«Μπορούμε να γεννήσουμε έναν νέο κόσμο από τις στάχτες του παλιού... »

Με αφορμή την Πρωτομαγιά, μια μικρή αναφορά στο αμερικάνικο εργατικό τραγούδι που συντρόφευε τις ταξικές μάχες και τους αγώνες για το 8ωρο

Η οργανωμένη πάλη των Αμερικανών εργατών ενάντια στις άθλιες συνθήκες εργασίας και οι διεκδικήσεις τους για καλύτερη ζωή αλλάζει και το τραγούδι τους.

Από τα τραγούδια της δουλειάς που έδιναν ρυθμό, κρατούσαν συντροφιά και εμψύχωναν ή τα τραγούδια για την απελευθέρωση των σκλάβων κατά τη διάρκεια του αμερικανικού εμφυλίου, περνάμε στα τραγούδια - ύμνους διεκδίκησης της εργατικής τάξης. Από τη μεγάλη κιόλας απεργία του Σικάγο το 1886, οι χιλιάδες απεργοί εργάτες τραγουδούν, σαν μια φωνή, ένα από τα πρώτα τραγούδια γραμμένα για το 8ωρο.

«Θέλουμε να αλλάξουμε τα πράγματα.

Βαρεθήκαμε να μοχθούμε από τα χαράματα,

ίσα ίσα μόνο για να ζούμε,         

και να μην έχουμε μια ώρα να σκεφτούμε.

Θέλουμε να νιώσουμε του ήλιου τη φωτιά

και των λουλουδιών την ευωδιά.

Και θέλημα θεού μες στους αιώνες,

να εφαρμοστούν οι οχτώ ώρες.

Μαζεύουμε τις δυνάμεις μας από τα γιαπιά,

τα εργοστάσια, τα μαγαζιά.

Οχτώ ώρες ανάπαυση, οχτώ ώρες δουλειά

και οχτώ ώρες για ό,τι θέλει ο καθένας από μας».

Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η μουσική του αμερικανικού εργατικού κινήματος βοηθά να γίνει γνωστή η ιστορία του. Και είναι πολλά τα τραγούδια των αρχών του περασμένου αιώνα που φτάνουν ατόφια μέχρι και τις μέρες μας και γνωρίζουν ακόμα νέες επανεκτελέσεις, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον δίσκο «Union Town» του Τομ Μορέλλο.

Από την αρχή κιόλας υπήρχε έγνοια και φροντίδα όλα αυτά τα τραγούδια να μαζευτούν, να διασωθούν και να διαδοθούν. Ηδη, από το 1909 κυκλοφορεί το «The little red songbook» («Μικρό βιβλίο κόκκινων τραγουδιών»), στο οποίο οι Βιομηχανικοί Εργάτες του Κόσμου (IWW) συγκεντρώνουν στίχους και παρτιτούρες. Διανύοντας τις δεκαετίες το βιβλίο αυτό γνωρίζει νέες εμπλουτισμένες εκδόσεις, με την τελευταία να περιλαμβάνει πάνω από 250 τραγούδια. Ακόμα, σπουδαίοι δημιουργοί όπως οι Τζο Χιλ, Γούντι Γκάθρι, Πιτ Σίγκερ, Πολ Ρόμπσον με τα τραγούδια τους κράτησαν το νήμα των αγώνων ζωντανό, όχι μόνο τραγουδώντας τη μουσική παράδοση των εργατών, αλλά γράφοντας και καινούργια τραγούδια εμπνευσμένα από μεγάλες απεργίες και προσωπικότητες, τραγουδώντας την ανάγκη οργάνωσης και την αλληλεγγύη.

Το τραγούδι θα μείνει...

  

«Η προκήρυξη θα διαβαστεί μια φορά, ενώ το τραγούδι θα μείνει», έλεγε ο μετανάστης, συνδικαλιστής εργάτης και ποιητής Τζο Χιλ. Και πράγματι, ειδικά σε μια χώρα όπως οι ΗΠΑ, που η εργατική της τάξη αποτελούνταν κατά κύριο λόγο από μετανάστες διαφόρων εθνικοτήτων, χάρη στο τραγούδι έγινε κατορθωτό να διαδοθούν πιο άμεσα και πλατιά οι διεκδικήσεις και τα αιτήματα των ταξικών αγώνων, που διεξάγονταν με μεγάλη σφοδρότητα. «Εκαναν πορείες και τραγουδούσαν. Τα γκρίζα κουρασμένα πλήθη που μια ζωή έμπαιναν κι έβγαιναν κοπαδιαστά από τα εργοστάσια, είχαν ξυπνήσει και ύψωναν τη φωνή τους σε τραγούδι. Οταν τραγουδούσαν όλες οι εθνικότητες είχαν πλέον μια κοινή γλώσσα...», έγραφε η δημοσιογράφος M. Βορς σε ανταπόκρισή της από την απεργία του Λόρενς το 1912.

