Η επιστροφή στην Ελλάδα του Νίκου Ζαχαριάδη από το Νταχάου

Σκίτσο για την επιστροφή Ζαχαριάδη

Έκπληκτο το πανελλήνιο, πληροφορούνταν από ένα έκτακτο παράρτημα της εφημερίδας Ριζοσπάστης, την Πρωτομαγιά του 1945, ότι ο θεωρούμενος ως αγνοούμενος στο χιτλερικό στρατόπεδο συγκέντρωσης του Νταχάου, στη Γερμανία, αρχηγός του ΚΚΕ, Νίκος Ζαχαριάδης, ήταν ζωντανός και ότι σύντομα θα επέστρεφε στην Ελλάδα. Στην Αθήνα ο αρχηγός του κομμουνιστικού κόμματος θα φτάσει τελικά στις 30 Μαίου 1945

Οι κομμουνιστές πανηγύρισαν από το χαρμόσυνο νέο, οι υπόλοιποι Έλληνες αισθάνθηκαν ένα αίσθημα βαθιάς ανακούφισης, δεδομένου ότι ο Ζαχαριάδης, ο κομμουνιστής ηγέτης που λατρεύτηκε όσο κανείς άλλος τόσο πολύ από τους οπαδούς του ΚΚΕ και μισήθηκε επίσης τόσο πολύ από τους πολιτικούς του αντιπάλους, ήταν γνωστός για την ασυμβίβαστη και πατριωτική του στάση τη δεκαετία που ήταν κρατούμενος. Απόδειξη, ήταν η έκκληση παλλαϊκής αντίστασης που είχε απευθύνει με την κήρυξη του πολέμου από την Ιταλία και την εισβολή των Ιταλών επιδρομέων του Μουσολίνι, παρά το γεγονός ότι η δικτατορία Μεταξά τον κρατούσε σιδηροδέσμιο. 
Την ίδια πατριωτική στάση, είχε κρατήσει και στα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, καθώς τα όργανα του Μεταξικού καθεστώτος θεώρησαν ότι επιτελούν εθνικό έργο, παραδίδοντάς τον στη Γκεστάπο. 
Την είδηση ότι ήταν ζωντανός ο αρχηγός του ΚΚΕ, που θεωρούνταν περίπου ως αγνοούμενος από τον Μάϊο του 1941, που η Γκεστάπο τον είχε μεταφέρει από την Αθήνα στη Γερμανία, είχε μεταδώσει ο διευθυντής του Ριζοσπάστη, Κώστας Καραγιώργης   από το Σαν Φρανσίσκο των ΗΠΑ, όπου βρισκόταν για να παρακολουθήσει τη διεθνή διάσκεψη για τη δημιουργία του ΟΗΕ.

Εκεί, όταν από αμερικανούς αξιωματούχους πληροφορήθηκε την τύχη του Ζαχαριάδη και ότι είχε εντοπισθεί δύο ημέρες πριν στο Νταχάου, με την είσοδο των αμερικανικών δυνάμεων στο στρατόπεδο συγκέντρωσης στις 29 Απριλίου του 1945, έσπευσε να στείλει τα ξημερώματα της Πρωτομαγιάς, το ακόλουθο επείγον τηλεγράφημα στο Κομμουνιστικό Κόμμα και την εφημερίδα:

«ΑΓΙΟΣ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ, 1 του Μάη, (Ιδ. επείγον τηλεγράφημα. Ωρα 1.45′ π.μ.). Στο διαβόητο χιτλερικό στρατόπεδο συγκέντρωσης του Νταχάου, κοντά στο Μόναχο, που το κατέλαβαν χθες τα αμερικανικά στρατεύματα, οι σύμμαχοί μας Αμερικανοί απελευθέρωσαν μεταξύ των 32.000 κρατουμένων και τον αγαπημένο μας αρχηγό σ. Νίκο Ζαχαριάδη. Εζήτησα από τις αμερικανικές αρχές λεπτομέρειες για τις συνθήκες της απελευθέρωσης του σ. Ζαχαριάδη, τις οποίες και θα σας μεταδώσω αμέσως μόλις τις λάβω».

