Απελευθέρωσης του Βόλου

Από την συγκέντρωση για την απελευθέρωση στην Πλατεία Ελευθερίας

Την Πέμπτη 19 Οκτώβρη 1944, ο Βόλος ελευθερώνεται από το 54ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ.

Η μέρα της απελευθέρωσης του Βόλου

"Ηταν εκείνη η μουντή, βροχερή μέρα στις 19 Οκτώβρη 1944, που οι Γερμανοί κατακτητές, κυνηγημένοι από τις δυνάμεις του 54ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ, εγκατέλειπαν το Βόλο.

Στον αμαξιτό δρόμο Βόλου - Λάρισας, όπου έπεφταν βροχή οι βόμβες του ΕΛΑΣίτικου πυροβολικού, επικρατούσε πανικός. Ασύνταχτα μπουλούκια Γερμανών φαντάρων προσπαθούσαν να βγουν από την πόλη, σπάζοντας τον αντάρτικο κλοιό. Εσπρωχναν και καροτσάκια που είχαν επιτάξει, κουβαλώντας τις αποσκευές τους. Προχωρούσαν λίγοι - λίγοι και σκυφτοί για να μη δίνουν στόχο. Και κάθε φορά που τα πυροβόλα του ΕΛΑΣ εξακόντιζαν ένα καινούργιο βλήμα πάνω στο δρόμο τους, εγκατέλειπαν τα καροτσάκια και τα έριχναν άλλοι από εδώ και άλλοι από εκεί του δρόμου, πέφτοντας μπρούμυτα. Σε αυτήν την κατάντια είχε φθάσει ο μηχανοκίνητος στρατός του Γ' Ράιχ.

Λόγος του καπετάνιου του 9ου Λόχου ΕΛΑΣ Γιώργου Μπαλή από την οικία Σδούγκου στην Πλατεία Ελευθερίας - φωτ. Κώστα Ζημέρη

Στο μεταξύ, έχουν αρχίσει να κατεβαίνουν προς την πόλη του Βόλου, ο 10ος και ο 11ος Λόχος του 54ου Συντάγματος, καθώς και η 3η πυροβολαρχία. Ταυτόχρονα, έχει ξεκινήσει για την πόλη και η διοίκηση του Συντάγματος. Μαζί της ο αρχηγός του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα στην περιοχή της Θεσσαλίας, Κώστας Καραγιώργης, που βρισκόταν τότε κοντά της. Προχωρούν ο ένας πίσω από τον άλλο ακολουθώντας το μονοπάτι. Μπροστά οι άνδρες των τμημάτων της Πολιτοφυλακής Βόλου που έχουν επικεφαλής τον διοικητή τους Φώτη Συρινιώτη. Μαζί τους είναι και ο εθνοσύμβουλος Μιλτιάδης Παπακώστας και ο Γραμματέας της Περιφερειακής Επιτροπής Βόλου του ΚΚΕ, Αδάμ Μουζενίδης.

Δεν έχει περάσει πολλή ώρα από το ξεκίνημά τους, όταν η πόλη αρχίζει να εκπέμπει τα πρώτα μηνύματα της λευτεριάς της. Οι σειρήνες των εργοστασίων ηχούν δαιμονικά. Τα φώτα της παραλίας, που είχαν ν' ανάψουν από τις 28 Οκτώβρη του 1940, ανάβουν. Και μέσα στο πηχτό σκοτάδι που κυκλώνει στο δρόμο, η πόλη που φωτίζεται παρουσιάζει ένα θέαμα επιβλητικό, φαντασμαγορικό. Βιάζουν τα βήματά τους για να φθάσουν. Τρέχουν να ζήσουν μέσα στην πόλη τις πρώτες συγκινήσεις της λευτεριάς. Εχουν πάρει το μονοπάτι που οδηγεί για την Αγία Παρασκευή. Από εκεί θα πάρουν το δημόσιο δρόμο για το Βόλο. Οι καμπάνες των εκκλησιών των χωριών αρχίζουν να κτυπούν χαρμόσυνα, σε πολλά σημεία ανάβονται φωτιές. Τα φώτα της πόλης γίνονται στο μεταξύ περισσότερα χάρη στην ακούραστη δουλειά των ηλεκτροτεχνιτών. Φωτίζεται η παραλία και η μισή σχεδόν πόλη. Και οι σειρήνες εξακολουθούν να ηχούν δαιμονισμένα. Μπαίνουν μέσα στην Αγία Παρασκευή τραγουδώντας το "Λευτεριά πανώρια κόρη...".

