Μπορούσαν το ΚΚΕ και το ΕΑΜ να καταλάβουν την εξουσία;

 

Κείμενο βασισμένο σε απόσπασμα από το βιβλίο «Δεκέμβρης του '44. Κρίσιμη ταξική σύγκρουση»

Μπορούσαν, άραγε, το ΕΑΜ - ΚΚΕ να καταλάβουν την εξουσία τις μέρες της Απελευθέρωσης της Αθήνας (12 Οκτώβρη 1944); Παρότι η Ιστορία δεν γράφεται με υποθετικά σχήματα, το ερώτημα στην πραγματικότητα μεταφράζεται αν το ΚΚΕ έπρεπε να πάρει την εξουσία, αν είχε την ανάλογη προετοιμασία, και η απάντηση είναι σαφώς πως ναι.

Η κατάκτηση της εργατικής εξουσίας όμως προϋπέθετε διαχωρισμό των ΕΑΜικών δυνάμεων από τους πολιτικούς και στρατιωτικούς στόχους των «συμμάχων» και της κυβέρνησης Παπανδρέου, γεγονός που θα όξυνε πολύ περισσότερο την ταξική πάλη. Προϋπέθετε ακόμα αναδιάταξη των συμμαχιών μέσα στο ΕΑΜ - ΕΛΑΣ σε βάση επαναστατική και μετατροπή των φύτρων εξουσίας (λαϊκός στρατός, λαϊκή δικαιοσύνη) σε όργανα της επαναστατικής δράσης. Επρεπε να προετοιμαστεί το Κόμμα και ισχυρές λαϊκές δυνάμεις για την εφαρμογή σχεδίου κατάληψης της Αθήνας, μετά την αποχώρηση των Γερμανών. Αυτό, σε συνδυασμό με αντίστοιχη δράση και συγκέντρωση δυνάμεων για την κατάληψη και άλλων βασικών αστικών κέντρων της χώρας, ιδιαίτερα της Θεσσαλονίκης. Το Κόμμα μας όμως ήταν ιδεολογικά - πολιτικά ανέτοιμο για να διαμορφώσει τέτοιες εξελίξεις.

Το στάδιο της αστικοδημοκρατικής επανάστασης, που είχε χαράξει η 6η Ολομέλεια (και επικύρωσε λίγο αργότερα το 5ο Συνέδριο του ΚΚΕ), αποτέλεσε τη βάση πάνω στην οποία προσαρμόστηκε η στρατηγική του «αντιφασιστικού μετώπου», που υιοθέτησε το 6ο Συνέδριο του ΚΚΕ¹ (Δεκέμβριος 1935), σύμφωνα με τις Αποφάσεις του 7ου Συνεδρίου της ΚΔ (Ιούλιος - Αύγουστος 1935). Η στρατηγική των αντιφασιστικών μετώπων πάλης καθώς και προηγούμενες αποφάσεις της ΚΔ στηρίζονταν στην ανάλυση ότι «...οι εργαζόμενες μάζες σε μια σειρά καπιταλιστικές χώρες είναι υποχρεωμένες σήμερα να διαλέξουν συγκεκριμένα όχι ανάμεσα στη δικτατορία του προλεταριάτου και στην αστική δημοκρατία, αλλά ανάμεσα στην αστική δημοκρατία και το φασισμό»².

Η στρατηγική του 7ου Συνεδρίου υλοποιήθηκε και πριν τον πόλεμο και η εμπειρία από την εφαρμογή της ήταν αρνητική, αφού υπέστη ταπεινωτικό πλήγμα στη Γαλλία και στην Ισπανία. Πρόκειται για δύο χώρες όπου σχηματίστηκαν κυβερνήσεις του Λαϊκού Μετώπου, στην πρώτη με τη στήριξη του ΚΚ Γαλλίας προς την κυβέρνηση του σοσιαλιστή Λεόν Μπλουμ και στη δεύτερη με τη συμμετοχή του ΚΚ Ισπανίας στην κυβέρνηση του Λάργκο Καμπαλέρο. Κατά τον εμφύλιο πόλεμο, η γαλλική κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου απαγόρευσε την εξαγωγή όπλων για τον εξοπλισμό του Δημοκρατικού Στρατού Ισπανίας και σε συνεννόηση με τη Βρετανία ζήτησε από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ν' ακολουθήσουν απέναντι στην Ισπανία πολιτική «ουδετερότητας», την ίδια στιγμή που η Γερμανία και η Ιταλία τροφοδοτούσαν τον Φράνκο με τεράστιας ισχύος πολεμικά μέσα και στρατό! Αμέσως μετά το 7ο Συνέδριο της ΚΔ και πριν το 6ο Συνέδριο του ΚΚΕ, η 4η Ολομέλεια της ΚΕ (27-28 Σεπτεμβρίου 1935) αποφάσισε ότι «...το ΚΚΕ συνεργάζεται όχι μόνο με τα σοσιαλιστικά και τα αγροτικά κόμματα (...) αλλά και όλα τα άλλα κόμματα (...) που στέκονται σε μια ελάχιστη δημοκρατική - αντιφασιστική βάση (...) όπως των Φιλελευθέρων».³