Ο εγκλεισμός του στο Νταχάου

    

Ο Ζαχαριάδης που είχε συλληφθεί το Σεπτέμβριο του 1936, ένα μήνα μετά την επιβολή της δικτατορίας Μεταξά, φυλακίσθηκε αρχικά στην Κέρκυρα, στην περιβόητη αχτίνα Θ’, όπου παρέμεινε εκεί κρατούμενος μέχρι τις αρχές του 1940, στα κρατητήρια της Γενικής Ασφάλειας Αθηνών. Και από εκεί, αν και κρατούμενος, απέστειλε τρεις ημέρες μετά την εισβολή των Ιταλών, στις 31 Οκτωβρίου 1940, τη γνωστή ανοικτή επιστολή προς τον ελληνικό λαό, με την οποία τον καλούσε να αντισταθεί τονίζοντας μεταξύ άλλων:

"Ο Λαός της Ελλάδας διεξάγει σήμερα έναν πόλεμο απελευθερωτικό ενάντια στο Φασισμό του Μουσολίνι [...] Στον πόλεμο αυτό, που τον διευθύνει η κυβέρνηση Μεταξά, όλοι μας πρέπει να δώσουμε όλες μας τις δυνάμεις, δίχως επιφύλαξη. [...] Όλοι στον αγώνα, ο καθένας στη θέση του και η νίκη θάναι νίκη της Ελλάδας και του λαού της."

Σε… ανταπόδοση γιαυτή την υπέροχη πατριωτική του στάση, τα όργανα της δικτατορίας Μεταξά, τον παρέδωσαν από τη Γενική Ασφάλεια Αθηνών, στις 27 Απριλίου 1941, στη Γκεστάπο, όπως και εκατοντάδες άλλους πολιτικούς κρατουμένους που κρατούνταν σε φυλακές και ξερονήσια. 

Ένα μήνα αργότερα, στις 20 Μαΐου 1941, οι χιτλερικοί τον έστειλαν σιδηροδέσμιο  στη Βιέννη με γερμανικό αεροπλάνο, με πτήση που ξεκίνησε από το Τατόι, στάθμευσε σε Θεσσαλονίκη και Βελιγράδι για να καταλήξει στη Βιέννη.

Στην αυστριακή πρωτεύουσα, ο αρχηγός του ΚΚΕ ανακρίθηκε από τη Γκεστάπο και έμεινε κρατούμενος στις φυλακές "Λέζελ", ως τις 30 Νοεμβρίου 1941 οπότε μεταφέρθηκε στο Νταχάου.

Σε μία συνέντευξή του στο Ριζοσπάστη, της 31^ης Μαίου 1945, ο Νίκος Ζαχαριάδης περιέγραψε τις συνθήκες κράτησής του:

Στο Νταχάου, η ζωή ήταν μαρτυρική. Στην αρχή, κρατούνταν 8.000, αλλά τελευταίαι κρατούμενοι αυξήθηκαν σε 35.000. Σε κάθε κρεβάτι κοιμούνταν τρεις άνθρωποι. Η τροφή ήταν άθλια και τα βασανιστήρια φριχτά. Για ψύλλου πήδημα οι κρατούμενοι μαστιγώνονταν με 50, 75 ή 100 βουρδουλιές. Από το μαρτύριο αυτό, λίγοι κατόρθωσαν να επιζήσουνΑνάμεσα στους κρατουμένους πουυ βασανίστηκαν ήταν και ο Έλληνας Γ.Κοντογιάννης. μαχητής του Αλβανικού μετώπου, μαρμαρογλύπτης το επάγγελμα. Ο Κοντογιάννης μεταφέρθηκε αργότερα στο Φλόσεμπουργκ και απελευθερώθηκε με την κατάρρευση της Γερμανίας.

