Λαϊκή περιουσία ή προίκα για τους επιχειρηματικούς ομίλους;

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ

 

Ο πρόσφατος νόμος του υπουργείου Πολιτισμού για την αναδιοργάνωση και μετονομασία του ΤΑΠΑ σε Οργανισμό Διαχείρισης και Ανάπτυξης Πολιτιστικών Πόρων (ΟΔΑΠ) και η επερχόμενη μετατροπή των μεγάλων κρατικών μουσείων σε ΝΠΔΔ αποσκοπούν στην αποτελεσματικότερη πρόσδεση της αρχαίας πολιτιστικής κληρονομιάς στο άρμα της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Η ανυπομονησία της κυβέρνησης να προωθήσει το ταχύτερο τα νέα αυτά μέτρα δεν είναι άσχετη με την προσπάθειά της να αντιμετωπίσει τη νέα καπιταλιστική κρίση, που επιταχύνθηκε από την πανδημία του κορονοϊού, προς όφελος των επιχειρηματικών συμφερόντων.

Το μότο της κυβερνητικής πολιτικής

Η υπουργός Πολιτισμού δεν χάνει ευκαιρία να τονίζει ότι ο Πολιτισμός είναι παράγοντας οικονομικής ανάπτυξης. Μάλιστα, διακηρύσσει πως «η μη αξιοποίηση του Πολιτισμού μας ως δημοσίου κεφαλαίου» οφείλεται σε παρωχημένες αντιλήψεις, οι οποίες συνιστούν «...εγκληματική αμέλεια, που στερεί τη χώρα από πολύτιμους πόρους...».

Βεβαίως, για να μην υπάρχουν παρεξηγήσεις δίνονται και οι απαραίτητες διευκρινίσεις για το χαρακτήρα της ανάπτυξης που ευαγγελίζεται η κυβέρνηση: «Είναι πλέον σκόπιμο να εξαλειφθεί η διάκριση μεταξύ υψηλής και μαζικής κουλτούρας...». Τι εννοεί η υπουργός; Μα είναι απλό. Εννοεί πως καθόλου δεν πρέπει να μας ενδιαφέρει αν ένα «πολιτιστικό» προϊόν έχει ή δεν έχει μορφωτική χρησιμότητα και αισθητική αξία. Ωφέλιμο, καλό και λαϊκό είναι ό,τι πουλάει. Ακόμη κι αν πρόκειται για χυδαία ριάλιτι τύπου «Bachelor» και «Big Brother».

Το πρόβλημα εντοπίζεται, λοιπόν, στο χαρακτήρα της ανάπτυξης σε συνθήκες καπιταλιστικής οικονομίας.

Αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς από ποιον και για ποιο σκοπό;

Η προσέλκυση περισσότερων επισκεπτών στους αρχαιολογικούς χώρους και τα μουσεία, που περιγράφεται και με τον όρο «εξωστρέφεια», από μόνη της σίγουρα δεν είναι αρνητική. Το πρόβλημα ξεκινά από τη στιγμή που αυτό το άνοιγμα η κυβέρνηση σκοπεύει να το πραγματοποιήσει με τη συρροή κοινού για οποιονδήποτε λόγο, εκτός από αυτόν για τον οποίο οι χώροι αυτοί προορίζονται: Να προωθούν και να διευρύνουν την ιστορική γνώση, να ανεβάζουν το πολιτιστικό επίπεδο πλατιών λαϊκών στρωμάτων.

Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι το πρώην Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και τα αρχαιολογικά μουσεία μετατρέπονται σε επιχειρήσεις «αξιοποίησης» των μνημείων και του αρχαίου πολιτιστικού πλούτου ως ντεκόρ για πάρτι και φόντο για διαφημίσεις! Σύμφωνα με τον πρόσφατο νόμο, οι αρχαιολογικοί χώροι «απελευθερώνονται» και παραδίνονται σε ιδιώτες για εκδηλώσεις, όχι μόνο πολιτιστικές αλλά κάθε είδους, από «δράσεις προβολής και προώθησης της τοπικής γαστρονομίας», δεξιώσεις, διαφημιστικές καμπάνιες, έως και επιδείξεις μόδας, όπως συνέβη πρόσφατα στο ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο. Κάποιοι ίσως θα θυμούνται μάλιστα την παλιότερη απόπειρα να τοποθετηθεί διαφήμιση της «Coca - Cola» στην Ακρόπολη.

