Επανάσταση 1821: Το σύγχρονο δίδαγμα

«Ο Πόλεμος των Βασιλικών» (σ.σ. η μάχη στα Βασιλικά). Εργο του Παναγιώτη Ζωγράφου, 1836

Απ’ το Δημοτικό ακόμα μαθαίνουμε πως η Επανάσταση του 1821 οδήγησε στη δημιουργία του πρώτου ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Ταυτόχρονα όμως σήμανε και την μετάβαση από ένα κοινωνικό- οικονομικό σύστημα σ’ ένα άλλο, απ’ τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό. Αποδεικνύεται έτσι – και γι’ αυτό ελάχιστα μαθαίνουμε στο σχολείο πως κανένα αντιδραστικό σύστημα, ακόμα και όταν όλα τα “σκιάζει η φοβέρα κι η σκλαβιά”, δεν είναι ανίκητο και αιώνιο. Η επαναστατική πάλη των λαών μπορεί να το γκρεμίσει -έτσι έγινε και το 1821!

Τι ήταν η Ελληνική Επανάσταση;

Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 είναι το ιστορικό γεγονός που οδήγησε στη δημιουργία του ελληνικού κράτους. Με τη δημιουργία του έθνους-κράτους, ουσιαστικά μιλάμε και για την κυριαρχία του καπιταλισμού στον ελλαδικό χώρο. Τότε δηλαδή πραγματοποιήθηκε ένα βήμα μπροστά στην κοινωνική εξέλιξη, με το πέρασμα από μια κατώτερη κοινωνική βαθμίδα σε μια ανώτερη, από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό. Η Ελληνική Επανάσταση ήταν στην ουσία της αστική επανάσταση, που σε εκείνη τη φάση ήταν ώριμο αλλά και αναγκαίο να πραγματοποιηθεί, προκειμένου να πάρει την εξουσία η αστική τάξη της Ελλάδας, που είχε διαμορφωθεί μέσα από την ανάπτυξη της ναυσιπλοΐας και του εμπορίου την προηγούμενη περίοδο. Η ανάπτυξη των καπιταλιστικών σχέσεων εμποδιζόταν από το φεουδαρχικό καθεστώς που επέβαλλε η Οθωμανική Αυτοκρατορία, γι’ αυτό και σε εκείνη τη φάση ήταν προοδευτικό για την κοινωνική εξέλιξη να σπάσουν τα δεσμά της φεουδαρχίας και να συγκροτηθεί κράτος-έθνος στον ελλαδικό χώρο.

Ο χαρακτήρας της Ελληνικής Επανάστασης του ’21 λοιπόν ήταν κοινωνικός-ταξικός, και ως προς αυτό δε διέφερε από αντίστοιχες αστικές επαναστάσεις της εποχής. Σε όλη την Ευρώπη εκείνη την εποχή ξεσπούσαν αστικές επαναστάσεις με βάση το ιδεολογικό υπόβαθρο της Γαλλικής Επανάστασης. Δηλαδή επαναστάσεις που έβαζαν στόχο να φύγουν οι φεουδάρχες και να πάρει την εξουσία η ανερχόμενη αστική τάξη. Αυτόν τον κοινωνικό χαρακτήρα της Ελληνικής Επανάστασης συσκοτίζει η αστική τάξη (και μέσα από τα σχολικά βιβλία), αξιοποιώντας το γεγονός ότι το ξεπερασμένο φεουδαρχικό σύστημα λειτουργούσε στο πλαίσιο της Οθωμανικής κυριαρχίας. Κρύβει την ουσία της που ήταν να πάρει η αστική τάξη την εξουσία, και προτάσσει τη μορφή της που ήταν να αποτιναχθεί ο Οθωμανικός ζυγός, παρουσιάζοντάς την ως μία εξέγερση των Ελλήνων γενικά ενάντια στους Τούρκους γενικά. Με αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να αποκρύψει την πορεία και τις νομοτέλειες της κοινωνικής εξέλιξης προκειμένου να κρύψει τον χαρακτήρα της δικής μας εποχής, που είναι εποχή περάσματος από τον καπιταλισμό στον σοσιαλισμό. Με βάση αυτό γίνεται και η παραχάραξη των ιστορικών γεγονότων που καθόρισαν την έναρξη αλλά και την έκβαση της Ελληνικής Επανάστασης.

