Ένας χρόνος χωρίς τον Γιώργη Φαρσακίδη

 

Συμπληρώνεται κιόλας ένας χρόνος από τότε που «έφυγε» από τη ζωή ο Γιώργης Φαρσακίδης, ο κομμουνιστής εικαστικός και λογοτέχνης, ο ανταρτοΕΠΟΝίτης μαχητής του ΕΛΑΣ, ο αλύγιστος αγωνιστής που πέρασε 16,5 χρόνια από τη ζωή του σε φυλακές και εξορίες.

Τα έργα του στέκουν αδιάψευστα ντοκουμέντα του αγώνα και του πολιτισμού των εξόριστων αγωνιστών. Με το εικαστικό του έργο στέκεται μπροστά σε όλες τις μεγάλες στιγμές της ταξικής πάλης στη χώρα μας και διεθνώς. Απαθανάτισε τον αγώνα της εργατικής τάξης και του ΚΚΕ στις πιο μεγάλες ώρες τους στον αιώνα που πέρασε. Αλλωστε, για εκείνον η τέχνη του ήταν «ένα επιπλέον αναντικατάστατο όπλο αγώνα, μια μαρτυρία...».

***

«Για τον Γολγοθά», ξυλογραφία

Από την Οδησσό της Σοβιετικής Ενωσης, όπου γεννήθηκε το 1924, βρέθηκε μαζί με την οικογένειά του στη Θεσσαλονίκη στα 10 του χρόνια. Ο πατέρας του είχε τιμηθεί από τη νεαρή ΕΣΣΔ ως «πρωτοπόρος της σοσιαλιστικής εργασίας». Από αυτόν θα μάθει πως «το μεγάλο δίκιο είναι το δίκιο της επανάστασης».

Η έφεσή του στη ζωγραφική φαίνεται από τα μαθητικά του χρόνια. «Το μόνο δεκαράκι που έπαιρνα ήταν στο μάθημα της ιχνογραφίας... Η ζωγραφική στάθηκε σε μεγάλο βαθμό μια γέφυρα επικοινωνίας μου με τους άλλους, ένας τρόπος έκφρασης αλλά και προσωπικής μου δικαίωσης».

Κατά τη διάρκεια της Κατοχής ξεκινά και η πρώτη του επαφή με τη δημιουργία. Δουλεύοντας ως εργάτης στους φούρνους της βιομηχανίας «Αλλατίνη» και οργανωμένος ήδη στην ΕΠΟΝ, φιλοτεχνεί αντιφασιστικές γελοιογραφίες που στόχο έχουν τους κατακτητές και τους ντόπιους συνεργάτες τους. «Κυκλοφορούσαν από χέρι σε χέρι και μερικές τυπωμένες σε πολύγραφο. Αλλες έγιναν ταμπλό και κρεμάστηκαν».

Την άνοιξη του 1943 εντάσσεται στην ΕΠΟΝίτικη Υποδειγματική Διμοιρία του «Τάγματος Χορτιάτη», στο 2/31 Σύνταγμα του ΕΛΑΣ. Και εκεί δεν παύει να δημιουργεί. Σκιτσάρει καταγράφοντας στιγμές της αντάρτικης ζωής. Σε μάχη κατά των Βουλγάρων χάνει τα σκίτσα του, τα οποία θα παραδοθούν δεκαετίες αργότερα στην Οργάνωση Πολιτικών Προσφύγων στη ΛΔ Βουλγαρίας και θα δημοσιευτούν στον «Ριζοσπάστη», με την παράκληση να βρεθεί ο άγνωστος ΕΛΑΣίτης ζωγράφος. Δύο μέρες μετά, στα γραφεία της εφημερίδας θα εμφανιστεί ο Γ. Φαρσακίδης...

Τον Σεπτέμβρη του 1944, σε μάχη εναντίον γερμανικού στρατοπέδου στη Χαλκιδική, τραυματίζεται βαριά και στα δύο του χέρια. Τον Σεπτέμβρη του 1946 εντάσσεται στη «Στενή Αυτοάμυνα» και συμμετέχει σε ένοπλες ενέργειες κατά των αστικών δυνάμεων καταστολής. Στα τέλη του ίδιου χρόνου συλλαμβάνεται στην Ειδική Ασφάλεια Θεσσαλονίκης. Βασανίζεται φρικτά. Τον ανέβασαν μέχρι και στον 4ο όροφο απειλώντας τον ότι θα τον «εκπαραθυρώσουν». Για το πώς άντεξε θα πει χρόνια αργότερα: «Είναι θαυμάσιο να μπορείς να αγαπάς στη ζωή σου κάτι πιο πολύ κι από τη ζωή σου ακόμα». Τον Αύγουστο του '47 ξανασυλλαμβάνεται.