Οι  ομαδικές δολοφονίες στο Νταχάου ήταν συνηθισμένο φαινόμενο. Το Δεκέμβρη του 1942 εκτελέστηκαν ομαδικά 5.000 Ρώσοι αξιωματικοί αιχμάλωτοι. Έκτοτε δολοφονούνταν τακτικά Ρώσοι, Πολωνοί, Εβραίοι κλπ  

Η ανάκριση στη Γκεστάπο

  

Η ταυτότητα του Ζαχαριάδη στο Νταχάου

Στη Γκεστάπο, Οι Γερμανοί τον ανέκριναν, περίπου 28 μέρες. Ο αρχηγός του ΚΚΕ την επομένη της άφιξής του στην Αθήνα, είχε παρουσιάσει στη διάρκεια συνέντευξης τύπου το κείμενο επιστολής που απηύθυνε στους ανακριτές του, με ημερομηνία 18 Ιουνίου 1941 και όπου μεταξύ άλλων αναφέρονταν:

 «… Το ΚΚΕ πάλαιψε πάντα ενάντια σε κάθε προσπάθεια υποδούλωσης είτε εξάρτησης της χώρας από το ξένο κεφάλαιο σε οποιαδήποτε ξένη δύναμη και αν ανήκει. Το ΚΚΕ δεν αναγνωρίζει καμιά εδαφική μεταβολή που η Γερμανική κατάκτηση πραγματοποίησε στην Ελλάδα, δε θα αναγνωρίσει καμιά μελλοντική τέτοια μεταβολή και θα παλέψει με όλα τα μέσα για τη ματαίωσή της, για την απελευθέρωση της χώρας από την ξένη κατάκτηση και για την ακεραιότητά της….»

Για το διάστημα της ανάκρισής του στη Γκεστάπο, ο ίδιος ο Ζαχαριάδης σε ένα κείμενο του το 1946 ανέφερε: «Εκεί με ανάκριναν. Αρνήθηκα να δώσω οποιοδήποτε οργανωτικοτεχνικό στοιχείο για το Κ.Κ.Ε. και κατέληξα στη δήλωσή μου ενάντια στο χιτλερισμό, την κατοχή στην Ελλάδα κλπ. που είναι δημοσιευμένη στο "Ριζοσπάστη"».

Μία ανακοίνωση του ΥΠΕΞ

Τις επόμενες ημέρες μετά τον πάταγο που προκάλεσε το έκτακτο Πρωτομαγιάτικο παράρτημα του Ριζοσπάστη και για τις επόμενες δύο εβδομάδες, δεν υπήρξε καμία είδηση σχετικά με τον ηγέτη του ΚΚΕ. Αυτό, μέχρι τις 16 Μαίου 1945, οπότε μία ανακοίνωση που εκδίδει στην Αθήνα το υπουργείο Εξωτερικών και δημοσιεύεται στις ελληνικές εφημερίδες, ενημερώνει ότι ο Νίκος Ζαχαριάδης είναι σώος και πρόκειται να επιστρέψει στην Ελλάδα μέσω Ιταλίας.

Είχε προηγηθεί σχετικό διάβημα στο ΥΠΕΞ του ηγετικού στελέχους του κόμματος, Μιλτιάδη Πορφυρογένη,  αλλά και αίτηση της Κ.Ε. του ΚΚΕ που ζητούσε θετικές πληροφορίες για την τύχη του αρχηγού του και παρακαλούσε να διευκολυνθεί η επιστροφή του. Στην ανακοίνωση που είχε εκδοθεί από το  υπουργείο Εξωτερικών, δια του πρεσβευτή κ. Πανά, διαβεβαίωνε:

«… ο κ. Νίκος Ζαχαριάδης, αρχηγός του ΚΚΕ, βρίσκεται σώος και υγιής σε βρετανική ζώνη κατοχής και μέσα σε λίγες μέρες θα επιστρέψει στην Ελλάδα με τη φροντίδα των αγγλικών στρατιωτικών αρχών».

