Με αφορμή τις εξελίξεις στην Ανώτατη Εκπαίδευση και την τελευταία Σύνοδο των Πρυτάνεων

Αποκαλυπτικές για τις διεργασίες που συντελούνται στο χώρο της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης ήταν οι εργασίες της 95ης Συνόδου Πρυτάνεων των Ελληνικών Πανεπιστημίων, που πραγματοποιήθηκε από 15 έως 18 Δεκέμβρη 2020 μέσω τηλεδιάσκεψης.

Η περίοδος της πανδημίας, με τα πανεπιστήμια ουσιαστικά κλειστά για τους φοιτητές, με την εκπαίδευση και την κοινωνική αλληλεπίδραση εξοβελισμένες στην κυβερνόσφαιρα, αποδεικνύεται χρυσή ευκαιρία για την επιτάχυνση από χρόνια σχεδιασμένων δομικών μεταρρυθμίσεων και αναδιαρθρώσεων και στον τομέα της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά.

Η 95η Σύνοδος Πρυτάνεων πραγματοποιήθηκε στον απόηχο ομοβροντίας νομοθετημάτων και εξαγγελιών του ΥΠΑΙΘ που αφορούν στον τρόπο εισαγωγής, στις επαγγελματικές σπουδές, στην πρόσβαση στην αγορά εργασίας από αποφοίτους κολεγίων, στην εργαλειοποίηση της αξιολόγησης για την περιστολή της κρατικής δαπάνης και στην περαιτέρω σύνδεση των πανεπιστημίων με τους ανταγωνισμούς των επιχειρηματικών ομίλων και αστικής τάξης της κάθε χώρας. Απαραίτητο συμπλήρωμα η ένταση της καταστολής με ένα τρίπτυχο μέτρων: Ιδρυση πανεπιστημιακής αστυνομίας, συστήματα παρακολούθησης και έλεγχος πρόσβασης - αυστηροποίηση του ποινικού οπλοστασίου, ειδικά για φοιτητές.

Ενα εκρηκτικό μείγμα που επιφέρει ουσιαστικές αλλαγές στον ρόλο και στον τρόπο λειτουργίας της Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης και των πανεπιστημίων: Η Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση μετατρέπεται σε Τριτοβάθμια που είναι ...ευρύτερη και καλύπτει περισσότερα επίπεδα εξειδίκευσης, από τη Μεταλυκειακή 4 ή/και την Επαγγελματική 5 έως την υψηλή του επιπέδου 8 (διδακτορικές σπουδές) αλλά και τη Διά Βίου Μάθηση. Η σύνδεση πτυχίου - επαγγέλματος χαλαρώνει μέχρι εξαφάνισης και παράλληλα ενισχύεται η λογική των επαγγελματικών προσόντων έναντι των επαγγελματικών δικαιωμάτων. Η Εκπαίδευση, η Ερευνα και όλες εν συνόλω οι λειτουργίες των πανεπιστημίων καλούνται να ευθυγραμμιστούν πλήρως με τις απαιτήσεις της αγοράς και της διαμεσολαβήτριας κυβέρνησης, και να στοιχηθούν με τα προϊόντα, τις υπηρεσίες και τους πόρους τους πίσω από επιχειρηματικά συμφέροντα. Διαφορετικά απειλούνται με οικονομικό στραγγαλισμό και μη αναστρέψιμη απαξίωση. Κι όλα αυτά πρέπει να «τρέξουν» χωρίς εμπόδια, διαμαρτυρίες και αντιρρήσεις, γιατί ο ανταγωνισμός μαίνεται, η κρίση βαθαίνει και δεν υπάρχει καιρός για χάσιμο.

Η Σύνοδος των Πρυτάνεων αντιμετώπισε αυτές τις τόσο σοβαρές εξελίξεις με κλίμα συναίνεσης και αντιπαράθεση σε επουσιώδη ζητήματα. Παρακάτω παρουσιάζονται τα σημεία συμφωνίας μεταξύ των πανεπιστημιακών διοικήσεων και του υπουργείου, με τη σειρά που ιεραρχούνται στο δελτίο Τύπου της Συνόδου.