***

Ο υπέργηρος Γιώργος Φαρσακίδης ύψωσε την γροθιά του ψηλά

43ου Φεστιβάλ ΚΝΕ-ΟΔΗΓΗΤΗ

Περνά συνολικά 16,5 χρόνια στις φυλακές και τις εξορίες. Αη Στράτης, Μακρόνησος, ξανά Αη Στράτης και αργότερα, στα χρόνια της χούντας, Γυάρος και Λέρος είναι τα νησιά όπου εξορίζεται. Σε αυτούς τους τόπους η τέχνη του Γ. Φαρσακίδη μεγαλουργεί. Ηταν η καθημερινή συνειδητή αναμέτρηση του κομμουνιστή με τις αντοχές του, όλα όσα επιχειρούσε να λυγίσει η βαρβαρότητα του αστικού κράτους. «Η μόνη και ανεκτίμητη ανταμοιβή» του ήταν το επιφώνημα των συνεξόριστων όταν αντίκριζαν τα σκηνικά της παράστασης, τα με τόση κούραση και δυσκολίες φτιαγμένα.

Εκανε τα τσακισμένα χέρια του «όπλα» του απροσκύνητου και αλύγιστου αγώνα. Ζωγραφίζει, αποτυπώνει τις στιγμές, τα βασανιστήρια, σκηνές από τη ζωή των εξόριστων, φτιάχνει σκηνικά και κάρτες. «Να μάθουν οι έξω ότι ζούμε και κρατάμε άπαρτο το αγωνιστικό μας χαράκωμα». Με το έργο του τροφοδοτεί τη μνήμη όλων όσοι τα έζησαν και εκείνων που θα έρθουν. Χρόνια αργότερα, όταν ο συνεξόριστός του Μάνος Κατράκης δει το λεύκωμα «Μακρόνησος» που κυκλοφόρησε ο Γ. Φαρσακίδης, του είπε: «Σ' ευχαριστώ που το μπόρεσες...».

Η πρώτη του γνωριμία με την ξυλογραφία έγινε το 1949 - '50, στο «Σύρμα» στη Μακρόνησο. Τα σχέδια που έχουν διασωθεί από τη Μακρόνησο, αλλά και αυτά που φιλοτέχνησε αργότερα, περιέχουν όλη τη φρίκη του μαρτυρικού αυτού τόπου. Περιέχουν όμως και την άσβεστη δίψα για ζωή. «Και θέλεις ακόμα πιότερο ακόμα, να παλέψεις, να ζήσεις. Οπως και να 'ναι. Με το τσακισμένο κορμί και τα νεύρα σου, τα σακατεμένα πνεμόνια, τα αιματηρά και τα δέκατα που δεν λένε να σταματήσουν».

Ακολουθεί ο Αη Στράτης. Πολύτιμοι δάσκαλοί του ήταν ο ζωγράφος - χαράκτης Χρήστος Δαγκλής και ο Γιάννης Ρίτσος. Να πώς περιγράφει τα χρόνια εκεί: «Το στρατόπεδο του Αη Στράτη, παρ' όλους τους περιορισμούς και τις στερήσεις, θα γνωρίσει έναν πρωτόγνωρο για την ελληνική ιστορία πολιτιστικό και μορφωτικό οργασμό. Τίποτα από την πλούσια πολιτιστική παράδοση που δημιουργήθηκε στον Αη Στράτη δεν δόθηκε χάρισμα. Η κάθε παράσταση θεάτρου, η κάθε ψυχαγωγική εκδήλωση, η κάθε ευχητήρια κάρτα μας, έμοιαζε με έπαθλο νίκης ύστερα από αγώνα σκληρό...».