Η άφιξη στην Αθήνα

 

Χρειάστηκε να περάσουν άλλες δύο εβδομάδες μέχρι την επιστροφή του Ζαχαριάδη στην Ελλάδα. Στο διάστημα αυτό, σύμφωνα με μία εκδοχή, κρατήθηκε, όπως και οι άλλοι κρατούμενοι του Νταχάου σε καραντίνα λόγω του τύφου που είχε εμφανιστεί. Η πιθανότερη όμως άποψη πρέπει να είναι αυτή που διατύπωσε ο καθηγητής Γιώργος Μαργαρίτης,( Ε-Ιστορικά τεύχος 235, 6/5/2004) ότι «η επιστροφή αυτή δεν έγινε γρήγορα, καθώς ο πρώην κρατούμενος χρειάστηκε ιατρικές φροντίδες για την αποκατάσταση της κλονισμένης από της στερήσεις φυσικής του κατάστασης».

Ο ίδιος ο Νίκος Ζαχαριάδης, σε ένα βιογραφικό του σημείωμα που  υπέβαλε στις 15 Αυγούστου 1946, στην Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ, αναφερόμενος στην ζωή του στο Νταχάου και τις πρώτες ημέρες της απελευθέρωσής του, έγραφε:

«Όταν στις 29 του Απρίλη ήρθαν οι Αμερικάνοι στο Νταχάου, εγώ έφυγα και πήγα στο Μόναχο, στους εκεί δικούς μας αιχμάλωτους πολέμου (εαμίτες και ελασίτες). Μετά 2 μέρες ήρθαν οι Αμερικάνοι και με πήραν και με κράτησαν, ως τη μέρα που μ’ έστειλαν αεροπορικώς στο Παρίσι, σ’ ένα είδος περιορισμού. Στο Παρίσι παρουσιάστηκα στην Ελληνική Πρεσβεία, αυτή ενήργησε στην αγγλική Πρεσβεία, και έτσι έφτασα στις 29.5.45 στην Αθήνα με το όνομά μου σαν αξιωματικός του ελληνικού στρατού. Αυτό έγινε για να ευκολυνθεί το ταξίδι».

Πανηγυρισμοί για την επιστροφή του αρχηγού

Ο Ζαχαριάδης, θα επιστρέψει τελικά στην Ελλάδα αργά τη νύχτα της 29^ης προς 30η Μαίου 1945, αεροπορικώς από το Παρίσι όπου είχε βρεθεί για λίγες ημέρες μετά την απελευθέρωσή του και μετά από μία στάση του αεροπλάνου που τον μετέφερε στη Νάπολι της Ιταλίας. Την είδηση της επιστροφής, δημοσίευσε και πάλι με έκτακτο παράρτημα λίγο πριν το μεσημέρι εκείνης της ημέρας ο Ριζοσπάστης.

Στα κεντρικά γραφεία του ΚΚΕ στην πρωτεύουσα αλλά και στα υπόλοιπα κομματικά γραφεία σε όλη τη χώρας, το καλό νέο προκάλεσε ενθουσιασμό στα μέλη του κόμματος και τους οπαδούς, καθώς και στους αγωνιστές του ΕΑΜ, του οποίου τη ραχοκοκαλιά αποτελούσε στα μαύρα χρόνια της ναζιστικής σκλαβιάς το Κομμουνιστικό Κόμμα.

Με τους πανηγυρισμούς τους οι κομμουνιστές εξέφραζαν τη βεβαιότητα ότι, μετά την επιστροφή του «Μεσσία», όλα θα έμπαιναν πλέον στη θέση τους. Δεδομένου ότι το ΚΚΕ είχε αρχίσει να στριμώχνεται άγρια μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, τρεις μόλις μήνες πριν, στις 12 Φεβρουαρίου 1945 και τον αφοπλισμό των δυνάμεων του ΕΛΑΣ, που από πολλά μέλη και στελέχη του κόμματος είχαν χαρακτηρισθεί ως ολέθριο λάθος.