Είχε προηγηθεί η Απόφαση της ΚΕ (Αύγουστος 1935), η οποία έθετε το στόχο για «...τον σχηματισμό της αντιφασιστικής - δημοκρατικής κυβέρνησης», με τη συμμετοχή του ΚΚΕ. Η ουσία των προηγούμενων ντοκουμέντων ήταν: Μέσα από την πάλη εναντίον του μοναρχοφασισμού το ΚΚΕ θα επιδιώξει αρχικά την αστικοδημοκρατική επανάσταση και μετά το σοσιαλισμό. (...) Η πολιτική της «εθνικής ενότητας», που βρισκόταν πίσω και από το στάδιο ακόμα της λεγόμενης αστικοδημοκρατικής επανάστασης, ήταν γενική γραμμή του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος στα χρόνια του πολέμου και στα πρώτα μεταπολεμικά, και αυτή υλοποιήθηκε και στις χώρες που αποσπάστηκαν από το ιμπεριαλιστικό σύστημα (Πολωνία, Ρουμανία, Γιουγκοσλαβία κ.λπ.). Με μια μεγάλη διαφορά: Οτι σε αυτές και άλλες υπήρχε η άμεση παρουσία του Κόκκινου Στρατού και ασκούσε γενικότερη επίδραση ο αποτρεπτικός στους ιμπεριαλιστικούς σχεδιασμούς ρόλος της Σοβιετικής Ενωσης. Για παράδειγμα, ο Τίτο έφτασε στο Βελιγράδι στις 27 Οκτώβρη 1944, αφού προηγουμένως, στις 20 του ίδιου μήνα, ο Κόκκινος Στρατός είχε απελευθερώσει τη γιουγκοσλαβική πρωτεύουσα, μαζί με παρτιζάνικο στρατό.⁴ Αντίθετα, στην Ελλάδα υπήρχε ο βρετανικός στρατός.

Το βαθύ αντιφατικό γεγονός ήταν ότι το ΚΚΕ, όντας σε ένοπλη πάλη και μετά την απελευθέρωση από την ξένη κατοχή, είχε ως πολιτικό στόχο την ομαλή αστική δημοκρατική εξέλιξη ως μεταβατική στην πάλη για το σοσιαλισμό. Τέτοια εξέλιξη ήταν ανεδαφική. Η αλλαγή του συσχετισμού δυνάμεων σε όφελός της, που επιδίωκε η αστική τάξη, προϋπέθετε διαφόρους τρόπους τακτικής, απαραίτητα και την αιματηρή τρομοκρατία. Από την άλλη, η ένοπλη πάλη αντίστασης και αποτροπής των δολοφονικών επιθέσεων των αστικών ξένων και ντόπιων δυνάμεων δεν ήταν ποτέ δυνατό να λειτουργήσει και ως μέσο πίεσης για «ομαλές δημοκρατικές εξελίξεις».

