Αλέκος Ξένος

 «Ενσαρκωτής φωτεινών ιδανικών»

Το 1912 γεννιέται στη Ζάκυνθο ο Αλέκος Ξένος. Είχε δύσκολα παιδικά χρόνια καθώς ορφάνεψε νωρίς. Ωστόσο κατάφερε να πραγματοποιήσει σημαντικές μουσικές σπουδές με δασκάλους τον Δημήτρη Μητρόπουλο, τον Φιλοκτήτη Οικονομίδη και τον Γεώργιο Σκλάβο.

Τεσσάρων χρόνων ορφανεύει από πατέρα. Το 1918 η βασανισμένη από τη φτώχεια και προβλήματα υγείας, μάνα του αυτοκτονεί, πέφτοντας στα αφρισμένα κύματα. Συγγενείς βάζουν το μεγαλύτερο παιδί στο ορφανοτροφείο, αλλά εγκαταλείπουν στην τύχη του το μικρότερο. Τον Αλέκο Ξένο περιμαζεύουν συντοπίτες. Ο μικρός κάνει δουλιές του ποδαριού σε τσαγκαράδικο, καμίνι και για τον καλλίφωνο ταβερνιάρη Σπύρο Μπάστα. Δεκατεσσάρων χρόνων γράφεται στη Φιλαρμονική του Δήμου Ζακύνθου. Μαθαίνει τρομπέτα, παίζει με τη Φιλαρμονική και συνοδεύει μελοδραματικούς θιάσους. Γνωρίζεται με τον σοσιαλιστή συγγραφέα Κ. Πορφύρη και επηρεάζεται ιδεολογικά και πνευματικά από αυτόν. Το 1930 εντάσσεται στην μπάντα της Φρουράς Αθηνών και το 1932 αρχίζει ανώτερες σπουδές στο Ωδείο Αθηνών, με καθηγητές τους Δημήτρη Μητρόπουλο και Φιλοκτήτη Οικονομίδη. Παράλληλα δουλεύει σε μουσικά κέντρα, μουσικούς θιάσους, κλπ.

Συναυλία για το λαό από μπάντα του ΕΛΑΣ (Φωτογραφία: Σπύρος Μελετζής)

 

Το 1934 μυείται στο μαρξισμό από τον Κ. Καναρίδη (εκτελέστηκε από τους ναζί στην Κατοχή). Το 1936 προσλαμβάνεται στη Συμφωνική Ορχήστρα του Ωδείου Αθηνών, δουλεύοντας και αλλού. Συμμετέχει στους αγώνες του μουσικού κλάδου, εντάσσεται στην ΚΟ Μουσικών του παράνομου ΚΚΕ και πρωτοστατεί για τη δημιουργία της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, της Ορχήστρας Σοβαρής Μουσικής του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας, της Ορχήστρας της Λυρικής Σκηνής και για την κρατικοποίηση της σχολής του, του Ωδείου Αθηνών.

Το 1941 εντάσσεται στο ΕΑΜ και ορίζεται γραμματέας – εκπρόσωπος της ΚΟ Μουσικών στην Αχτίδα Διανοουμένων -Καλλιτεχνών του ΚΚΕ. Συμβάλλει στη δημιουργία ΕΑΜίτικων μουσικών ομάδων και στην έκδοση της παράνομης εφημερίδας του Πανελλήνιου Μουσικού Συλλόγου «Ο Μουσικός», ενώ βοήθησε τον Βασίλη Ρώτα στην δημιουργία του Θεάτρου του Βουνού μαζί με την σύζυγό του, ηθοποιό ‘Αννα Ξένου.

