πολεμικά χτυπήματα στις πόλεις όσο και στην ύπαιθρο, να ενισχυθεί το πολεμικό έργο του ΔΣΕ στα μετόπισθεν, αλλά και να λυθεί το πρόβλημα των εφεδρειών στρατολογώντας μαχητές και μαχήτριες από τις πόλεις και τα χωριά.

Τελικά στο ΔΣΕ αναδείχτηκαν πάνω από 2.600 ΠΕ. Το 10% ή πάνω από 260 ήταν γυναίκες. Σημαντικό μέρος από αυτούς (456) αποφοίτησαν από τις σχολές αξιωματικών του ΔΣΕ ^[8].

Ουσιαστικά ο ΠΕ λόγω νευραλγικών καθηκόντων του ήταν εκείνο το πρόσωπο που συμβόλιζε τον αγώνα του ΔΣΕ.

Ωστόσο παρά την προσπάθεια η ιστορία έχει καταγραφεί με την ιστορική πορεία και τα ηρωικά παραδείγματα των καπεταναίων και επιτρόπων, όπως ο Άρης Βελουχιώτης, ο Νίκος Μπελογιάννης, ο Νίκος Ρογκάκος, η Αγάπη Ταρασίδου, και χιλιάδων άλλων ταξικών καθοδηγητών.

 

 [1] Στον Κόκκινο στρατό υπήρχαν κατά καιρούς διαφορετικές ονομασίες του στρατιωτικού πολιτικού καθοδηγητή.
[2] Αναγνωριστικό των κομισάριων το κόκκινο αστέρι με το χρυσό σφυροδρέπανο στο περιβραχιόνιο.
[3] Αρχείο ΚΚΕ, Έγγραφο 101286, Διαταγές από το 1ο Επιτελικό Γραφείο ΓΑ Ανταρτών τους 11/1946-12/1946 προς Αρχηγεία Θεσσαλίας, Μακεδονίας, Ρούμελης, Ηπείρου, ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, ΓΕΝΙΚΟ ΑΡΧΗΓΕΙΟ, ΕΠΙΤΕΛ- ΓΡΑΦΕΙΟ I, ΑΡΙΘ. Ε.Π 19, ΔΙΑΤΑΓΗ, 27-XII- 1946.
Σημείωση: Στο πάνω μέρος του εγγράφου υπάρχει η ημερομηνία 26-10-46.
[4] Ζαχαριάδη Ν. , «Λαϊκός Επαναστατικός Στρατός», Δημοκρατικός Στρατός, τεύχος 4 (Απρίλης 1948), τόμος Α’, Γενάρης- Δεκέμβρης 1948, ό.π., σ. 111-112. σ. 112.
[5] Εφημερίδα της Προσωρινής Κυβέρνησης, 27 Δεκέμβρη 1947, Φύλλο 1, σ. 2.
Συνταγματάρχες οι: Βατουσιανός Μήτσος, Ερυθριάδης Γιώργος, Ζωγράφος Ζήσης, Κολιγιάννης Κώστας, Μπαρτζιώτας Βασίλης, Στρίγγος Λεωνίδας, Χατζής Θανάσης
Αντισυνταγματάρχες οι: Βασβανάς Βαγγέλης, Βέττας Φωκίων, Γκιουζέλης Στέφανος, Μαντηλάς Νίκος, Ρογκάκος Βαγγέλης, Τσακίρης Κυριάκος
Ταγματάρχες οι: Ακριτίδης Νίκος, Γκριτζώνας Κώστας, Κουτσομάρκος Γιώργος, Πεκτασίδης Μιχάλης.
Ανθυπολοχαγός ο: Μιχόπουλος Νίκος.
[6] Έγγραφο 221788, Διαταγές Αρχηγείου Πάικου- Καιμκτσαλάν για συγκρότηση ελεύθερων σκοπευτών, αναθέσεις καθηκόντων σε μονάδες και ΠΕ, Υπ’ Αριθμόν 3 Διαταγή για τους Πολιτικούς Επιτρόπους,
Σ.Δ Γενικού Αρχηγείου, Στρατηγός ΜΑΡΚΟΣ, 21.2.1948, Αρχείο ΚΚΕ.
[7] Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ελλάδας, Επίσημα Κείμενα, τόμος έκτος (1945-1949), Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1987, σ.360
[8] Η καταγραφή και επεξεργασία τους έγινε τους από την Εφημερίδα της Προσωρινής Κυβέρνησης (Αριθ. Φύλλου 1, 28 Δεκέμβρη 1947 έως Αριθ. Φύλλου 75, 12 Αυγούστου 1949).