Γίνεται από τα παραπάνω φανερό ότι η λειτουργία του ΟΔΑΠ με επιχειρηματικά κριτήρια, και στη συνέχεια των μουσείων - γι' αυτόν το λόγο άλλωστε η κυβέρνηση σπεύδει να τα μετατρέψει σε ΝΠΔΔ, αυτονομημένα από το ΥΠΠΟΑ¹ - δεν αφορά μόνο τη διεύρυνση των δικών τους εσόδων. Πάνω απ' όλα αφορά τη μεγιστοποίηση της κερδοφορίας των συνδεόμενων με τους αρχαιολογικούς θησαυρούς κλάδων της οικονομίας, είτε παραδοσιακών, όπως ο τουρισμός, η αγορά ακινήτων, το εμπόριο, οι κατασκευές, είτε νεότερων, όπως η αποκαλούμενη «πολιτιστική βιομηχανία» και η «δημιουργική οικονομία», που κάτω από τη σκέπη της φιλοξενεί από τις γκαλερί μέχρι τους οίκους μόδας και τις επιχειρήσεις της διαφήμισης.

Ετσι, δεν αποτελεί καθόλου μεμονωμένη περίπτωση η τροποποίηση των πολεοδομικών διατάξεων με αύξηση του επιτρεπόμενου ύψους των κτιρίων γύρω από την Ακρόπολη, αφού με τον τρόπο αυτό θα δοθεί ώθηση τόσο στους μεγάλους κατασκευαστικούς ομίλους όσο και στους τουριστικούς, υποβαθμίζοντας τη ζωή των κατοίκων της περιοχής και πνίγοντας το κορυφαίο και άλλοτε περίοπτο αυτό μνημείο της χώρας μέσα στα 5άστερα ξενοδοχεία με τη μαγευτική θέα στο roof garden τους.

Με την πρόβλεψη δε του νόμου για σύσταση ΝΠΙΔ από τον ΟΠΑΔ με σκοπό την εκμετάλλευση της ακίνητης περιουσίας του ΥΠΠΟΑ, δεν αποκλείεται ιστορικά κτίρια ανεκτίμητης αξίας, όπως είναι ολόκληρη η μεσαιωνική πόλη της Ρόδου, ακίνητα στην Πλάκα και τα αρχαιολογικά μουσεία, να τα δούμε να λειτουργούν κυρίως ως εστιατόρια και καφέ.

Ακόμη και η πρόκληση ανεπανόρθωτων ζημιών σε αρχαιολογικά μνημεία είναι επιτρεπτή, αν έτσι επιτάσσει η καπιταλιστική ανάπτυξη. Αυτό επιβεβαιώνει η εκτεταμένη τσιμεντόστρωση στον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης, που έγινε σε μια νύχτα με αμφίβολα αποτελέσματα ποιότητας και αισθητικής. Προπαντός, όμως, η - παρά τη διεθνή κατακραυγή - καταστροφική απόφαση για απόσπαση και επανατοποθέτηση, στο σταθμό Βενιζέλου του Μετρό Θεσσαλονίκης, του συγκλονιστικού μνημειακού συγκροτήματος της ρωμαϊκής λεωφόρου Decumanus maximus με τα γύρω εργαστήρια και τα καταστήματα και το εντυπωσιακό τετράπυλο, καθώς και των άλλων ευρημάτων που στα στρώματά τους συμπυκνώνουν έξι αιώνες ιστορίας της βυζαντινής Θεσσαλονίκης.

