Χρειάζονται ριζικές αλλαγές και δεν φοβόμαστε την πάλη

ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΝΤΖΟΣ

Ο πρόεδρος της Πανελλαδικής Συνομοσπονδίας Ελλήνων Ρομά - ΕΛΛΑΝ ΠΑΣΣΕ μιλάει στον «Ριζοσπάστη»

Για τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Ελληνες Ρομά, τις προσπάθειες και τις διεκδικήσεις που προβάλλει η Πανελλαδική Συνομοσπονδία Ελλήνων Ρομά - ΕΛΛΑΝ ΠΑΣΕ («Ελάτε κοντά» στη γλώσσα των Ρομά) μιλήσαμε με τον πρόεδρό της, Βασίλη Πάντζο, που μεταφέρει στον «Ριζοσπάστη» τον καθημερινό αγώνα που δίνουν για το αυτονόητο δικαίωμα της κοινωνικής ένταξης και δικαιοσύνης.

Παραθέτουμε την πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση που είχαμε:

-- Μιλήστε μας για την ΕΛΛΑΝ ΠΑΣΣΕ. Πότε και πώς δημιουργήθηκε; Ποια είναι η δράση που αναπτύσσει για τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Ελληνες Ρομά, ως αποτέλεσμα της ανυπαρξίας μέτρων στήριξης και αντιμετώπισης του κοινωνικού αποκλεισμού από την πλευρά του κράτους;

-- Η Πανελλαδική Συνομοσπονδία Ελλήνων Ρομά - ΕΛΛΑΝ ΠΑΣΣΕ συστάθηκε στις 8 Νοέμβρη 2016 και αποτελεί το πρώτο τριτοβάθμιο σωματείο στην ιστορία των Ελλήνων Ρομά. Εχει πιστοποιηθεί ως φορέας Πρωτοβάθμιας Κοινωνικής Φροντίδας και δραστηριοποιείται σε όλη σχεδόν την ελληνική επικράτεια συνιστώντας τον σημαντικότερο συνομιλητή της ελληνικής πολιτείας για θέματα που αφορούν την κοινότητα των Ελλήνων Ρομά.

H δράση της ΕΛΛΑΝ ΠΑΣΣΕ εστιάζει στους βασικούς άξονες προώθησης της ολιστικής ομαλής ένταξης των Ρομά στην ελληνική και ευρωπαϊκή κοινωνία, και πιο συγκεκριμένα στους τομείς της Εκπαίδευσης, της Υγείας, της στέγασης, της απασχόλησης, της κουλτούρας των Ρομά και του αθλητισμού, της πρόσβασης στη Δικαιοσύνη και της εξάλειψης της ρητορικής του μίσους.

Ειδικότερα, προσπαθούμε να γίνουμε γέφυρα μεταξύ των ίδιων των Ρομά και της πολιτείας. Ολες μας οι δράσεις στοχεύουν στην επίλυση προβλημάτων της κοινότητας με απώτερο στόχο την ολιστική ένταξη. Υλοποιούμε προγράμματα για την Υγεία, την Εκπαίδευση, την απασχόληση, αλλά και τη συνηγορία και την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μαζί με εταίρους από την Ελλάδα και την Ευρώπη. Βρισκόμαστε καθημερινά στο πεδίο, δηλαδή ανάμεσα στον κόσμο, τους ίδιους τους Ρομά και τις Ρομνές, συνομιλούμε και καταθέτουμε προτάσεις. Συνδράμουμε το κράτος και τους αρμόδιους φορείς στον σχεδιασμό και την από κοινού υλοποίηση δράσεων.

-- Πείτε μας για το Παγκόσμιο Συνέδριο που είναι σε εξέλιξη. Πού στοχεύει;

-- Σημαντική προτεραιότητα της ΕΛΛΑΝ ΠΑΣΣΕ, από την ίδρυσή της, είναι η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης, η ενδυνάμωση της συλλογικής μνήμης και η καταπολέμηση του αντιτσιγγανισμού σε συνδυασμό με την ανάδειξη των πολιτιστικών στοιχείων και της κουλτούρας των Ρομά.