Οι δυνάμεις της Επανάστασης

Ξυλογραφία του Α. Τάσσου (1821). Από το λεύκωμα «Ελευθερία ή Θάνατος» (εκδόσεις «Ικαρος»)

  

Αντικειμενικά, με βάση το επίπεδο ανάπτυξης της κοινωνίας, η αστική τάξη ήταν αυτή που ανέλαβε την προετοιμασία και την οργάνωση της Επανάστασης γιατί ήταν αυτή η τάξη που έφερνε τις νέες σχέσεις στην παραγωγή. Ιδιαίτερα οι έμποροι ήταν αυτοί που συγκρότησαν επαναστατικές οργανώσεις με σημαντικότερη τη Φιλική Εταιρεία. Στη Φιλική Εταιρεία μυήθηκαν έμποροι, τραπεζίτες, καραβοκύρηδες, βιοτέχνες αλλά και κοτζαμπάσηδες. Αυτά ήταν και τα τμήματα της αστικής τάξης που πρωτοστάτησαν στην Επανάσταση, ενώ ως κινητήριες δυνάμεις πήραν μέρος οι πλατιές μάζες της αγροτιάς καθώς και η μικρή ακόμα αριθμητικά εργατική τάξη (ναύτες, τεχνίτες κ.ά.). Στην πορεία της Επανάστασης συμμετείχαν και τμήματα της παλιάς άρχουσας τάξης.

Τέτοια τμήματα ήταν οι Φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες. Στο προηγούμενο καθεστώς, και οι δυο διέθεταν προνόμια και είχαν υλικές απολαβές από τον ρόλο τους. Γι’ αυτό και κατά την προετοιμασία της Επανάστασης δεν είχαν εξ'αρχής θετική στάση. Στην πορεία όμως συμμετείχαν ενεργά προκειμένου να μπορούν να διεκδικήσουν ρόλο στη νέα κατάσταση που θα διαμορφωνόταν με τη νικηφόρα έκβαση της Επανάστασης, στη νέα εξουσία. Γενικότερα κανένα σχεδόν τμήμα της αστικής τάξης ή των προνομιούχων του οθωμανικού καθεστώτος δεν κράτησε ενιαία στάση. Ακόμα και στις δυνάμεις της Επανάστασης υπήρχαν συγκρούσεις, αντιπαραθέσεις με βάση τα ταξικά και τα επιμέρους συμφέροντα, ενώ επιδρούσαν και οι διεθνείς συνθήκες. Για παράδειγμα, το εφοπλιστικό κεφάλαιο που είχε ιδιαίτερους δεσμούς με την Αγγλία, επηρεαζόταν από τη στάση της που ήταν ενάντια στο χτύπημα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτές οι αντιπαραθέσεις εκφράστηκαν και αργότερα, όταν ήρθε η ώρα της σύστασης του ελληνικού κράτους, οδηγώντας ακόμα και σε εμφύλιο πόλεμο (1823- 1825).

Η στάση της Εκκλησίας απέναντι στην Επανάσταση

Πιο ξεκάθαρα απέναντι στις επαναστατικές δυνάμεις στάθηκε η ηγεσία της Εκκλησίας. Αφόρισε την Επανάσταση, χαρακτηρίζοντάς την “αχαριστία” απέναντι στην “ευεργέτιδα” βασιλεία. Αυτή η στάση της Ιεραρχίας προέκυπτε από τον ρόλο και τα προνόμια που είχε στα πλαίσια του Οθωμανικού καθεστώτος. Η εκκλησία είχε μετατραπεί σε αναπόσπαστο τμήμα των οθωμανικών φεουδαρχικών δομών εξουσίας, αναλαμβάνοντας συγκεκριμένα διοικητικά καθήκοντα, εξουσίες και αρμοδιότητες. Μεταξύ των καθηκόντων της εκκλησίας ήταν και να κρατάει υπάκουους και “σε τάξη” τους χριστιανικούς πληθυσμούς -- Η άποψη του Παλαιών Πατρών Γερμανού (κατά την αστική ιστοριογραφία ηγέτη της Ελληνικής Επανάστασης) ήταν: «Ας αφήσουμε τα παιδιά του Μωάμεθ να αποτελειώσουν τα παιδιά του Ροβεσπιέρου»!!! Δηλαδή, να αφήσουν τους Οθωμανούς να τσακίσουν την αστική τάξη και τις επαναστατικές δυνάμεις.-- Βέβαια μεγάλο μέρος του κατώτατου κλήρου έπαιξε αντίθετο ρόλο, ενισχύοντας τις επαναστατικές δυνάμεις