Με την ευκαιρία πρέπει να πούμε ότι, όπως έγραψε και ο Γιώργος Λεονταρίτης, κανείς άλλος κομμουνιστής ηγέτης δεν λατρεύτηκε τόσο από τους οπαδούς του, όσο ο Ζαχαριάδης. «Οπωσδήποτε δεν ήταν τυχαίος άνθρωπος. Διέθετε χαρίσματα και ικανότητες, ασχέτως πως τις χρησιμοποίησε. Μορφωμένος, γλωσσομαθής, με τεράστια μνήμη, ισχυρογνώμων και επίμονος. Γεννημένος αρχηγός. Τέρας αντοχής στις κακουχίες, ήξερε να γοητεύει αλλά και να απογοητεύει». (Γιώργος Λεονταρίτης, Πορεία Αριστερά, Αθήνα 2014, Καστανιώτης).

Με στολή στρατιωτική

 

Η επιστροφή του Ζαχαριάδη από το Παρίσι έγινε με αεροσκάφος της βρετανικής πολεμικής αεροπορίας RAF και ο αρχηγός του ΚΚΕ φορούσε στρατιωτικά ρούχα. «Φορούσε τη στρατιωτική στολή των αιχμαλώτων», έγραψε ο Ριζοσπάστης. Ενώ ο Απόστολος Σπήλιος περιέγραψε σε ένα χρονογράφημα του την επίσκεψη του Ζαχαριάδη, την πρώτη ημέρα της επιστροφής του στην Αθήνα,  στο δημοσιογραφικό όργανο του ΚΚΕ, που τότε στεγάζονταν στην οδό Εδοουάρδου Λω, τη μετέπειτα Χρήστου Λαδά:

Άξαφνα, σα να άλλαξε κάτι μέσα στο δωμάτιο. Ο αέρας έγινε ελαφρότερος. Τα κεφάλια σκυμμένα πάνω στα καθημερινά χαρτιά τους - ξυλοδαρμοί, τραμπουκισμοί, απάτες, ξεζούμισμα, όλη η αγωνία ενός λαού- ανασηκώθηκαν και στράφηκαν προς την πόρτα.

Πϊσω της κάτι γινόταν. Κάτι ήρθε… κάτι μπήκε… κάτι έφτασε. Από πολύ μακριά. Μα και από πολύ κοντά μας ταυτόχρονα. Τα ματωμένα στρατόπεδα της Γερμανίας και το αίμα της καρδιάς μας που κλωθογύριζε γοργότερα, εντονότερα στις φλέβες μας τον … ανήγγειλαν.

Η πόρτα εξακολουθούσε να μένει κλειστή. Ο σκιτσογράφος δίπλα μου ψιθυρίζει:

-Ένας φαντάρος είναι μέσα στη Διεύθυνση. Και είναι όλοι σκυμμένοι απάνω του…

Ένας φαντάρος! Αυτό τάλεγε όλα. Θυμήθηκα τον απλό φαντάρο του Γκόργκι, το φωτισμένο διαλεχτό άτομο. Και η πόρτα άνοιξε κάποτε. Και είδαμε την απλότητα. Τη Δραματική Απλότητα των σύγχρονων καιρών να χαμογελά και να μας χαιρετάει. Ένα χοντρό χειμωνιάτικο αμπέχωνο, δύο αρβύλες που πατούσαν στερεά στο έδαφος και τα μάτια να σπιθίζουν σε προσπάθεια αναγνώρισης.

Όλοι νέοι… όλοι άγνωστοι…

Τα χέρια σφίγγονται, τα πρόσωπα γελάνε και οι καρδιές μιλάνε στον αρχηγό:

-Ναι σύντροφε, όλοι «άγνωστοι». Εννιά χρόνια τα λένε αυτά. Και τι χρόνια. Εσύ το ξέρεις καλύτερα από μας…