Και στις δύο πλευρές υπήρχαν χιλιάδες νεκροί και τεράστιες υλικές καταστροφές, ταυτόχρονα με το όργιο της πτωματολογίας και της προβοκάτσιας που οργάνωσαν οι Βρετανοί και οι εγχώριοι κρατικοί μηχανισμοί. Ποια «ομαλότητα» ήταν δυνατό να έρθει μετά από το δολοφονικό όργιο των λαομίσητων Ταγμάτων Ασφαλείας, εναντίον χιλιάδων αγωνιστών, ακόμα και ανθρώπων που δεν είχαν ενεργή ανάμειξη στην οργανωμένη πάλη; Αλλωστε, ο αστικός πολιτικός κόσμος που αντιστεκόταν στους κατακτητές παίρνοντας το μέρος της βρετανικής πλευράς, συνέδεε την απελευθέρωση με τη διατήρηση της καπιταλιστικής εξουσίας. Παρέμεινε αταλάντευτος σε αυτήν τη θέση, ακόμα και τότε που δεν μπορούσε ούτε στην Αθήνα να έρθει από την Αίγυπτο, δίχως τον βρετανικό στρατό και τους συμβιβασμούς του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Το ΚΚΕ αντιμετώπισε τον ένοπλο αγώνα των 33 ημερών ως μέσο επίτευξης ενός στόχου που δεν έβγαινε από το πλαίσιο της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Ομως η ταξική πάλη έχει τους δικούς της αδήριτους νόμους. Ενώ ο Δεκέμβρης διαρκούσε, η Απόφαση του ΠΓ της ΚΕ, στα μέσα της φωτιάς (17 Δεκέμβρη 1944), ανέφερε: «Στην περίοδο της απελευθέρωσης, όταν οι αντίπαλοί μας φοβόνταν ότι θα καταλάβει την εξουσία, όπως μπορούσε να το κάνει, το ΚΚΕ απόδειξε περίτρανα την ειλικρίνεια και εντιμότητα των δημοκρατικών του σκοπών. Εξασφάλισε απόλυτη τάξη στην πρωτεύουσα και στις άλλες πόλεις και ζήτησε από το λαό να περιμένει από την κυβέρνηση ικανοποίηση των αιτημάτων του. (...) Μέσα και έξω από την κυβέρνηση το ΚΚΕ και το ΕΑΜ έκαμαν τα πάντα για να μπουν σε εφαρμογή δημοκρατικές λύσεις, για να προληφθεί η αιματοχυσία»⁵. Συνεχίζοντας η Απόφαση του ΠΓ, αφού κατάγγελλε την κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου και τους Λήπερ - Σκόμπυ, ότι «παραβιάζουν αρχές πολέμου, σύμφωνα Λιβάνου - Καζέρτας, κυβερνητικές επαγγελίες, κουρελιάζουν την εθνική μας ανεξαρτησία και αξιοπρέπεια, ποδοπατούν τα δικαιώματα του ελληνικού λαού, ετοιμάζουν εμφύλιο πόλεμο και νεοφασιστική τυραννία»⁶, κατέληγε με τα εξής: «Ολοι επί ποδός πολέμου (...) Να σταματήσει η φονική και διαλυτική του έθνους μας ξενική επέμβαση. Να συγκροτηθεί ελληνική δημοκρατική κυβέρνηση πραγματικής εθνικής ενότητας, που θα λύσει όλα τα εσωτερικά ζητήματα. (...) Για τη λευτεριά και την ανεξαρτησία! Για τη δημοκρατία!»⁷. Τη θέση του ΚΚΕ για «ομαλή δημοκρατική εξέλιξη» είχε υπογραμμίσει ο Γιώργης Σιάντος, Γραμματέας της ΚΕ, μιλώντας στη μεγάλη συγκέντρωση της Αθήνας για την επέτειο των 26 χρόνων από την ίδρυση του Κόμματος, λίγο καιρό πριν αρχίσει ο Δεκέμβρης (19 Νοέμβρη 1944). Συγκεκριμένα είπε: «Είμαστε υπερασπιστές της ομαλής δημοκρατικής εξέλιξης της πολιτικής ζωής του τόπου. Καταπολεμούμε τις δυναμικές - διχτατορικές λύσεις. (...) Μετέχουμε και υποστηρίζουμε την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας γιατί βασικά συμφωνούμε με τους προγραμματικούς της σκοπούς. (...) Αγωνιζόμαστε για να γίνει γρήγορα ελεύθερο δημοψήφισμα για το πολιτειακό. (...) Μόνο έτσι θα μπούμε πραγματικά στο δρόμο της ομαλής δημοκρατικής εξέλιξης. (...) Αγωνιζόμαστε για την άμεση προετοιμασία εκλογών Συνταχτικής Εθνοσυνέλευσης, γιατί μόνο έτσι μπαίνουμε πραγματικά στον ομαλό πολιτικό βίο και την πραγματική ανοικοδόμηση της Ελλάδας».⁸