Χρόνο με τον χρόνο, τα καλλιτεχνικά συνεργεία των εξόριστων δεν είχαν τίποτα να ζηλέψουν σε σχέση με τα έξω. «Το πρώτο χαρακτικό, στη βιασύνη μου για πρακτική επαλήθευση, το είχα σκαλίσει με σουγιαδάκι και ένα κοπίδι από ...καρφί. Αργότερα τα συνεργεία μας, με την καθοδήγηση του Χρήστου Δαγκλή, κατασκεύασαν εργαλεία που δεν είχαν τίποτα να ζηλέψουν από εκείνα της αγοράς. Οι μαραγκοί μας διαμόρφωσαν πλάκες ξύλου για σκάλισμα. Και ο κύλινδρος για μελάνωμα, κι αυτός δικής μας κατασκευής, ντυμένος σαμπρέλα από ποδήλατο. Αρχικά το τύπωμα γινόταν με την πίεση μιας τσατσάρας, όμως τον επόμενο χρόνο εξασφαλίσαμε πιεστήριο με μοχλό, δικής μας κατασκευής, και για τον χειρισμό του επιστρατεύτηκαν οι πιο χειροδύναμοι».

Κερδίζει για λίγα χρόνια την ελευθερία του. Αξιοποιείται από το Κόμμα για παράνομη καθοδηγητική δουλειά και δραστηριοποιείται στην ΕΔΑ. Στη διάρκεια της χούντας συλλαμβάνεται ξανά. Στη Γυάρο, μέσα στα πρώτα «απαγορεύεται» του στρατοπέδου συμπεριλαμβάνονταν και τα αιχμηρά αντικείμενα. «Ετσι, τα πρώτα μαχαίρια και σκαλιστικά εργαλεία υπήρξαν κάποια σιδερικά και κουτάλια ακονισμένα. Και η πρώτη μας ύλη από καυσόξυλα, κασόνια και τελάρα λαχανικών. Αλλά και οι πέτρες και τα βότσαλα του γιαλού...». Εκεί θα μεταφέρει παράνομα και έναν πυρογράφο, τον οποίο θα δουλέψει συνδυάζοντας πυρογραφία και χρώμα. Αυτή η τεχνική θα γνωρίσει μεγάλη άνθηση εκείνα τα χρόνια και σε άλλους τόπους εξορίας.

***

Προσχέδιο σε χαρτί του Γ. Φαρσακίδη, φιλοτεχνημένο στη Γυάρο, 1967

Από τη μεταπολίτευση και μετά ο Γ. Φαρσακίδης τυπώνει τα έργα του, συμμετέχει σε πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις. Εκδίδει βιβλία και λευκώματα τα οποία αποτυπώνουν πλευρές της πολυτάραχης ζωής του. Το έργο του περνά τα σύνορα της πατρίδας μας. Για τη μεγάλη αγωνιστική και καλλιτεχνική προσφορά του, του απονέμεται το ανώτατο Χρυσό Μετάλλιο της Σοβιετικής Επιτροπής Ειρήνης στα 30 χρόνια από την Αντιφασιστική Νίκη. Το 1984, το βιβλίο του «Η Πρώτη Πατρίδα» πήρε το πρώτο βραβείο της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών.

Ολα αυτά τα χρόνια δεν σταμάτησε να αγωνίζεται και να δημιουργεί. Συμμετείχε στην 30μελή αντιπροσωπεία του ΕΕΤΕ το 1999, κατά τη διάρκεια των αεροπορικών βομβαρδισμών του ΝΑΤΟ κατά της Σερβίας, στο ταξίδι αλληλεγγύης και συμπαράστασης του ΕΕΤΕ στον βομβαρδιζόμενο λαό. Το 2015, παρά το βεβαρημένο της υγείας του, δίνει το «παρών» στην έκθεση που πραγματοποιείται προς τιμήν του στο Φεστιβάλ της ΚΝΕ και ξεναγεί το κοινό στα έργα του.

Πάντα ακλόνητος στην πάλη για μια άλλη κοινωνία, στην κοινωνία όπου «θα ανθρωπέψει ο άνθρωπος», όπως του άρεσε να λέει. Αυτόν τον στόχο υπηρέτησε όλη του τη ζωή με τη στάση και το έργο του. Και ευτύχησε έτσι να ζήσει μια ζωή γεμάτη, «μια ζωή που ποτέ δεν θα 'θελα να αλλάξω».

Αλ. Πρ