Τι δείχνουν τα ιστορικά γεγονότα;

Από τα ιστορικά γεγονότα αναδεικνύεται ότι η Ελληνική Επανάσταση δεν ήταν γενικά και αόριστα “εθνική υπόθεση”, και ακόμα περισσότερο καταρρίπτεται ο ισχυρισμός ότι η Εκκλησία πρωτοστάτησε ως βασικός καθοδηγητής και εμπνευστής. Αντίθετα αποδεικνύεται ότι η στάση κάθε κοινωνικής δύναμης απέναντι στην Επανάσταση καθορίστηκε πρώτα και κύρια από τη θέση που κατείχε στο προηγούμενο κοινωνικό σύστημα και από τη θέση που ήθελε να διασφαλίσει στο νέο, και όχι από τη γλώσσα, τη θρησκεία ή την εθνικότητα. Καθορίστηκε δηλαδή από την ταξική του θέση και τα προνόμια που απολάμβανε ή όχι. Οι δυνάμεις που εξυπηρετούσαν την κοινωνική πρόοδο τράβηξαν μπροστά, κήρυξαν την Επανάσταση κόντρα στον Οθωμανικό φεουδαρχικό ζυγό και στους Έλληνες αξιωματούχους που τον στήριζαν καθώς και την ηγεσία της Εκκλησίας, και νίκησαν το παλιό κάνοντας ένα βήμα στην κοινωνική εξέλιξη.

Ποια είναι η αλήθεια για την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης;

Μας λένε ότι ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ήταν αυτός που ύψωσε τη σημαία του αγώνα την 25η Μαρτίου με τις ευλογίες της Εκκλησίας στη Μονή της Αγίας Λαύρας.

Ποια είναι η πραγματικότητα;

Ότι ο ίδιος όπως και οι περισσότεροι κοτζαμπάσηδες τάχθηκαν απέναντι στην προσπάθεια που γινόταν για να οργανωθεί και να ξεσπάσει η Επανάσταση. Την ώρα που ο Παπαφλέσσας, σταλμένος από τη Φιλική Εταιρεία, όργωνε την Πελοπόννησο μαζί με το Θ. Κολοκοτρώνη, τον Αναγνωσταρά, τον Κεφάλα, το Νικηταρά και τον Π. Καρατζά για να προετοιμάσει τις δυνάμεις για την Επανάσταση, οι Έλληνες αξιωματούχοι του Οθωμανικού κράτους και η Εκκλησία στέκονταν απέναντι. Μάλιστα επειδή υπήρχε φόβος να προδώσουν την προετοιμασία που γινόταν, αφού ήδη οι Τούρκοι είχαν θορυβηθεί, ο Παπαφλέσσας οργάνωσε χτύπημα των Τούρκων την 15η Μάρτη στο δρόμο Καλαβρύτων- Τριπολιτσάς προκειμένου να επισπεύσει την έναρξη των συγκρούσεων.

Έτσι στις 21 Μάρτη η σημαία της Επανάστασης υψώθηκε στην Πάτρα από τον Π. Καρατζά, ενώ στην Καλαμάτα την 24η Μάρτη.

Τι έκαναν όμως αυτοί που μέχρι τότε ήταν στραμμένοι ενάντια στην Επανάσταση;

Στις 24 Μάρτη μπήκαν στην Πάτρα ο Ζαΐμης, ο Λόντος, ο Ρούφος, ο Χαραλάμπης, ο Δεσπότης Γερμανός και άλλοι (αυτοί που στα σχολικά βιβλία παρουσιάζονται ως ηγέτες της Επανάστασης). Αυτοί, βλέποντας πού οδηγούν τα γεγονότα, σχημάτισαν μεταξύ τους το “Αχαϊκόν Διευθυντήριον”, συγκεντρώνοντας στα χέρια τους όλες τις εξουσίες. Ο Καρατζάς, που ήταν και ο πραγματικός ηγέτης της Επανάστασης στην Πάτρα, σκοτώθηκε από τους πατρινούς κοτζαμπάσηδες, προκειμένου να μην τους μπει εμπόδιο στο μοίρασμα της εξουσίας, αφού εκείνος αναγνωριζόταν από τον λαό της Πάτρας.