Νέοι ταξικοί φραγμοί

Με βάση την εμπορευματική αυτή λογική, όσοι επιθυμούν να επισκεφτούν τους αρχαιολογικούς χώρους και τα μουσεία για τον σκοπό που πραγματικά προορίζονται, για τον πλουτισμό δηλαδή της ιστορικής γνώσης και την αισθητική απόλαυση που προσφέρουν, θα πληρώνουν πανάκριβα, με νέες αυξήσεις στις τιμές των εισιτηρίων. Ηδη την περίοδο 2015 - 2019, ενώ η επισκεψιμότητα των αρχαιολογικών χώρων αυξήθηκε κατά 30%, τα έσοδα αυξήθηκαν κατά 120%! Σήμερα, μια τετραμελής λαϊκή οικογένεια θέλει ένα βδομαδιάτικο για να επισκεφτεί ένα μουσείο. Στο ίδιο πλαίσιο, απειλείται και το καθεστώς της ελεύθερης εισόδου ορισμένες μέρες το χρόνο. Το πρώτο, μάλιστα, μουσείο που ιδρύθηκε ως ΝΠΔΔ, το Μουσείο Ακρόπολης, έχει ελεύθερη είσοδο μόνο 4 φορές το χρόνο!

Ακόμα και τα εκπαιδευτικά και επιμορφωτικά προγράμματα - αλήθεια μήπως περιλαμβάνονται και επισκέψεις των σχολείων; - που αναπτύσσονται στους αρχαιολογικούς χώρους και στα μουσεία κοστολογούνται και αποτελούν έσοδα και πόρους για τον νέο οργανισμό.

Ενιαία η πολιτική ΝΔ - ΣΥΡΙΖΑ - ΚΙΝΑΛ και στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς

Φυσικά η πολιτική της κυβέρνησης για την αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς προς όφελος των επιχειρηματικών ομίλων δεν έπεσε από τον ουρανό. Συντονίζεται απόλυτα με τις κατευθύνσεις της ΕΕ, όπως προσδιορίζονται στην Οδηγία της Κομισιόν «προς μια ολοκληρωμένη προσέγγιση της πολιτιστικής κληρονομιάς». Σύμφωνα με αυτήν, το καλύτερα προσαρμοσμένο μοντέλο για τη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς στη σύγχρονη Ευρώπη όπου οι δημόσιοι προϋπολογισμοί μειώνονται, είναι η μεγαλύτερη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα και της «κοινωνίας των πολιτών».

Ετσι, την ίδια ακριβώς πολιτική ακολούθησε και ο ΣΥΡΙΖΑ, τα χρόνια της δικής του διακυβέρνησης, και είναι εξωφρενικά υποκριτικό να εμφανίζεται σήμερα ως τιμητής της πολιτικής που ο ίδιος άσκησε. Θυμίζουμε, για παράδειγμα, ότι ο ΣΥΡΙΖΑ, που σήμερα διαρρηγνύει τα ιμάτιά του για την καταστροφή των αρχαιοτήτων στο Μετρό της Θεσσαλονίκης, για δύο ολόκληρα χρόνια δεν πήρε κανένα μέτρο για να κατοχυρωθεί η τότε απόφαση του ΚΑΣ περί διατήρησης κατά χώραν (in situ) του μοναδικού αυτού μνημειακού συνόλου, διευκολύνοντας τη ΝΔ να επαναφέρει το ζήτημα στο ΚΑΣ, το οποίο αυτήν τη φορά γνωμοδότησε υπέρ της αντιεπιστημονικής απόσπασης και επανατοποθέτησής του. Επί κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ όχι μόνο διατηρήθηκε αλλά διευρύνθηκε η εμπλοκή ιδιωτών, όπως του ιδιωτικού σωματείου ΔΙΑΖΩΜΑ, στη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς, η δωρεάν παραχώρηση σε αυτό και τις συνεργαζόμενες μαζί του ιδιωτικές εταιρείες υλικού του ΤΑΠΑ, όπως οι ψηφιακές απεικονίσεις μνημείων. Θυμίζουμε ακόμη ότι η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ προωθούσε το σχέδιο για ίδρυση καζίνο μέσα στον αρχαιολογικό χώρο του Ελληνικού έχοντας αναθέσει στην Επιτροπή Εποπτείας και Ελέγχου Παιγνίων τη διενέργεια διαγωνισμού για την ανέγερσή του στις αρχές του 2018, ενώ μόνο μετά από το σάλο που προκλήθηκε για τη μεταβίβαση αρχαιολογικών χώρων και μνημείων στο Υπερταμείο εξαίρεσε από αυτό τα πιο εμβληματικά.