Παρέλαση του ΕΛΑΣ στην παραλία του Βόλου

Ολοι οι χωριάτες είναι ξυπνητοί. Βρίσκονται στους δρόμους κρατώντας στα χέρια τους φανάρια, έξαλλοι από ενθουσιασμό και φιλούν τους αντάρτες. Οι γυναίκες τους ραίνουν με λουλούδια. Μπαίνουν στο δημόσιο δρόμο. Κι οι χωριάτες τους ακολουθούν. Το αντάρτικο τραγούδι ξεπηδάει λεβέντικο, "της Λευτεριάς ανοίγεις δρόμο...".

Οσο πλησιάζουν, τόσο η συγκίνηση μεγαλώνει. Φθάνουν στα πρώτα σπίτια του συνοικισμού Ιωλκού. Ο συνοικισμός έχει ήδη πάρει γιορταστική όψη. Αψίδες έχουν στηθεί κι ο κόσμος είναι ολόκληρος μαζεμένος. Κανένας δεν πήρε πρωτοβουλία για τον γιορτασμό. Αυθόρμητα ο κόσμος συγκεντρώθηκε. Κι αισθάνθηκε την ανάγκη να ετοιμάσει την υποδοχή στους αντάρτες. Και βρήκε και τα λουλούδια για να τους ράνει. Είναι τόσες χιλιάδες λαού που κατακλύζουν την Ιωλκού, ώστε δεν κατορθώνουν να προχωρήσουν. Φθάνουν επιτέλους στην πλατεία Ελευθερίας. Εκεί συγκεντρώνεται όλος ο κόσμος. Από τον εξώστη του σπιτιού του γιατρού Μάργαρη μιλούν τότε σύντομα προς το λαό ο Γραμματέας του ΕΑΜ Πόλης, ο Κ. Καραγιώργης, ο Αδάμ Μουζενίδης από το ΚΚΕ, ο Π. Πηλιορείτης και ο διοικητής του 54ου Συντάγματος Μαλλιαρός. Η νύκτα ολόκληρη πέρασε με εκδηλώσεις γιορτασμού. Η 20ή Οκτωβρίου ξημέρωσε. Είναι η πρώτη λεύτερη μέρα...".

Ο λόγος του Καραγιώργη στην Πλατεία Ελευθερίας μετά την απελευθέρωση από τους Γερμανούς. Αριστερά ο καπετάνιος του 54ου Συντάγματος Πέτρος Πηλιορείτης - φωτ. Κώστα Ζημέρη

(Το παραπάνω κείμενο είναι από δημοσιεύματα στην εφημερίδα «ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ» του ΕΑΜ Βόλου, που συμπεριλαμβάνονται στο βιβλίο του Βολιώτη δημοσιογράφου Θανάση Βογιατζή, με τίτλο «Αυτά που πήρε ο άνεμος και σκόρπισε μακριά...»).

Ποιος έσωσε τα εργοστάσια του Βόλου

Επιλέξαμε να αντιγράψουμε και να δημοσιεύσουμε ένα μικρό υποκεφάλαιο από το βιβλίο του Θανάση Κ. Βογιατζή “τα ΕΑΣάδια – μέρες δωσιλογισμού στο Βόλο”. Στο συγκεκριμένο υποκεφάλαιο αναπαράγεται ένα μέρος της μαρτυρίας του Δ. Μπαλή, που ήταν επιτελάρχης της θεσσαλικής Μεραρχίας του ΕΛΑΣ, για τη μάχη εναντίον των Γερμανών, που απέτρεψε την εκδικητική τους μανία και την καταστροφή σημαντικών εργοστασιακών μονάδων στην πόλη του Βόλου.