Τα αστυνομικά χρονικά του «εκ κληρονομικότητος» χωροφυλακίστικου ελληνικού κράτους, έχουν να αφηγούνται για τις θρυλικές αποδράσεις του Ζαχαριάδη στα «παλιά χρόνια». Η νομιμότητα του βούρδουλα, είχε σαν φυσική της προέκταση την «παρανομία» του μοναδικού κόμματος των εργαζομένων. Δεν ξέρω, φυσικά, πως τους ξέφευγε ο Ζαχαριάδης. Είδα πως ήρθε και μου φαίνεται πως η «εμφάνιση» δεν ήταν λιγότερο «παράνομη» απ’ τις δραπετεύσεις. ΟΙ Αμερικάνοι, που ρωτήσαμε πριν λίγα λεπτά, δεν ήξεραν τίποτα. Οι Εγγλέζοι τον είχαν στην Ιταλία ακόμη. ΟΙ Γάλλοι μας τηλεγραφούσαν πως βρίσκεται στο Νταχάου. Το υπουργείο των Εξωτερικών εξηντλείτο σε «διαβεβαιώσεις». Και ο Ζαχαριάδης πατούσε ήσυχα-ήσυχα το πόμολο της πόρτας κι έμπαινε στα γραφεία του Ριζοσπάστη. Του Ριζοσπάστη του. Έτσι απλά. Όπως βγαίνει ο ήλιος. Χωρίς τυμπανοκρουσίες, συνοδείες, αυτοκίνητα, λακέδες, υποκλίσεις και τσακίσματα που συνοδεύουν τους «πολιτικούς αρχηγούς»:

-«Περάστε κύριε πρόεδρε. Μια στιγμή. Έχετε μία τρίχα στο πέτο σας, «αρχηγέ».

Χέρια βασανισμένων ανθρώπων χούφτωσαν το χέρι του Βασανισμένου. Μπράτσα τίμιων δουλευτάδων αγκάλιασαν το αλύγιστο κορμί. Μάτια που καρτερούσαν στο σκοτάδι και πάλευαν με το τραγούδι του στο στόμα τον ξένο και ντόπιο φασισμό αντάμωσαν  με τα μάτια του. Οι χιλιάδες οι Νεκροί μας – οι νεκροί του μεγάλου κόμματός του – αναρίγησαν στους τάφους τους. Κι οι ζωντανοί – όσοι ζωντανοί –τίναξαν σ’ όλη τη χώρα τις γροθιές τους στον άνεμο, χαιρετισμό κι όρκο μαζί:

-Καλώς όρισες σύντροφε Ζαχαριάδη !...

Και ποίημα του Γιάννη Ρίτσου

Όταν ο Νίκος Ζαχαριάδης γύρισε στην Αθήνα από τα γερμανικά στρατόπεδα, ο Γιάννης Ρίτσος του αφιέρωσε ένα ποίημά του που άρχιζε μ’ αυτά τα λόγια:

Ήρθες απ’ του Νταχάου τα συρματοπλέγματα

ήρθες απ’ τη δεκάχρονη σκλαβιά

όπως έρχεται ο ήλιος απ’ την πόρτα της νύχτας.

Ήρθες μ’ ένα χοντρό στρατιωτικό χιτώνιο

απλός φαντάρος της παγκόσμιας λευτεριάς

εσύ αρχηγός δίχως παράτες και γαλόνια και παράσημα

μόνο με το παιδιάστικο χαμόγελό σου ανίσκιωτο

σαν ένα γαρούφαλλο ν κουμπότρυπα του πόνου μας

μονάχα με τον ήλιο της ψυχής σου κρεμασμένο

σαν φυλαχτό στον κόρφο του λαού μας.     

Μία συνάντηση με τον Μπάμπη Κλάρα και η αποκήρυξη του Άρη Βελουχιώτη

       

Αξιομνημόνευτη, είναι και μία συνάντηση που είχε ο Νίκος Ζαχαριάδης αμέσως μετά την επιστροφή του από το Νταχάου, με τον μικρότερο αδελφό του Άρη Βελουχιώτη, τον γνωστό δημοσιογράφο και συγγραφέα Μπάμπη Κλάρα.

Η συνάντηση έγινε στα γραφεία του ΕΑΜ, στο κτήριο της οδού Μητροπόλεως, στο τέλος μιας συνέντευξης τύπου που έδινε ο ηγέτης του ΚΚΕ, για να αναφερθεί στις συνθήκες κράτησής του στο φοβερό ναζιστικό στρατόπεδο αλλά και στις θέσεις του κόμματος του.