Στο πλαίσιο αυτό έχουμε διοργανώσει πλήθος εκδηλώσεων με αφορμή την Παγκόσμια Μέρα Ρομά, τη Μέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος και το Εντερλέζι. Μέσα στο 2021 πήραμε την πρωτοβουλία να διοργανώσουμε Διεθνή Επετειακή Συνδιάσκεψη Ρομά 1971 - 2021 που πραγματοποιείται σε τρία διήμερα, με αφορμή τα 50 χρόνια από το 1ο Παγκόσμιο Συνέδριο Ρομά, που είχε πραγματοποιηθεί στο Λονδίνο το 1971, καθώς επίσης και τη συμπλήρωση 200 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.

Η διοργάνωση της Συνδιάσκεψης τελεί υπό την αιγίδα της Προέδρου της Δημοκρατίας, Κατερίνας Σακελλαροπούλου, και του Οικουμενικού Πατριάρχη, Βαρθολομαίου.

Στόχος είναι να αναδειχθούν τα πραγματικά προβλήματα της κοινότητας, όπως η πρόσβαση στην Εκπαίδευση, στην υγειονομική περίθαλψη και την απασχόληση, αλλά και η αστικοδημοτική κατάσταση των Ρομά, καθώς πολλοί Ελληνες Ρομά εξακολουθούν να μην έχουν δημόσια έγγραφα και παραμένουν αχαρτογράφητος πληθυσμός, χωρίς πρόσβαση στις δομές δημόσιας Υγείας και στις υπόλοιπες υπηρεσίες. Επίσης, η πρόσβαση στη Δικαιοσύνη και ο αντιτσιγγανισμός σε όλες τις εκφάνσεις του. Σκοπός μας είναι να σημάνει μία νέα αφετηρία στις προσπάθειες ένταξης των Ρομά στον εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο κοινωνικό ιστό, μετατρέποντας τη διαφορετικότητα σε όφελος για όλο τον ελληνικό λαό, Ρομά και μη Ρομά.

Στο πρώτο διήμερο της Διεθνούς Επετειακής Συνδιάσκεψης η Πρόεδρος της Δημοκρατίας και ο Οικουμενικός Πατριάρχης εύστοχα ζήτησαν μεταρρυθμίσεις προκειμένου να επιταχυνθεί η διαδικασία της ομαλής κοινωνικής μας ένταξης. Ηχηρές πολιτικές δεσμεύσεις ακούστηκαν από τον πολιτικό και ακαδημαϊκό κόσμο της χώρας, ώστε επιτέλους να καταστρωθεί διακομματικό εθνικό σχέδιο ένταξης, με συμμετοχή βεβαίως των ίδιων των Ρομά.

Το όλο εγχείρημα θέλει ακριβώς να γίνουν ορατοί οι αόρατοι πληθυσμοί που έχουνε μείνει στο περιθώριο επί δεκαετίες.

-- Τι συμβαίνει τώρα με την πανδημία που επιτάχυνε την οικονομική κρίση; Πώς επηρεάζει τους Ρομά, που και πριν από την πανδημία αντιμετώπιζαν τεράστιες δυσκολίες στις συνθήκες διαβίωσης, Εκπαίδευσης;

-- Η πανδημία και τα περιοριστικά μέτρα για την αντιμετώπισή της προκάλεσαν παγκόσμια, πρωτόγνωρη υγειονομική, οικονομική, κοινωνική και ανθρωπιστική κρίση. Επιδεινώνοντας τις ανισότητες, τις διακρίσεις και την περιθωριοποίηση έπληξαν δυσανάλογα τις πλέον ευάλωτες κοινωνικές ομάδες.

Διεθνείς και ευρωπαϊκοί ελεγκτικοί μηχανισμοί επισημαίνουν ότι την περίοδο της πανδημίας η φτώχεια, ο αποκλεισμός και η περιθωριοποίηση που βιώνουν οι Ρομά έχουν επιδεινωθεί περισσότερο από κάθε άλλη κοινωνική ομάδα. Ενώ αποδεδειγμένα τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Ελληνες Ρομά, σε όλους τους άξονες που ανέφερα, είναι τα πιο σοβαρά ανάμεσα σ' όλες τις κοινότητες Ρομά στην Ευρώπη.