Μετά το τέλος του εμφύλιου πολέμου, στα χρόνια που ακολούθησαν στη συνέχεια μέχρι και τις μέρες μας, έγινε μια προσπάθεια διαστρέβλωσης της τοπικής ιστορίας και της απόδοσης απελευθερωτικών ενεργειών σε άτομα που δεν είχαν καμία σχέση με τον αγώνα και που, πολύ περισσότερο, έβλεπαν τις πολιτικές δυνάμεις που κυριαρχούσαν στο χώρο του ΕΑΜ τότε φανερά εχθρικά. Κι αυτό είτε διότι βρίσκονταν στο απέναντι στρατόπεδο των φίλα προσκείμενων στους κατακτητές είτε γιατί “κρατούσαν ίσες αποστάσεις” από “κατακτητές και αντάρτες”, συνεχίζοντας να υπερασπίζονται την αστική εξουσία. Αυτό έγινε, κυρίως, με το έντεχνο πλασάρισμα και με τη μορφή ακαδημαϊκών μονογραφιών για ανθρώπους που έζησαν εκείνη την εποχή στο Βόλο και οι οποίοι υποτίθεται “έδωσαν τα πάντα για να σώσουν τους Βολιώτες ή την πόλη και τις υποδομές κατά την υποχώρηση των Γερμανών ναζιστών”.
.Ταυτόχρονα, απέκρυψαν τα πραγματικά γεγονότα και τους ανθρώπους που τελικά πρωτοστάτησαν σε αυτά, οι οποίοι δεν ήταν άλλοι από τους αγωνιστές και μαχητές του ΕΛΑΣ, του ΕΑΜ, της ΟΠΛΑ, του ΚΚΕ. Μία τέτοια χαρακτηριστικά περίπτωση ήταν οι “ιστορικές ερμηνείες” “για το ποιος και πώς έσωσε το λιμάνι και τα εργοστάσια της πόλης, από την εκδίκηση των Γερμανών να τα καταστρέψουν…”

Ο Δημήτρης Μπαλής, επιτελάρχης της θεσσαλικής Μεραρχίας του ΕΛΑΣ, κατέγραψε χαρακτηριστικά στις αναμνήσεις του:
“Το απόγευμα της 19ης Οκτωβρίου του 1944, και το τελευταίο τμήμα του Γερμανικού στρατού εγκατέλειψε το Βόλο. Σε λίγο νύχτωνε και οι Βολιώτες με αναμμένα τα ηλεκτρικά φώτα υποδέχθησαν τους αντάρτες που έμπαιναν στην πόλη. Γιατί όμως οι Γερμανοί άφησαν ανέπαφο το ηλεκτρικό εργοστάσιο; Γιατί δεν κατέστρεψαν το εργοστάσιο των Τσιμέντων, Σιδηροδρομικού σταθμού, το Γκλαβάνη, του Παπαγεωργίου και μια άλλη σειρά άλλων εργοστασίων; Οι ίδιοι οι ιδιοκτήτες των εργοστασίων και μαζί με αυτούς και πολλοί άλλοι Βολιώτες και σήμερα αγνοούν πώς και διατί διεσώθησαν τα εργοστάσιά τους. Το αποδίδουν σε διάφορες αιτίες και μερικοί στο ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την πόλη του Βόλου διαφόρων Γερμανών. Και όμως κανείς Γερμανός δεν πρόδωσε την πατρίδα του, χάριν του Βόλου. Προς μεγάλη τους τιμή ήταν τίμιοι πατριώτες και εξυπηρέτησαν τα συμφέροντα της πατρίδας τους.