Ο Μπάμπης Κλάρας, πήγε στη συνέντευξη με την ιδιότητα του δημοσιογράφου, μαζί με άλλους συναδέλφους του, περιμένοντας με αγωνία να δει τον Ζαχαριάδη για να του εξηγήσει τις θέσεις του αδελφού του, τις οποίες παραποιούσε το κόμμα.

Μόλις τελείωσε η πρες κόμφερανς, ο αδελφός του Άρη Βελουχιώτη πλησίασε τον Ζαχαριάδη και τότε διαμείφθηκε ο παρακάτω διάλογος που τον παρέθεσε ο Γ.Λεονταρίτης:

«- Καλώς όρισες αρχηγέ. Είμαι ο Μπάμπης Κλάρας. Με θυμάσαι;»

Ο Ζαχαριάδης χαμογέλασςε.

-Λες να γέρασα τόσο πολύ ώστε ν’ αρχίσω να ξεχνάω;

-Θέλω να σε δω. Θέλει να σε δει κι ο Θανάσης (δηλαδή ο Άρης). Έχω να σου πω μερικά πράγματα από μέρους του για όσα έγιναν τον καιρό που έλειπες….»

Και ο Λεονταρίτης συνεχίζει: «Το βλέμμα του Σιάντου έπεσε βαρύ και σκοτεινιασμένο πάνω στον Μπάμπη. Ο Σιάντος με τον Βελουχιώτη ποτέ δεν τα πήγαν καλά μεταξύ τους κι είχαν σημειωθεί στο βουνό ομηρικοί καυγάδες. Πλησίασε ο Σιάντος για να σπάσει την κουβέντα.

-«Τα λέτε, τα λέτε;»

Ο Ζαχαριάδης έκοψε τη συζήτηση νευρικά

-«Καλά, θα τα βρούμε αυτά…»

Από κείνη την ώρα ο μικρότερος αδελφός του Άρη βάλθηκε να κυνηγάει τον αρχηγό μέρα-νύχτα για να τον ξεμοναχιάσει».

Τελικά δεν έγινε ποτέ εκείνη η συνάντηση. Και όταν δέκα μέρες μετά ο Μπάμπης Κλάρας ειδοποιήθηκε να πάει στα γραφεία του Ριζοσπάστη για να συναντήσει τον αρχηγό και κάθισε και έγραψε ένα πολυσέλιδο σημείωμα για τις θέσεις του αδελφού του, εκεί βρήκε να τον περιμένει ο Ζαχαριάδης, μαζί με τον Λεωνίδα Στρίγκο. Για να του ανακοινώσουν και οι δύο ότι την επομένη, θα δημοσιεύονταν στο δημοσιογραφικό όργανο του κόμματος ανακοίνωση του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ για την αποκήρυξη του Άρη Βελουχιώτη.

Την επομένη, 12 Ιουνίου 1945, δημοσιεύονταν στο Ριζοσπάστη η αποκήρυξη του Βελουχιώτη με σκληρές φράσεις. «Ήταν η πρώτη “ένσφαιρη” βολή για τον πολιτικό αποκεφαλισμό του πρωτοκαπετάνιου του ΕΛΑΣ», έλεγε αργότερα ο Μπάμπης Κλάρας.

Οι μεταγενέστερες εκτιμήσεις του ΚΚΕ για τον Ζαχαριάδη

Σε μία πρόσφατη «Εκτίμηση για τον Νίκο Ζαχαριάδη», που δημοσιεύθηκε στο Ριζοσπάστη την Κυριακή 28 Ιούλη 2013, γίνεται κριτική αποτίμηση των θετικών και αρνητικών στοιχείων στη δράση του, μέσα από την ηγεσία του ΚΚΕ.