Λαμβάνοντας υπόψιν το παραπάνω, μπορεί ίσως και να εξηγηθεί ο λόγος που πολλά από τα πρώτα εργατικά τραγούδια στηρίχτηκαν στην παραδοσιακή λαϊκή μουσική, καθώς και σε θρησκευτικούς ύμνους. Απλούστατα, οι μελωδίες αυτές ήταν ευρύτατα γνωστές και ιδιαίτερα οικείες στα αυτιά των εργατών. Και όσο πιο πίσω ανατρέξει κανείς στο χρόνο, τόσο πιο συχνά το συναντά. Η μουσική πολλών τραγουδιών του Τζο Χιλ βασίζεται σε θρησκευτικούς ύμνους, όπως το σατυρικό «The Preacher and the Slave» («Ο Ιεροκήρυκας και ο Σκλάβος») (1911), που καυτηριάζει τους θρησκευτικούς άρχοντες, οι οποίοι προτρέπουν τους εργάτες να προσεύχονται και να δουλεύουν για ένα κομμάτι ψωμί με αντάλλαγμα τη βασιλεία των ουρανών. «Εργαστείτε και προσευχηθείτε... θα λάβετε το μερίδιό σας στον ουρανό, όταν πεθάνετε...». Αντίστοιχο παράδειγμα είναι και το «There Is Power in a Union» («Υπάρχει δύναμη στο Συνδικάτο») (1913). «Υπάρχει δύναμη, στους εργάτες, όταν αυτοί στέκονται ο ένας δίπλα στον άλλο...». Παρόμοια, ο Ραλφ Τσάπλιν έγραψε το «Solidarity forever» («Αλληλεγγύη για πάντα») (1915) πάνω σε μελωδία του αμερικανικού εμφυλίου, αποκαλύπτοντας στους εργάτες ότι «χωρίς το μυαλό και τη δύναμή μας ούτε ένα γρανάζι δεν μπορεί να γυρίσει» και προτρέπει:

«Στα χέρια μας υπάρχει μία δύναμη μεγαλύτερη από το χρυσάφι και τις στρατιές τους.

Μπορούμε να γεννήσουμε έναν νέο κόσμο από τις στάχτες του παλιού...».

Ψωμί και τριαντάφυλλα...

   

Η γυναίκα έχει μπει πια στην παραγωγή, έτσι, ανάμεσα στα εργατικά τραγούδια περίοπτη θέση καταλαμβάνει και η γυναίκα εργάτρια. Η ανάγκη για αξιοπρεπή δουλειά και ζωή, η οργάνωση στο σωματείο, η σχέση της με τους άντρες συναδέλφους της, η ζωή στο σπίτι είναι μερικά μόνο από τα θέματα που αγγίζουν αυτά τα τραγούδια.

«Bread and Roses» («Ψωμί και Τριαντάφυλλα»), το ποίημα που έγινε σύνθημα και μετά τραγούδι, συνδέθηκε με την απεργία 23.000 υφαντουργών του Λόρενς της Μασαχουσέτης το 1912. Η απεργία ξεκίνησε όταν η εργοδοσία μείωσε τον ήδη πενιχρό μισθό και εντατικοποίησε την εργασία. Η απεργία χαρακτηρίστηκε από πρωτοφανή αλληλεγγύη, αφού δεκάδες παιδιά απεργών βρήκαν καταφύγιο σε σπίτια σε άλλες περιοχές, για να μην πεθάνουν από την πείνα.

Καθώς βαδίζουμε μαζί στην πορεία, παλεύουμε και για τους άντρες,

επειδή είναι παιδιά γυναικών και εμείς πάλι μανάδες τους...

Βαδίζοντας στη διαδήλωση, αναρίθμητες νεκρές γυναίκες,

κραυγάζουν μέσα απ' το τραγούδι μας, το αιώνιο τραγούδι του ψωμιού.

Τα πνεύματά τους μας οδηγούν με τέχνη, αγάπη κι ομορφιά.

Να παλεύουμε για το ψωμί αλλά και για τα τριαντάφυλλα...

