Η Μάχη της Κοπής στον Πειραιά

*

Η 12η Οκτωβρίου του 1944 μπορεί να είναι η ημέρα απελευθέρωσης για την Αθήνα, για τον Πειραιά όμως, είναι μια ημέρα πένθους και υπέρτατης θυσίας καθώς τότε διεξήχθησαν οι πιο φονικές μάχες σε πολλά σημεία της πόλης.

Στον Πειραιά η απελευθέρωση δεν ήρθε τη 12η Οκτωβρίου, κι αυτό γιατί το Γερμανικό σχέδιο δεν προέβλεπε για τον Πειραιά μια υποστολή σημαίας. Το Γερμανικό Σχέδιο προέβλεπε για τον Πειραιά την ολοσχερή καταστροφή του! Τόσο ο τρόπος αποχώρησης όσο και η συμπεριφορά των Γερμανών, διέφεραν ριζικά στις δύο πόλεις.
 

Στην Αθήνα ο Γερμανός Διοικητής Φέλμυ είχε στείλει μια επιστολή στον Δήμαρχο ανακοινώνοντάς του, ότι οι Γερμανοί θα εγκαταλείψουν μια ανοχύρωτη πόλη! Κι αυτό το «ανοχύρωτη» σήμαινε ουσιαστικά ότι θα αναχωρούσαν ήσυχα χωρίς να προκαλέσουν καταστροφές. Φυσικά δεν το έπρατταν από αγάπη για τα αρχαία μνημεία της, αλλά προς το δικό τους συμφέρον καθώς αυτό τους υπεδείκνυε να φύγουν καλύπτοντας τα νώτα τους. Για τον Πειραιά όμως δεν ίσχυε το ίδιο. Οι εγκαταστάσεις του μεγαλύτερου λιμανιού της Ανατολικής Μεσογείου έπρεπε να καταστούν άχρηστες στους επόμενους.
Ήδη από την 11η Οκτωβρίου επιχειρεί στον Πειραιά ένα σώμα ανατινάξεων και ειδικών σαμποτάζ, που σκοπό έχει να ανατινάξει τους γερανούς του λιμανιού, τα κρηπιδώματα, τη δεξαμενή του Βασιλειάδη, τις αποθήκες του λιμανιού, τα Σιλό, τους Μύλους του Αγίου Γεωργίου, τη Ναυτική Σχολή Δοκίμων, το Χατζηκυριάκειο Ορφανοτροφείο, την περιστρεφόμενη πλάκα στο σιδηροδρομικό σταθμό του Ρέντη, το εργοστάσιο Παπαστράτου, την Κοπή και βεβαίως το εργοστάσιο της Ηλεκτρικής εταιρείας Πάουερ στο Κερατσίνι. Η δεξαμενή του Βασιλειάδη καταστράφηκε, ενώ αρκετές από τις εγκαταστάσεις του λιμανιού ανατινάχθηκαν. Εκείνα που διασώθηκαν ήταν όσα υπερασπίστηκε με το αίμα τους ο ελληνικός λαός που είχε συσπειρωθεί γύρω από το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ.

Από το πρωί της 12ης Οκτωβρίου η πόλη του Πειραιά συγκλονίζεται από εκρήξεις και πυροβολισμούς, καθώς δυνάμεις του ΕΛΑΣ συγκρούονταν σκληρά, όχι με τους αποχωρούντες Γερμανούς, αλλά με τους Γερμανούς εκείνους που είχαν ως διαταγή να κατστρέψουν τον Πειραιά.