Συγκλίσεις και συμφωνίες

• Καταστολή: Ιδιαίτερα σοβαρή είναι η χωρίς επιφυλάξεις στήριξη των σχεδιασμών για ένταση της καταστολής. Ελάχιστοι εξέφρασαν αντίθεση ή αντιρρήσεις σε επιμέρους σημεία του σχεδίου που προωθεί η κυβέρνηση. Προβληματική είναι η αβίαστη πλέον υιοθέτηση των όρων «βία και παραβατικότητα» σε επίσημα δελτία Τύπου, αποφάσεις Συγκλήτων και διοικητικών οργάνων. Ορων που καμία σχέση δεν έχουν με την πραγματικότητα που βιώνει η ακαδημαϊκή κοινότητα και οι οποίοι στόχο έχουν να συνδέσουν συλλογικές διεργασίες και διεκδικήσεις με αξιόποινες πράξεις.
• Κατηγοριοποίηση Τμημάτων, Σχολών και Ιδρυμάτων: Θετικά επίσης στέκονται οι διοικήσεις των πανεπιστημίων απέναντι στις δρομολογούμενες ρυθμίσεις που ενισχύουν τη διαφοροποίηση μεταξύ Τμημάτων, Σχολών και ΑΕΙ. Συγκεκριμένα, επιχαίρουν για την πρόταση του υπουργείου για τον τρόπο υπολογισμού των βάσεων εισαγωγής, επισημαίνοντας ότι για πρώτη φορά ζητείται από τα πανεπιστήμια να συμμετέχουν στον καθορισμό τους. Διατυπώθηκαν κάποιες ανησυχίες για την αντικειμενική ενίσχυση της τάσης για Τμήματα, Σχολές και Ιδρύματα πολλών ταχυτήτων, που συνοδεύει μια τέτοια εξέλιξη, από εκπροσώπους των πληττόμενων κυρίως πανεπιστημίων, με αποτέλεσμα να μη ληφθεί συγκεκριμένη απόφαση έως ότου διαμορφωθεί νομοθετικά η ρύθμιση. Την ένταση της διαφοροποίησης μεταξύ πανεπιστημίων εξυπηρετεί και η ρύθμιση για τη δυνατότητα συμμετοχής σε κατατακτήριες εξετάσεις των αποφοίτων ΙΕΚ, που, όπως διευκρίνισε η κα υπουργός, θα εναπόκειται στην ευχέρεια της κάθε Συγκλήτου, να αποδεχθεί ή όχι την εισαγωγή αποφοίτων ΙΕΚ καθώς και να αποφασίσει το ποσοστό, που μπορεί να κυμαίνεται από 0% έως 5%.
• Προγραμματική συμφωνία, Αξιολόγηση και Χρηματοδότηση: Τρίτο σημείο σύγκλισης μεταξύ διοικήσεων πανεπιστημίων και υπουργείου είναι η υπογραφή προγραμματικής συμφωνίας ανάμεσα στο υπουργείο και το κάθε πανεπιστήμιο, και η σύνδεση της κρατικής χρηματοδότησης με τα αποτελέσματα της αξιολόγησης από το αρμόδιο όργανο. Μια εξέλιξη που δρομολογήθηκε πριν από μια δεκαετία με τον ν. 4009/2011 («νόμος Διαμαντοπούλου»), τώρα ολοκληρώνεται. Η ένσταση της Συνόδου ήταν επί του ποσοστού της χρηματοδότησης που θα συνδεθεί με την αξιολόγηση: Συγκεκριμένα, προτείνεται το 80% της επιχορήγησης που θα δίνεται μετά την προγραμματική συμφωνία να καλύπτει το 100% των ανελαστικών εξόδων κάθε Ιδρύματος και το 20% να δίνεται ανάλογα με την επίτευξη των στόχων που κάθε ένα θα έχει συμφωνήσει.