Αντάρτισσες του 54ου Συντάγματος στην Άνω Κερασιά το 1944

Δύο νεκροί αντάρτες ιππείς και ένας τραυματίας πότισαν με το αίμα τους το χώμα της Μελίας για να διασωθούν τα μηχανήματα των εργοστασίων του Βόλου. Εκεί στη Μελία διόλου συμπτωματικά κατεστράφησαν τα εκρηκτικά υλικά και εξοντώθη τελείως το γερμανικό απόσπασμα που ήρχετο στο Βόλο για να παρασκευάση τα εκρηκτικά γεμίσματα των εργοστασίων διά να πυροδοτηθούν όταν θα έφευγαν οι Γερμανοί. Πολλούς μήνες πρωτύτερα είχαν προπαρασκευάσει την ανατίναξη των κρηπιδωμάτων της αποβάθρας και του λιμένος. Δύο ίλες του 1ου συντάγματος Ιππικού με επικεφαλής τον αρχηγό του συντάγματος επίλαρχο Γερασιμίδη Σπύρο και τον καπετάνιο Π. Παπαδημητρίου όλη τη μέρα της 23ης Σεπτέμβρη άδικα περίμεναν στο δρόμο Βόλου-Λάρισας κοντά στη Μελία για να περάσουν Γερμανοί. Βράδυασε. Δε γύρισαν στην έδρα τους στο Χατζημπαϊράκι. Με χαλαρωμένη την ενέδρα διανυκτέρευσαν στο Τσουλάρ. Προτού ξημερώσει βρέθηκαν και πάλι στις θέσεις τους. Η μέρα περνούσε και τίποτα δε φαινόταν στο δρόμο. Στις 8, κάτι φάνηκε που ήρχετο από τη Λάρισα και σε λίγο διέκριναν τρία φορτηγά αυτοκίνητα με Γερμανούς να κατευθύνονται στο Βόλο. Όταν πλέον φθάσανε στο σημείο της ενέδρας, οι αντάρτες ιππείς με πυκνά πυρά τους αιφνιδίασαν.

Ο επικεφαλής των Γερμανών αξιωματικός σκοτώθηκε με την πρώτη ριπή. Οι άλλοι όμως αντέδρασαν και έτσι και η μάχη άρχισε. Σε μιάμιση ώρα όλα είχαν τελειώσει. Απώλειες νεκροί αντάρτες δύο, οι Συμεών Παπαδόπουλος και Απόστολος Φασούλας από την Ευξεινούπολη, τραυματίας ο Ματθαίος από τη Λάρισα. Νεκροί Γερμανοί 44, 22 αιχμάλωτοι, το όλον 66. Από τους αιχμαλώτους μάθανε οι αντάρτες ότι η έκρηξη που έγινε στο πεδίο της μάχης προήλθε από την ανατίναξη 550 κιλών δυναμίτιδας που είχαν στο ένα αυτοκίνητο και ότι το απόσπασμα των 66 Γερμανών στρατιωτών κατηυθύνετο στο Βόλο για να προπαρασκευάσει την καταστροφή των εργοστασίων του Βόλου. Ποίων όμως εργοστασίων δεν εγνώριζον οι αιχμάλωτοι. Οι επικεφαλής αξιωματικός που σκοτώθηκε είχε τις σχετικές εντολές.
Την άλλη μέρα τα μεσάνυχτα οι Γερμανοί μάζεψαν από τα σπίτια τους κατοίκους του Βόλου από τον τομέα Μεταμορφώσεως-Ερμού-Δημοτικού Θεάτρου. Τους φόρτωσαν σε αυτοκίνητα και πλατφόρμα με χίλιες προφυλάξεις και τους μετέφεραν στο πεδίο μάχης της Μελίας. Φορτώσανε τους νεκρούς των και όμηροι και Γερμανοί επέστρεψαν σώοι στο Βόλο. Άφησαν ελεύθερους τους Βολιώτες και πήγανε να θάψουν τους νεκρούς τους, που οι περισσότεροι ήταν κομμένοι από τα εκρηκτικά που θα κατέστρεφαν τα εργοστάσια του Βόλου…”.

(Δημήτριος Μπαλής, “Αναμνήσεις”, Θεσσαλία, 19 Οκτώβρη 1976).

Πηγές:
Ριζοσπάστης Παρασκευή 23 Οχτώβρη 2015
Κατιούσα

Οι φωτογραφίες από: srv1-vivl-volou.mag.sch.gr / katiousa.gr

 Εθνική Αντίσταση - ΔΣΕ