Η εξάπλωση της πανδημίας ανέδειξε με τραγικό τρόπο τα χρόνια προβλήματα που αντιμετωπίζουμε. Παγιωμένα προβλήματα, όπως η έλλειψη πρόσβασης στην Εκπαίδευση, στην Υγεία, στη στέγαση και την απασχόληση, οι κάθε λογής διακρίσεις σε βάρος μας και ο αντιτσιγγανισμός, η απουσία υδροδότησης πολλών νοικοκυριών, αλλά και ηλεκτροδότησης και αποκομιδής απορριμμάτων. Επίσης, η περιορισμένη πρόσβαση σε δημόσια αγαθά, που είναι συνάμα πρώτες ανάγκες μας αλλά και αναγνωρισμένα δικαιώματα όλων των ανθρώπων, όπως καθαρό νερό και αποχέτευση. Η ΕΛΛΑΝ ΠΑΣΣΕ από την πρώτη στιγμή προσπάθησε στο πεδίο, στις γειτονιές και στους καταυλισμούς που ζούμε, να συντονίσει, να ενημερώσει και να καλύψει όσο περισσότερες ανάγκες γινόταν. Από την αρχή φωνάζαμε ότι λύση είναι να γίνουν συντονισμένες προσπάθειες όλων των αρμόδιων φορέων, ώστε να μην ξεφύγει αυτή η άνευ προηγουμένου κατάσταση. Ωστόσο, ακόμη και μέσα στην πανδημία δεν έλειψαν εξοργιστικά φαινόμενα απαράδεκτων διώξεων και διακρίσεων σε βάρος μας. Κατεδαφίσεις και απειλές βίαιων και αυθαίρετων εξώσεων, παντελής αποκλεισμός των παιδιών μας από την Εκπαίδευση, πλήρης έλλειψη τροφίμων, αντισηπτικών και φαρμάκων, αλλά και ρατσιστική στοχοποίησή μας σε μια κυνική και πραγματικά εγκληματική προσπάθεια να γίνουμε «αποδιοπομπαίος τράγος».

Παρά τις επίμονες προσπάθειές μας έως σήμερα η κοινότητα των Ελλήνων Ρομά παραμένει τελείως εκτεθειμένη. Οχι επειδή είναι θέλημα θεού, αλλά επειδή κάποιοι αρμόδιοι δεν ανταποκρίνονται στις ευθύνες τους.

-- Ποια είναι η κατάσταση στο κρίσιμο θέμα της Εκπαίδευσης των νέων αλλά και των ενηλίκων; Τι μέτρα απαιτούνται για να γίνουν ουσιαστικά βήματα προόδου;

-- Η δωρεάν και δημόσια Εκπαίδευση συνιστά θεμελιώδες και συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα όλων. Ωστόσο, η Εκπαίδευση των Ρομά πάσχει, με αποτέλεσμα να παραμένουν απαράδεκτα χαμηλά το επίπεδο εγγραμματισμού της κοινότητάς μας και συνολικά το μορφωτικό της επίπεδο.

Εν μέσω πανδημίας η σχολική διαρροή και η άτακτη φοίτηση άγγιξαν σχεδόν το 100% των μαθητών Ρομά που δεν μπορούσαν να παρακολουθήσουν διαδικασίες τηλεκπαίδευσης λόγω αντικειμενικών συνθηκών, έλλειψης ρεύματος, διαδικτύου, εξοπλισμού. Η Εκπαίδευση των Ελληνίδων και Ελλήνων Ρομά, παιδιών όσο και ενηλίκων, αφορά το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας και όχι μόνο την κοινότητα των Ρομά. Το πρόβλημα λοιπόν πρέπει ν' αντιμετωπιστεί από κοινού και με τρόπο συνολικό. Η Επιτροπή Παιδείας της ΕΛΛΑΝ ΠΑΣΣΕ έχει επεξεργαστεί πλήρες πρόγραμμα για την αντιμετώπισή του και ήδη κινούμαστε για την προώθηση της εφαρμογής του. Αλλά οι δικές μας δυνάμεις από μόνες τους δεν αρκούν.

Προϋποθέσεις κάθε δράσης είναι πρώτα πρώτα η έγκυρη απογραφή του μορφωτικού επιπέδου όλων των Ρομά, παιδιών κι ενηλίκων, και παράλληλα η ενδεικτική καταγραφή των ζητημάτων που επηρεάζουν τις μαθησιακές τους επιδόσεις και αφορούν συνολικά την κοινότητα των Ρομά (στέγαση, υγεία, εργασία, πρόσβαση στο διαδίκτυο).