Αυτή η εξέλιξη, εκτός από το ότι θα μεγαλώσει το χάσμα ανάμεσα στα «βιώσιμα» και τα «επισφαλή» ΑΕΙ και Τμήματα, είναι το κύριο εργαλείο για τη στοίχισή τους με τάσεις και βασικούς παίκτες της αγοράς, τη γενίκευση της λογικής κόστους - οφέλους σε όλες τις πλευρές της λειτουργίας τους, επ' απειλή οικονομικής ασφυξίας.

Αποκαλυπτική είναι η ιδιαίτερη αναφορά στο θέμα των ποιοτικών κριτηρίων και των δεικτών αξιολόγησης. Ενα θέμα που αντανακλά την εγγενή δυσκολία του καπιταλιστικού συστήματος να αποτιμήσει το συνολικό παραγόμενο κοινωνικό προϊόν και να προγραμματίσει μακροπρόθεσμα την αναπαραγωγή του. Μέσα από τις προγραμματικές συμφωνίες και τους δείκτες αξιολόγησης, επιχειρεί να διαμορφώσει προγράμματα σπουδών και Ιδρύματα που θα παράγουν «ευέλικτο» εργατικό δυναμικό, διαφόρων βαθμών εξειδίκευσης, στις ειδικότητες και ποσότητες που απαιτεί κάθε φορά η καπιταλιστική παραγωγή, να πριμοδοτήσει την υψηλού επιπέδου Εκπαίδευση και Ερευνα, να καλύψει την ανάγκη των (ανταγωνιστικών μεταξύ τους) επιχειρήσεων για ανταγωνιστικά - καινοτόμα προϊόντα, και όλα αυτά με το μικρότερο δυνατό κόστος.

Διαπιστώσεις και αιτήματα

Η Σύνοδος διαπίστωσε επίσης τα χρόνια προβλήματα που ταλαιπωρούν τα πανεπιστήμια και διατύπωσε αιτήματα:

• Στελέχωση και χρηματοδότηση: Ευχολόγια για αύξηση της χρηματοδότησης και νέες θέσεις ΔΕΠ, τεχνικού και διοικητικού προσωπικού, καθώς και κατάρτιση σύγχρονων οργανογραμμάτων για την επαρκή στελέχωση των πανεπιστημίων. Αιτήματα που, παρά την αναφορά στη «συνταγματική υποχρέωση της πολιτείας, η οποία υποχρεούται να διασφαλίζει την ομαλή λειτουργία τους με την κατ' ελάχιστον κάλυψη των ανελαστικών λειτουργικών δαπανών των πανεπιστημίων», είναι κενά περιεχομένου όταν έχουν συμφωνήσει στα παραπάνω σημεία: Στη λογική της «αυτονομίας», του «αυτοδιοίκητου» και της «ελεύθερης αγοράς», το κάθε πανεπιστήμιο είναι ελεύθερο να στελεχώνεται σύμφωνα με τις δυνατότητές του...
• Υποδομές: Η χρονίζουσα και επιτακτική ανάγκη για τον εκσυγχρονισμό των υποδομών των πανεπιστημίων υποτάχθηκε στη λογική των χρηματοδοτικών εργαλείων για την «πράσινη» ανάπτυξη, την «πράσινη» επιχειρηματικότητα και των δεσμεύσεων που αυτή συνεπάγεται. Συγκεκριμένα, στα πλαίσια της εφαρμογής του σχεδιαζόμενου νομοθετήματος για την ενεργειακή απόδοση των δημόσιων κτιρίων (Οδηγία ΕΕ 2018/2002) στα κτίρια που χρησιμοποιούν τα πανεπιστήμια, η Σύνοδος ζήτησε την ανάπτυξη στοχευμένων προγραμμάτων ενεργειακής αναβάθμισης, εξοικονόμησης Ενέργειας και επενδύσεων ενεργειακής πολιτικής αποκλειστικά για ΑΕΙ, ώστε να επιτευχθεί, έως το 2023, ο στόχος για την ενεργειακή αναβάθμιση των κτιρίων που διαχειρίζονται.
• Φοιτητική μέριμνα: Αναγνωρίζονται τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η φοιτητική μέριμνα, αλλά τα αίτιά τους ανιχνεύονται στο ότι «η ιδιοκτησία και η οικονομική διαχείριση των εστιών ασκείται από το ΙΝΕΔΙΒΙΜ, ενώ η διοίκηση από τα εκάστοτε Πανεπιστήμια» και ζητείται ξεκαθάρισμα αρμοδιοτήτων. Ομως, το «δυσλειτουργικό» πλαίσιο που καταγγέλλεται διαμορφώθηκε για να προχωρήσει η ιδιωτικοποίηση των φοιτητικών εστιών. Οπως είναι γνωστό στους διοικούντες, οι νέες εστίες ανεγείρονται με ΣΔΙΤ και οι φοιτητές πληρώνουν ενοίκιο.