Ετσι εξηγείται και η πλήρης αφωνία του κατά τη συζήτηση στη Βουλή των άρθρων του νομοσχεδίου για τον ΟΔΑΠ που αφορούσαν την επιχειρηματική εκμετάλλευση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Με άλλα λόγια, τόσο ο ΣΥΡΙΖΑ όσο και το ΚΙΝΑΛ, που συμφώνησε στο νομοσχέδιο, ταυτίζονται πλήρως με την κυβέρνηση στη μετατροπή της πολιτιστικής κληρονομιάς σε πεδίο επιχειρηματικών συμφερόντων.

Η πολιτιστική κληρονομιά είναι λαϊκή περιουσία

Στον αντίποδα της κυρίαρχης πολιτικής για την αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς προς όφελος των λίγων βρίσκεται η πολιτική που θεωρεί ότι στον τομέα αυτό η λογική του επιχειρηματικού κέρδους δεν έχει καμία θέση. Υπάρχει η πολιτική που θεωρεί πως η φροντίδα για τη λειτουργία των αρχαιολογικών χώρων, των μουσείων και των μνημείων είναι πάνω από τα οικονομικά οφέλη, καθώς η αξία τους είναι ανυπολόγιστη ως πολύτιμη παρακαταθήκη για τις σημερινές και τις μελλοντικές γενιές.

Μπροστά στις επικίνδυνες εξελίξεις και την προοπτική η πολιτιστική κληρονομιά να γίνει βορά των ιδιωτικών συμφερόντων χρειάζεται να ενταθεί ο αγώνας για την αποτροπή της χυδαίας εμπορευματοποίησής της. Ενας αγώνας που θα γίνεται πιο αποτελεσματικός όσο θα συνειδητοποιείται περισσότερο η αναγκαιότητα για μια πολιτική που κριτήριο για την πρόοδό της θα έχει την καθολική υλική και πνευματική ανάπτυξη, και όχι την ευημερία των λίγων. Μια πολιτική που θα αντιμετωπίζει την πολιτιστική κληρονομιά ως πολύτιμη πηγή για τη γνώση και την κατανόηση της εξέλιξης της ανθρώπινης κοινωνίας και θα τη θεωρεί συλλογική δημιουργία και ιδιοκτησία, στην οποία θα έχει ανεμπόδιστη πρόσβαση όλος ο λαός.

Σημείωση:

1. Αλλωστε, υπάρχει και προηγούμενο ως προς τη μεταβίβαση της ευθύνης από το ΥΠΠΟΑ σε αποκεντρωμένους φορείς. Ενδεικτικά είναι τα μνημόνια συνεργασίας του ΥΠΠΟΑ με τον δήμο Αθηναίων για την ιδιωτικοποίηση του Εθνικού Κήπου και του Λόφου του Φιλοπάππου, με τη σύσταση της «ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΡΑΣΙΝΟ ΑΕ» καθώς και η δημιουργία της εταιρείας «ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΑΕ» για την «ανάδειξη» του Αρχαιολογικού Χώρου της Ακαδημίας Πλάτωνος όπου προβλέπεται και η κατασκευή δεύτερου αρχαιολογικού μουσείου στην Αθήνα, του Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών.

Ν. Κ.