Κανείς δεν μπορεί να σταματήσει την εξέλιξη της κοινωνίας

Όσο και αν παραχαράσσεται η ιστορία των κοινωνιών, όσο και αν αποκρύπτονται οι νομοτέλειες και συγκαλύπτεται η σημασία της ταξικής πάλης στην κοινωνική εξέλιξη, ο χαρακτήρας της εποχής που ζούμε δεν αλλάζει.
Όπως τότε έπρεπε να τσακιστεί το φεουδαρχικό σύστημα για να αναπτυχθούν οι προοδευτικές για την εποχή καπιταλιστικές σχέσεις, έτσι και σήμερα είναι αναγκαίο και επίκαιρο να τσακιστεί το καπιταλιστικό σύστημα για να μπορέσει η κοινωνία να προχωρήσει, να προοδεύσει με το χτίσιμο των νέων, προοδευτικών σοσιαλιστικών σχέσεων.
Όπως τότε, στην περίπτωση της Ελληνικής Επανάστασης, ήταν η εποχή των αστικών επαναστάσεων για να προχωρήσει η κοινωνία προς τα μπρος, έτσι και σήμερα είναι αναγκαία η σοσιαλιστική επανάσταση για να ανατραπεί το σάπιο πλέον καπιταλιστικό σύστημα και να οικοδομηθεί ο σοσιαλισμός. Αυτό δεν αλλάζει ούτε αναιρείται από τις ανατροπές στα σοσιαλιστικά κράτη την περίοδο 1989-1991. Όπως δεν άλλαξε όταν η Γαλλική Επανάσταση που στόχο είχε το πέρασμα από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό δεν κέρδισε μεμιάς.

Το σύγχρονο δίδαγμα

Η Επανάσταση του 1821 διδάσκει ότι ένας λαός που είναι αποφασισμένος και έχει το δίκιο με το μέρος του, μπορεί να αντιμετωπίσει και να νικήσει αντιπάλους που φαντάζουν πανίσχυροι και ανίκητοι. Διδάσκει πάνω απ’ όλα ότι οι επαναστάσεις αποτελούν το όχημα της κοινωνικής προόδου και εξέλιξης, κινούν την ιστορία προς τα μπρος, ανατρέποντας τις ιστορικά ξεπερασμένες κοινωνικές τάξεις. Διδάσκει ότι κανένα σύστημα, ούτε το σημερινό καπιταλιστικό σύστημα, είναι αιώνιο. Η επαναστατική πάλη των λαών για μία νέα κοινωνία μπορεί να το γκρεμίσει. Σήμερα η εργατική τάξη είναι αυτή που έχει τον προοδευτικό ρόλο στην κοινωνική εξέλιξη, γιατί είναι αυτή η τάξη που μπορεί με την πάλη της και την οικοδόμηση της δικής της εξουσίας να φέρει “το νέο” στην ανθρώπινη ιστορία. Να συντρίψει το ξεπερασμένο καπιταλιστικό σύστημα, να καταργήσει την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και να χτίσει την κοινωνία που κριτήριο θα έχει την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών με βάση τις σύγχρονες δυνατότητες. Γι’ αυτόν τον λόγο έχει αξία για κάθε νέο άνθρωπο που δε συμβιβάζεται με το παρόν και το μέλλον που του έχουν ετοιμάσει, να μάθει, να συζητήσει, να διδαχθεί από την ανθρώπινη ιστορία. Γι’ αυτόν τον λόγο αξίζει μέσα στις σχολικές αίθουσες, μέσα στις σχολικές γιορτές να πούμε την αλήθεια για την Ελληνική Επανάσταση και τη σημασία της. Να φωτίσουμε όλες αυτές τις πλευρές που η κυρίαρχη τάξη σήμερα κρύβει, αλλά για εμάς είναι πολύτιμο δίδαγμα.

Ψάξ'το παραπάνω...

Ο Καρλ Μαρξ, στην “Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας”, έγραψε:
"Σε μια ορισμένη βαθμίδα της εξέλιξής τους, οι υλικές παραγωγικές δυνάμεις της κοινωνίας έρχονται σε αντίφαση με τις υπάρχουσες παραγωγικές σχέσεις ή -πράγμα που αποτελεί μονάχα τη νομική γι’ αυτό έκφραση- με τις σχέσεις ιδιοκτησίας, μέσα στις οποίες έχουν κινηθεί ως τώρα. Από τις μορφές ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων οι σχέσεις αυτές μεταβάλλονται σε δεσμά τους. Τότε έρχεται μια εποχή κοινωνικής επανάστασης".