Ο ΕΛΑΣ παρελαύνει στην Πλατεία Κοραή στις 14 Οκτωβρίου 1944

Είναι γνωστή φυσικά η ιστορία για τις μάχες που έγιναν για τη διάσωση της Ηλεκτρικής Εταιρείας Πάουερ. Αποτέλεσμα των μαχών αυτών ήταν το απόγευμα της 12ης Οκτωβρίου του 1944, η «Ηλεκτρική» να καταληφθεί από ελληνική δύναμη του ΕΛΑΣ και να φανεί προς στιγμή η σωτηρία της. Την επομένη όμως, στις 13 Οκτωβρίου, ένα γερμανικό τμήμα προερχόμενο από το Πέραμα και αποτελούμενο από 60 άνδρες αφού κατέστρεψε τις εγκαταστάσεις και τις δεξαμενές της ΣΕΛ, προχώρησε να ανακαταλάβει την «Ηλεκτρική» για να την ανατινάξει. Έτσι ξεκινά και μια δεύτερη μάχη για τη διάσωση της «Ηλεκτρικής» που διεξάγεται εν μέρει παράλληλα, αλλά κυρίως ύστερα από τη «Μάχη της Κοπής».
Οι Μύλοι του Αγίου Γεωργίου, η Ναυτική Σχολή Δοκίμων, το Χατζηκυριάκειο, η ηλεκτρική εταιρεία Πάουερ, η ΚΟΠΗ διασώθηκαν επειδή και μόνο κάποιοι στάθηκαν και τα υπερασπίστηκαν. Ο Πειραιάς ανάσανε το λυτρωτικό αέρα της λευτεριάς στις 14 Οκτωβρίου 1944. Τότε μόνο οι δεκάδες χιλιάδες των Πειραιωτών ξεχύθηκαν στους δρόμους και συγκεντρώθηκαν μπροστά από το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Τότε μόνο στα σπίτια και στους δρόμους του Πειραιά υψώθηκαν οι ελληνικές και οι αγγλικές σημαίες.
11 Οκτώβρη, η Στρατιωτική Διοίκηση Αττικής βρισκόταν σε ετοιμότητα ώστε να διατηρηθεί η τάξη και να προφυλαχθούν τα δημόσια κτίρια. Η αστυνομία, η πυροσβεστική, εν ενεργεία αξιωματικοί και η χωροφυλακή, θα συνέβαλαν σε αυτή τη διαδικασία. Σύμφωνα με τη διαταγή 158/10.10.1944 της Στρατιωτικής Διοίκησης Αττικής «περί μέτρων δια την εξασφάλισιν της τάξεως», ο φρούραρχος Πειραιά, σε συνοικίες «έξωθε της Κεντρικής ζώνης» όπως η Δραπετσώνα και η Κοκκινιά, μπορούσε να χρησιμοποιεί «Μονάδες του ΕΛΑΣ» για «την τήρησιν της τάξεως». Οι δυνάμεις του 6ου Ανεξάρτητου Συντάγματος του ΕΛΑΣ –όπως αποτυπώνεται και στις μαρτυρίες του Κεπέση και του Κωτσάκη– ήταν σε επιφυλακή, γνωρίζοντας πως οι Γερμανοί είχαν ήδη προβεί σε εγκατάσταση εκρηκτικού μηχανισμού μέσω των φρεατίων στο λιμάνι του Πειραιά. Το βράδυ της 11ης προς τη 12η Οκτωβρίου, δυνάμεις του ΕΛΑΣ απενεργοποίησαν τη συσκευή πυροδοτήσεως και τον κεντρικό εκρηκτικό μηχανισμό, αλλά εξακολουθούσαν να θεωρούν πιθανή την επίθεση στις μονάδες της βιομηχανικής ζώνης.

Νωρίς το απόγευμα της 12ης Οκτωβρίου, ο Σωτήρης Κυβέλος και ο Νίκανδρος Κεπέσης επισκέφθηκαν τη Διεύθυνση της Αστυνομίας στον Πειραιά –μετά από αίτημα του Στρατιωτικού Διοικητή Αττικής– όπου συνάντησαν δύο Συνταγματάρχες της Στρατιωτικής Διοίκησης Αττικής και βρετανούς αξιωματούχους για να συζητήσουν το θέμα της προστασίας της πόλης και των υποδομών της, μιας και όλες οι «πληροφορίες» ανέφεραν πως η γερμανική υποχώρηση δεν θα ήταν αντίστοιχη με της Αθήνας. Σε έκθεση που συνέταξε και υπέγραψε την 1 Νοεμβρίου, η Διοίκηση του 6ου Ανεξάρτητου Συντάγματος Πειραιά –ο Σωτήρης Κυβέλος και ο Νίκανδρος Κεπέσης– ανέφεραν πολύ αναλυτικά τα όσα διαδραματίστηκαν στην Αστυνομική Διεύθυνση Πειραιά, τονίζοντας την εχθρότητα, την ανοργανωσιά, τη συνεχή αμφισβήτηση και τη διαρκή επιθετικότητα προς τον ΕΛΑΣ.
Τη στιγμή που η διοίκηση του συντάγματος ήταν καθηλωμένη σε «ατελείωτες» συζητήσεις που δεν μπορούσαν να καταλήξουν σε κοινή στρατηγική απόφαση όλων των πλευρών, οι λόχοι του ΕΛΑΣ παρέμεναν σε ετοιμότητα και αντιμετώπισαν με επιτυχία τις γερμανικές επιθέσεις.

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΟΠΗΣ

Είναι πρόκληση για το λαό της περιφέρειας Κερατσινίου Δραπετσώνας να βλέπει ακόμα, σε τούτες τις τελευταίες ώρες πριν τη λευτεριά, να μπαινοβγαίνουν Γερμανοί στο στρατιωτικό συγκρότημα της Κοπής που βρίσκεται πάνω στο δρόμο που οδηγεί στο νεκροταφείο της Ανάστασης. Αυτοκίνητα μπαινοβγαίνουν, οι φρουροί στις θέσεις τους. Τίποτα στη συμπεριφορά τους δε δείχνει πως το πολύ σε ένα ή δύο εικοσιτετράωρα θα έχουν πάρει πόδι.
Στην περιφέρεια αυτή έχει ιδρυθεί τις τελευταίες εβδομάδες πριν την Απελευθέρωση, ο λόχος της περιοχής νεκροταφείο Αναστάσεως-ΚΟΠΗ του Ι τάγματος του ΕΛΑΣ. Ήταν από κόσμο που ζούσε στις γειτονιές της Ανάστασης και της Κοπής. Μερικοί ήταν από την Ευγένεια, ίσως και κάποιοι από τη Δραπετσώνα. Υπεύθυνος αυτού του λόχου ήταν ένας έμπειρος πολεμιστής που είχε πάρει μέρος στις μάχες της Κρήτης το 1941. Ήταν ο Αριστόδημος Μιχελιδάκης–Φασουλάκης. Έτσι, φτάσαμε στις παραμονές της 12ης Οκτώβρη 1944.