Συλλαμβάνεται δυο φορές αλλά ξεφεύγει. Μελοποιεί το πρώτο του αντιστασιακό τραγούδι, το ποίημα του Παλαμά «Εμπρος». Προτείνει στο ΚΚΕ -και εκείνο το αποδέχεται- την οργάνωση ενός μεγάλου πολιτιστικού προγράμματος στο Βουνό. Ο Α. Ξένος οργανώνει φιλαρμονικές και χορωδίες στα Βουνά της μαχόμενης ελεύθερης Ελλάδας. To 1942 συνθέτει το τραγούδι «Ο πρώτος αντάρτης» σε στίχους Στάθη Πρωταίου. Το 1943 οι κατακτητές σχεδιάζουν συναυλία στη Λυρική Σκηνή, με συμμετοχή της Ορχήστρας της. Οι μουσικοί του ΕΑΜ, με επικεφαλής τον Α. Ξένο ματαιώνουν τη συναυλία παριστάνοντας τους «άρρωστους». Ο συνθέτης καταζητείται. Βγαίνει στην παρανομία και στο Βουνό, όπου γράφει αντιστασιακά τραγούδια, μουσική για παράσταση κουκλοθεάτρου, συνεργάζεται με άλλους ΕΑΜίτες καλλιτέχνες.

Την περίοδο αυτή συνέθεσε μερικά πασίγνωστα αντιστασιακά τραγούδια όπως «Το τραγούδι του ‘Αρη», ενώ οργάνωσε φιλαρμονικές και χορωδίες για τις ανάγκες του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα.

Συναυλία για το λαό από μπάντα του ΕΛΑΣ (Φωτογραφία: Σπύρος Μελετζής)

Το 1944 συμμετέχει στο Α’ Πανελλαδικό Συνέδριο Ανταρτών ΕΠΟΝιτών στο Μικρό Χωριό Ευρυτανίας, παροτρύνοντας τους ΕΠΟΝίτες να αναπτύξουν μουσική και γενικότερη πολιτιστική δραστηριότητα. Συμμετέχει στο περίφημο Θεσσαλικό Ομιλο -«Θέατρο του Βουνού» που δημιούργησε ο Βασίλης Ρώτας. Το Μάη του 1944, κατά την ορκωμοσία της Κυβέρνησης του Βουνού, στις Κορυσχάδες, με φιλαρμονικές και χορωδίες του Βουνού παρουσίασε το μελοποιημένο από τον ίδιο «Υμνο της ΠΕΕΑ».

Στο αιματοβαμμένο συλλαλητήριο στις 4 του Δεκέμβρη 1944 σώζεται από ιππείς ανταρτοεπονίτες και καταφεύγει στη Χαλκίδα. Το 1946 ολοκληρώνει τη «Συμφωνία της Αντίστασης» και το Μάρτη η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών παρουσιάζει το έργο «Εισαγωγή Λευτεριάς». Το 1947, λόγω των ιδεών και της δράσης του απολύεται από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών και το 1950 από την Ορχήστρα του ΕΙΡ.

Πιστός στις ιδέες του μέχρι τέλους, αρνήθηκε πεισματικά να υπογράψει Δήλωση μετανοίας για τα πιστεύω του στην μετεμφυλιακή Ελλάδα, κι έχασε πέντε φορές την θέση του (ως τρομπονίστας) στις μεγαλύτερες ορχήστρες, λόγω φρονημάτων. Ορχήστρες για την ίδρυση των οποίων είχε πρωτοστατήσει καθώς συμμετείχε ενεργά σε όλους τους καλλιτεχνικούς και συνδικαλιστικούς αγώνες. Επί χούντας απαγορεύονται οι ραδιοφωνικές αναμεταδόσεις έργων του.

Το εμβληματικότερο έργο του είναι η «Συμφωνία αρ.1 της Αντίστασης» (1945) που συμπυκνώνει κατά τρόπο μνημειώδη την αγωνιστικότητα των Ελλήνων επί Κατοχής, ενσωματώνοντας τα γνωστότερα μουσικά μοτίβα από αντιστασιακά τραγούδια της εποχής. Το 1952 συνέθεσε το συμφωνικό έργο «Ο Διγενής δεν πέθανε» (1952), εμπνευσμένο από την εκτέλεση Μπελογιάννη. Το Συμφωνικό Ποίημα «Σπάρτακος», γράφτηκε αργότερα (1963) αλλά απηχεί την ιδεολογία του Ξένου.

Ο Αλέκος πέθανε την 1 Σεπτεμβρίου 1995.

  Ηρακλής Κακαβάνης