Το ποίημα μελοποιήθηκε πρώτη φορά το 1917 από την Καρολάιν Κόλσχατ, αλλά έγινε παγκόσμια γνωστό 60 χρόνια αργότερα μέσα από τη μελοποίηση της Μίμι Φαρίνα και τη φωνή της Τζόαν Μπαέζ.

Το 1915 ο Τζο Χιλ γράφει το «The Rebel Girl» («Η Επαναστάτρια») για την πρωτοπόρα εργάτρια Ελίζαμπεθ Γκάρλει Φλυν, που οργάνωσε πληθώρα απεργιών, ανάμεσά τους κι εκείνη στα υφαντουργεία του Λόρενς και του Πάτερσον. «Μπορεί τα χέρια της να είναι σκληρά από τη δουλειά και τα ρούχα της όχι τόσο όμορφα, αλλά η καρδιά που χτυπάει στα στήθια της είναι αφιερωμένη στην τάξη της. Οι απατεώνες ριγούν από τρόμο, όταν εξαπολύει την περιφρόνησή της..».

Το 1940 ο Γούντι Γκάθρι τραγουδά το «The Union maid» («Η Συνδικαλίστρια»).«Ηταν κάποτε μια συνδικαλίστρια που ποτέ δεν φοβόταν τους μπράβους και τους τραμπούκους της εταιρείας και τους σερίφηδες που έκαναν επιδρομή... Δεν μπορείτε να με τρομάξετε, είμαι δεμένη με το συνδικάτο».

Για μεγάλες απεργίες...

   

Πολλά είναι και τα τραγούδια που υμνούν μεγάλες απεργίες. Οι μεγάλες ταξικές αναμετρήσεις στα ανθρακωρυχεία της οικογένειας Ροκφέλερ στο Λάντλοου του Κολοράντο από τα τέλη του 19ου αιώνα έως και τη δεκαετία του '30 έχουν αποτυπωθεί σε αρκετά τραγούδια.

Σε τούτο το μικρό αφιέρωμα ξεχωρίζουμε το συγκλονιστικό «The Ludlow Massacre» («Η σφαγή του Λάντλοου») του Γούντι Γκάθρι. Ενα χρονικό, ουσιαστικά, της επέμβασης της Εθνοφρουράς, της εν ψυχρώ δολοφονίας των εργατών και των οικογενειών τους και της αντεπίθεσής τους. «Εγραψα αυτό το τραγούδι σαν να ήμουν εκεί τη μέρα και τη νύχτα που συνέβη. Αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος να γράψεις ένα τραγούδι σαν κι αυτό... Η σφαγή του Λάντλοου ήταν μια από τις εκατοντάδες μάχες που δοθήκαν για να φτιαχτούν εργατικά σωματεία. Τραγουδώ αυτό το τραγούδι για να δείξω στους στρατιώτες μας ότι δεν πρέπει ποτέ ξανά να επιτρέψουν άλλη σφαγή σκοτώνοντας παιδιά και εγκύους...».

Πολλά είναι ακόμα τα τραγούδια που γράφτηκαν στη φωτιά της μάχης από τους ίδιους τους «πρωταγωνιστές». Το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το «Which side are you on?» («Σε ποια πλευρά ανήκεις;»), που γράφτηκε για τους μεγάλους απεργιακούς αγώνες που ξέσπασαν στα ορυχεία της κομητείας του Χάρλαν. Το 1931 προσπαθώντας η αστυνομία να εκφοβίσει τον πρωτοπόρο συνδικαλιστή Σαμ Ρις εισέβαλε στο σπίτι του. Καθώς δεν βρήκαν τον ίδιο, προσπάθησαν να τρομοκρατήσουν την οικογένειά του. Η σύζυγός του Φλόρενς όχι μόνο δεν φοβήθηκε, αλλά εμπνεύστηκε τους στίχους του τραγουδιού, τους οποίους και κατέγραψε σε ένα ημερολόγιο. Πάνω στη μελωδία του ύμνου των βαπτιστών, «Lay the Lily Low», οι στίχοι αυτοί βρήκαν το ιδανικό τους αντάμωμα. Η αυθεντική εκτέλεση με τη φωνή της Ρις συμπεριλήφθηκε στο άλμπουμ «Coal Mining Women».

«Στην Κομητεία του Χάρλαν λένε πως δεν υπάρχει κανείς ουδέτερος,

ή θα είσαι συνδικαλιστής ή θα είσαι τσιράκι του Μπλερ (σερίφης).

Εσύ με ποια πλευρά είσαι;».

Α. - Π.