Για το δε θέμα της σίτισης, προτάθηκαν «τρόποι εξοικονόμησης πόρων και παροχής καλύτερων υπηρεσιών, μέσω π.χ. της ανάθεσης της σίτισής τους στη Φοιτητική Λέσχη».

• Εκπαιδευτικό έργο και τηλεκπαίδευση: Θετικά αποτίμησε η Σύνοδος τα αποτελέσματα της τηλεκπαίδευσης, αναγνωρίζοντας τη συμβολή διδακτικού και διοικητικού προσωπικού σε αυτήν. Ωστόσο, γίνεται αναφορά σε προβλήματα που σχετίζονται με την τηλε-εξέταση κυρίως των μαθημάτων και επισημαίνεται ότι δεν πρέπει να παγιωθεί η τακτική της τηλεκπαίδευσης στη μετά Covid εποχή. Με έναν αστερίσκο: «Στις μόνες περιπτώσεις που θα μπορούσε να διατηρηθεί η συγκεκριμένη τακτική είναι σε αυτές των μεγάλων ακροατηρίων με ταυτόχρονη έλλειψη των απαραίτητων κτιριακών υποδομών», λέει η Σύνοδος. Αυτές οι περιπτώσεις ούτε λίγες είναι, ούτε πρόκειται να είναι λιγότερες στο πανεπιστήμιο που διαμορφώνουν οι δρομολογούμενες μεταρρυθμίσεις. Η διαχείριση των κτιριακών υποδομών κατά την πανδημία, με την άρνηση των διοικήσεων να παραδώσουν διαθέσιμους χώρους για διδασκαλία, και οι σχεδιασμοί για την αναβάθμισή τους επιβεβαιώνουν τις ανησυχίες ότι η τηλεκπαίδευση «ήρθε για να μείνει» για τους πολλούς, είτε με τη μορφή Μαζικών Ανοιχτών Διαδικτυακών Μαθημάτων (MOOCs), είτε με τη μορφή εξατομικευμένων διαδρομών μάθησης, π.χ. για εργαζόμενους φοιτητές, είτε μέσω των υφιστάμενων προγραμμάτων σπουδών και των αλλαγών που προβλέπονται σε αυτά (βλ. εξελίξεις στον τρόπο εισαγωγής, κατηγοριοποίηση κ.λπ.).

Στο πλαίσιο της αποκαλούμενης «διεθνοποίησης» και της «εξωστρέφειας», διατυπώθηκε η ανάγκη για έκδοση ξενόγλωσσων τίτλων σπουδών και ζητήθηκε από το υπουργείο ειδική πρόβλεψη στον τακτικό προϋπολογισμό για δράσεις διεθνοποίησης. Μέσω αυτής της πρότασης, οι διοικήσεις εκφράζουν τη στήριξή τους στο άνοιγμα της αγοράς εκπαιδευτικών προϊόντων και στην αναζήτηση φοιτητών - πελατών από το εξωτερικό.