-- Κλείνοντας, ιστορικά, στα χρόνια της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στην Ανατολική Ευρώπη, παρά τις δυσκολίες, είχαν γίνει σημαντικά βήματα για την ισότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη σε ό,τι αφορά τους Ρομά. Δεν είναι ένα παράδειγμα πώς να πάμε μπροστά;

-- Στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες, και κατεξοχήν στη Σοβιετική Ενωση, έγιναν θετικά βήματα ως προς την ισότητα, την Εκπαίδευση, αλλά και την ένταξη των Ρομά στο κοινωνικό σύνολο. Η επίσημη στάση απέναντι στους Ρομά αποτυπώθηκε, για παράδειγμα, σε ωραίες κινηματογραφικές ταινίες που τους πρόβαλλαν ως θετικό πρότυπο, όπως ήταν οι «Ασύλληπτοι εκδικητές» του Εντμόντ Κεοσαγιάν. Από το 1931 είχε ιδρυθεί το πρωτοπόρο Θέατρο Ρομά στη Μόσχα, ενώ στηρίχθηκαν με πολλούς τρόπους η παράδοση και τα περίφημα μουσικά συγκροτήματα των Ρομά, όπως λόγου χάρη το Τσιγκάνσκι Ντουέτ Ρομέν.

Δυστυχώς όμως τα θετικά βήματα εκείνης της εποχής δεν είχαν συνέχεια στο σήμερα, και η κατάσταση σε πολλές χώρες όπου παλινορθώθηκε ο καπιταλισμός είναι ακόμη χειρότερη απ' ό,τι στη χώρα μας. Το κράτος είναι συνεχώς απόν και αντιμετωπίζει τους Ρομά ως «αόρατους» πολίτες. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η κοινωνική συμπεριφορά ενός ανθρώπου συνδέεται άμεσα με την κοινωνική πραγματικότητα που ζει.

Στην ΕΣΣΔ ζούσαν Ρομά διαφορετικών ομάδων (Καλντεράσα, Λοβαρί, Ρώσοι Ρομά κ.λπ.). Υπήρχαν θρησκευτικές διαφορές μεταξύ τους (Ορθόδοξοι οι Ρομά της Ρωσίας, μουσουλμάνοι οι Ρομά της Κριμαίας), όπως επίσης διαφορές στον τρόπο ζωής και στις ασχολίες, λόγου χάρη νομάδες Ρομά, εδραίοι Ρομά κ.λπ. Η πολιτική του σοβιετικού κράτους άφηνε ελεύθερη την πολυεθνική κουλτούρα του σοβιετικού λαού και είχε στόχο την οργανική ένταξη των Ρομά στην κοινωνία πάνω σε δύο βασικούς άξονες: Αφενός τη δημιουργία προϋποθέσεων για τη μετάβαση των νομάδων Τσιγγάνων στον εδραίο τρόπο ζωής και την απασχόλησή τους στην αγροτική οικονομία και τη βιομηχανία. Αφετέρου τον εγγραμματισμό του λαού μας και την ανάπτυξη του λαϊκού μας πολιτισμού.

Συνολικά, στη σοσιαλιστική περίοδο σε πολλές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης πάρθηκαν σημαντικές πρωτοβουλίες για την ισότιμη ένταξη των Ρομά στο κοινωνικό σύνολο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπήρχαν περιθώρια βελτίωσης ή ότι δεν σημειώθηκαν παραλείψεις. Περιστασιακά έγιναν και λάθη. Ωστόσο η γενική κατεύθυνση ήταν θετική. Αντίθετα, οι πολιτικές των τελευταίων ετών συνεχίζουν ή και χειροτερεύουν τις διακρίσεις και καλλιεργούν ρατσιστικά στερεότυπα.

Εμείς διεκδικούμε οι πολιτικές και τα μέτρα που εφαρμόζει η εκάστοτε κυβέρνηση, σε κάθε χώρα, να στηρίζουν τους Ρομά και να μην είναι εναντίον μας. Να είσαστε σίγουροι ότι δεν θα σταματήσουμε τον αγώνα για τις ανάγκες μας, ώσπου να καλυφθούν όλοι οι Ρομά. Αυτό δεν θα γίνει από τη μια στιγμή στην άλλη ούτε χωρίς οργανωμένο αγώνα. Χρειάζονται ριζικές αλλαγές! Αλλά δεν φοβόμαστε την πάλη!

Δ. Κ.