Ανάμεσα στα θετικά για τον άλλοτε ηγέτη του κόμματος, αναφέρεται ότι:

«Ο Ν. Ζαχαριάδης ήταν ηγέτης αφοσιωμένος στην υπόθεση της εργατικής τάξης, στον προλεταριακό διεθνισμό, στην πάλη για την κοινωνική απελευθέρωση. Τον διέκριναν επαναστατική επαγρύπνηση, ταχύτητα στην ανάληψη πρωτοβουλιών, σθένος στην υπεράσπιση της γνώμης του. Ηταν λαϊκός ηγέτης με διάθεση και πνεύμα ασυμβίβαστο, πρωτοπόρο και μαχητικό. Δοκιμάστηκε και άντεξε, μαζί με άλλους κομμουνιστές, στα μεσαιωνικά κάτεργα της 4ης Αυγούστου, απ' όπου οδηγήθηκε στα μπουντρούμια του Μανιαδάκη που τον παρέδωσε στη συνέχεια στους Γερμανούς και στάλθηκε στο Νταχάου. Από αυτήν την εννιάχρονη δοκιμασία βγήκε αλύγιστος».

Στον Νίκο Ζαχαριάδη αποδίδεται η  ευθύνη για λαθεμένες και αντιφατικές εκτιμήσεις μετά από την ήττα του ΔΣΕ, όπως: Προσωρινή ήττα, δυνατότητα διεξόδου από την κρίση και εφαρμογή ριζικά διαφορετικής εξωτερικής πολιτικής από διακυβέρνηση ΕΑΜικών και αστικών δυνάμεων κ.ά.

Του προσάπτεται επίσης ότι ως Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ, «λειτούργησε και με πρακτικές που σε ορισμένες περιπτώσεις συνιστούσαν παραβίαση του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού. Ενέργειες όπως: Καχυποψία για συνεργασία με τον ταξικό αντίπαλο στελεχών με λαθεμένες θέσεις ή και οπορτουνιστική στάση. Πρωτοβουλία αλλαγής του στρατηγικού στόχου του ΚΚΕ στην 5η Ολομέλεια της ΚΕ (1949), δίχως προηγούμενη συζήτηση»

Ακόμη, του καταλογίζονται λαθεμένες πρακτικές, όπως για παράδειγμα στο χαρακτηρισμό της εκτέλεσης του Νίκου Πλουμπίδη ως εικονικής κ.ά.

Όπως αναφέρθηκε στην ίδια εκτίμηση, «αντιφατικότητα εκφράζει το γεγονός ότι ο Ν. Ζαχαριάδης συνέχιζε να προτείνει στα καθοδηγητικά όργανα (ΚΕ και ΠΓ) βασικά τα ίδια στελέχη με τα οποία είχαν συγκροτηθεί τα καθοδηγητικά όργανα στην περίοδο της Κατοχής». Αποτέλεσμα αυτής της στάσης του ήταν «να παραμένει δέσμιος στελεχών που βαρύνονταν με μεγάλες ευθύνες για τα λάθη της περιόδου 1941 -1945».

Παρ’ όλα αυτά τα λάθη που διέπραξε, «η καθαίρεση του Ζαχαριάδη και η διαγραφή του ήταν πράξεις άδικες… και η κατηγορία εναντίον του, για συνεργασία με τον εχθρό, ήταν πράξη συκοφαντική. Ακόμα και το πόρισμα της Επιτροπής Κομματικού Ελέγχου (ΕΚΕ), που ενέκρινε η ΚΕ το 1967, ήταν απαράδεκτο, αφού δεν απάλλασσε κατηγορηματικά τον Ν. Ζαχαριάδη από την κατηγορία του πράκτορα. Το ίδιο και η καθυστέρηση επί μία δεκαετία να διαμορφωθεί και να εγκριθεί από την ΚΕ ακόμα και αυτό το πόρισμα, όπως επίσης ο εξορισμός του στο Σοργκούτ της Σιβηρίας, που ήταν η πιο ακραία άδικη ενέργεια σε βάρος του, μετά από τη διαγραφή του από μέλος του ΚΚΕ, με συνέπεια το τραγικό τέλος του, την αυτοκτονία του την 1.8.1973».

Σημειώνεται ότι ο Ζαχαριάδης αποκαταστάθηκε πλήρως στο ΚΚΕ με ειδική απόφαση της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης του στις 16.7.2011.

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Για την αποκατάσταση του Νίκου Ζαχαριάδη