Τέλος, από τα σχετικά πορίσματα των Συνόδων Αντιπρυτάνεων επιβεβαιώνεται η περαιτέρω ενίσχυση του ρόλου των ΕΛΚΕ (Ειδικοί Λογαριασμοί Καινοτομίας και Ερευνας) στη διαχείριση του πλούτου που διαθέτουν και παράγουν τα πανεπιστήμια, με προϋπολογισμούς πολλαπλάσιους του τακτικού. Την ίδια ώρα, οι διοικήσεις εκλιπαρούν για ψίχουλα και προτείνουν μικροπαρεμβάσεις προκειμένου να καλύψουν τις αποκαλούμενες ανελαστικές δαπάνες μέσω του τακτικού προϋπολογισμού. Οι ΕΛΚΕ, για την ώρα τουλάχιστον, προκρίνονται ως οι δομές εκείνες που με ευέλικτα και σύγχρονα εργαλεία, απαλλαγμένες από τις γραφειοκρατικές αγκυλώσεις της διαχείρισης του τακτικού προϋπολογισμού, θα «τρέξουν» το επιχειρηματικό πανεπιστήμιο.

Συμπέρασμα

Πίσω από τους εύηχους όρους «λογοδοσία», «εξωστρέφεια», «αυτονομία», «ακαδημαϊκή αριστεία», «ερευνητική καινοτομία», διαγράφονται καθαρά οι στόχοι της νέας μεταρρύθμισης που έρχεται να συμπληρώσει, να διορθώσει και να προχωρήσει τις προηγούμενες: Η ελαχιστοποίηση της κρατικής δαπάνης, η περιστολή της ακαδημαϊκής ελευθερίας και η ενίσχυση του διττού ρόλου του πανεπιστημίου ως

1) ιδεολογικού μηχανισμού αναπαραγωγής του συστήματος μέσα από την εκπαίδευση της επόμενης βάρδιας της εργατικής τάξης και των στελεχών της καπιταλιστικής οικονομίας

2) παραγωγικής δομής που συμμετέχει προφανώς με όρους επιχειρηματικής λειτουργίας στην καπιταλιστική οικονομία, μέσα από την εμπορία εκπαιδευτικών και ερευνητικών προϊόντων, αυτόνομα ή σε συνεργασία με άλλες επιχειρήσεις.

Το πανεπιστήμιο που χτίζουν δεν χωρά τα όνειρα που έχει για τα παιδιά της η λαϊκή οικογένεια, δεν χωρά τις προσδοκίες των νέων ερευνητών, ούτε τις αγωνίες των καθηγητών που θέλουν μέσα από την εργασία τους να επιστρέψουν στην κοινωνία τις γνώσεις που κατέκτησαν κι έβαλαν το λιθαράκι τους να τις αυγατίσουν.

Το ΚΚΕ καλεί σε συστράτευση για ένα πανεπιστήμιο που να επιτελεί το ρόλο του ως ατμομηχανής της επιστημονικής προόδου και θερμοκοιτίδας των επιτευγμάτων του μέλλοντος, που να συμβάλλει στη βελτίωση του επιπέδου ζωής των εργαζομένων, που να τίθεται στην υπηρεσία των κοινωνικών αναγκών, χωρίς τη διαμεσολάβηση του κέρδους, με κεντρικό σχεδιασμό και εργατικό έλεγχο, με το λαό πραγματικό νοικοκύρη στον τόπο του.

Αφροδίτη ΚΤΕΝΑ
Καθηγήτρια στο ΕΚΠΑ και μέλος της ΤΕ ΑΕΙ - Ερευνας της ΚΟ Αττικής του ΚΚΕ