Μνημείο πεσόντων ηλεκτρικής 13 Οκτωβρίου 1944

Πριν καταλάβει ο ΕΛΑΣ την Κοπή ανατινάχτηκε από τους Γερμανούς ένα μέρος της Κοπής και η πόρτα εισόδου του εργοστασίου. Δίπλα ακριβώς ήταν το ψιλικατζίδικο «του Χαριλάκη». Αυτό ανατινάχτηκε σκοτώνοντας τον ιδιοκτήτη του Χαρίλαο Χριστοφορίδη και τον γιο του. Ο άλλος γιος του Χριστοφορίδη (Χριστόφορος ή Στέλιος) σκοτώθηκε στα Δεκεμβριανά στου Μακρυγιάννη.

Ο λόχος πρότεινε στο Τάγμα να χτυπήσει, άμεσσα, την Κοπή. Το Ι Τάγμα του ΕΛΑΣ, μέσα σε λίγα λεπτά βρισκόταν έξω από το εργοστάσιο σε θέση μάχης, ενώ με τα χωνιά καλούν τις γειτονιές σε ξεσηκωμό. Προχωρούν οι ΕΛΑσίτες από δρόμο σε δρόμο κι οι γυναίκες άτρομες κι αυτές προσπαθούν να τους βοηθήσουν όπως μπορούν. Τα πολυβόλα των Ούννων βάλλουν θεριστική βολή, μα οι ελασίτες έχουν πλησιάσει πια κοντά. Κρύβονται πίσω από τη μάντρα της «Κοπής» έχουν πολιορκήσει τους Ούννους. Ένας τηλεβόας… μιλάει γερμανικά: «Aν ανατιναχτεί άλλο χτίριο θα πληρώσετε με το κεφάλι σας…».Μετά από μιας ώρας σύγκρουση, ο εχθρός το βάζει στα πόδια και φεύγει με ό,τι βρει: αυτοκίνητα, ποδήλατα, με τα πόδια πηδώντας το μαντρότοιχο!

Οι Ελασίτες, αν και άκαπνοι οι περισσότεροι, τα πήγαν καλά. Κτύπησαν τις σκοπιές, τις οποίες γρήγορα εξουδετέρωσαν. Εκεί που βρήκαν αντίσταση, ήταν όταν έφτασαν στην κεντρική είσοδο. Ένα πολυβόλο στημένο στην απέναντι. Στην πρώτη έφοδο το πολυβόλο χτυπά τον Αντρέα Κούνουπα. Στη δεύτερη προσπάθεια ορμά ο Παναγιώτης Κοσμίδης και τινάζει μια χειροβομβίδα προς το πολυβόλο. Και καθώς είναι ακόμα όρθιος τον παίρνει μια ριπή, μα σχεδόν ταυτόχρονα σκάει η χειροβομβίδα πάνω στο πολυβόλο. Αυτό σταματάει να ρίχνει και σαν αστραπή πετάχτηκαν μέσα στο προαύλιο οι Ελασίτες. Πήραν σβάρνα τα κτίρια ψάχνοντας για Γερμανούς. Βρήκαν τους Έλληνες εργαζόμενους κρυμμένους στα υπόγεια και έναν δυο Αυστριακούς στρατιώτες μεγάλης ηλικίας, τεχνίτες γερμανικών παπουτσιών.

Έτσι σώθηκε το μέγιστο μέρος της «Κοπής» από την καταστροφική μανία των χιτλερικών. Σώθηκε χάρη στην αυτοθυσία των ελασιτών του Ι Τάγματος του 6ου ανεξάρτητου Συντάγματος του ΕΛΑΣ. Στη μάχη σκοτώθηκαν οι Παναγιώτης Κοσμίδης, Παναγιώτης Μαυρομάτης και Ακρίτας Τοροσιάδης.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Νίκανδρος Κεπέσης
«Η Μάχη της Ηλεκτρικής» 3ο Γυμνάσιο Περάματος - Παράρτημα Κερατσινίου ΠEAEA – ΔΣE
Δήμος Κερατσινίου - Δραπετσώνας.
pireorama.blogspot.com/

 

* Φωτογραφία:  Από αριστερά Νίκανδρος Κεπέσης, Σπύρος Κωτσάκης, Στέφανος Σαράφης, Γιάννης Πυριόχος, Σωτήρης Κυβέλος, σε επιθεώρηση του 6ου Ανεξάρτητου Συντάγματος Πειραιά. Πλατεία Αι Γιώργη στον Κορυδαλλό.