Από αυτές τις εκτιμήσεις εξηγείται και το γεγονός γιατί οι μάχες του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ τον Δεκέμβρη περιορίστηκαν κυρίως στην Αθήνα και τον Πειραιά και δεν επεκτάθηκαν σε όλη την Ελλάδα. Αντίθετα, για λογαριασμό της αστικής τάξης, συνόψισε τους νόμους της ταξικής πάλης ο Γ. Παπανδρέου: «Το συμπέρασμα είναι ότι ο Δεκέμβριος μπορεί να θεωρηθή "δώρον του Υψίστου". Αλλά, διά να υπάρξη ο Δεκέμβριος, έπρεπε προηγουμένως να είχωμεν έλθει εις την Ελλάδα. Και τούτο ήτο δυνατόν μόνο με την συμμετοχήν και του ΚΚΕ εις την κυβέρνησιν, δηλαδή με τον Λίβανον. Και διά να ευρεθούν εδώ οι Βρετανοί, οι οποίοι ήσαν απαραίτητοι διά την Νίκην, έπρεπε προηγουμένως να είχεν υπογραφή το Σύμφωνον της Καζέρτας. Και δια να γίνη Στάσις - "το δώρον του Υψίστου" - έπρεπε προηγουμένως να επιμείνω εις την άμεσον αποστράτευσιν του ΕΛΑΣ και να θέσω το ΚΚΕ ενώπιον του διλήμματος ή να αποδεχθή ειρηνικώς τον αφοπλισμόν του ή να επιχειρήση την Στάσιν, υπό συνθήκας όμως πλέον, αι οποίαι ωδήγουν εις την συντριβήν του. Αυτή είναι η ιστορική αλήθεια»⁹. Η σύγκρουση του Δεκέμβρη ήταν αναπόφευκτη. Η στάση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ να μην υποχωρήσουν και να απορρίψουν το τελεσίγραφο του Σκόμπυ ήταν σωστή. Υποχώρηση θα σήμαινε απόλυτη πολιτική και ηθική απαξίωση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Και όπως σωστά είπε ο Γ. Σιάντος, θα ήταν «...μια προδοσία από μέρους της ηγεσίας ενός τέτοιου κινήματος, εν γνώσει ότι θα επακολουθήσει μια κατάσταση πολύ χειρότερη από τη σημερινή»¹⁰. Μια τέτοια ήττα, χωρίς μάχη, για πάρα πολλά χρόνια θα απαξίωνε το ΚΚΕ και θα τσάκιζε το εργατικό κίνημα. Η μάχη είχε ουσιαστικά αμυντικό χαρακτήρα. Βέβαια, η πηγή των αντιφάσεων δεν λύθηκε, έτσι στη συνέχεια το ΚΚΕ προχώρησε σε νέο απαράδεκτο συμβιβασμό, τη Συμφωνία της Βάρκιζας.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. Το 6ο Συνέδριο εξάλειψε και τις θεωρούμενες ως αριστερίστικες πλευρές της 6ης Ολομέλειας, όπως, για παράδειγμα, το ότι η αστικοδημοκρατική επανάσταση στρεφόταν ενάντια στο σύνολο της αστικής τάξης.

2. Ινστιτούτο Μαρξισμού - Λενινισμού της ΚΕ του ΚΚΣΕ, «Κομμουνιστική Διεθνής», σελ. 403, εκδ. «Ελεύθερη Ελλάδα», 1973

3. «Το ΚΚΕ. Επίσημα Κείμενα», τόμ. 4ος, σελ. 246, Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις, 1968.

4. Ο Ι. Τίτο έχει παρατηρήσει: «Χωρίς τη Σοβιετική Ενωση θα ήταν αδύνατο να νικήσουμε τους φασίστες κατακτητές, θα ήταν αδύνατο να απελευθερώσουμε τη Γιουγκοσλαβία, θα ήταν αδύνατο να δημιουργήσουμε την καινούργια Γιουγκοσλαβία» (Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ, «Παγκόσμια Ιστορία», τομ. Χ, σελ. 574, εκδ. «Μέλισσα», Αθήνα, 1965)

5. «Το ΚΚΕ. Επίσημα Κείμενα», τόμ. 5ος, σελ. 245, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1981

6. «Το ΚΚΕ. Επίσημα Κείμενα», τόμ. 5ος, σελ. 246, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1981

7. «Το ΚΚΕ. Επίσημα Κείμενα», τόμ. 5ος, σελ. 248-249, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1981

8. «Το ΚΚΕ. Επίσημα Κείμενα», τόμ. 5ος, σελ. 240, 241, 243, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1981

9. Γεώργιος Παπανδρέου, «Ο Δεκέμβριος 1944», «Η Καθημερινή», 2 Μαρτίου 1945

10. «Το ΚΚΕ. Επίσημα Κείμενα», τόμ. 5ος, σελ. 422, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1981