Η Απελευθέρωση της Λάρισας

Τη νύχτα της Κυριακής 22 προς 23 Οκτωβρίου 1944 η Λάρισα πέρασε από την Κατοχή στην Ελευθερία.

Οι κάτοικοι, άντρες, γυναίκες, γέροι, παιδιά, έζησαν ανεπανάληπτες συγκλονιστικές στιγμές σε μια νύχτα, ισοδύναμες με διάρκεια αιώνα. Η ψυχή τους, στη διάρκεια εκείνης της νύχτας, ελευθερώθηκε από αγωνίες σκοτωμών και βασάνων σκλαβιάς τεσσάρων χρόνων, και η κρυμμένη στην καρδιά τους Ελευθερία, έβγαινε τώρα στα χείλη τους και την τραγουδούσαν, χορεύοντας γύρω από φωτιές στους δρόμους.
Το 1944 στη Λάρισα είχαν απομείνει 20.000 περίπου κάτοικοι από τους 35.000. Άλλοι είχαν βγει αντάρτες στον ΕΛΑΣ, άλλοι κατέφυγαν στα χωριά καις την Αθήνα. Από τους απομείναντες, το 22% ήταν οργανωμένοι μυστικά στο ΕΑΜ, του οποίου η επιρροή όμως απλωνόταν σε όλους τους Λαρισινούς, δεδομένου ότι όλοι, Δεξιοί, Κεντρώοι, Αριστεροί, αγωνιζόταν ο καθένας με τον τρόπο του κατά των κατακτητών. Στην πόλη δεν υπήρξε ποτέ πράξη προδοσίας.

Πληροφοριοδότης

Η Επιτροπή του ΕΑΜ Λάρισας εξασφάλισε σχετικές πληροφορίες από ανώτερο Γερμανό αξιωματικό που υπηρετούσε στο Φρουραρχεία Λάρισας, στον άνω όροφο της Εθνικής Τράπεζας. Οι πληροφορίες αυτές όριζαν τις ημερομηνίες σύμπτυξης των Γερμανικών φρουρών από την Καλαμάτα και από τις άλλες πόλεις; μέχρι και την Λάρισα. Το γραφείο Πληροφοριών του ΕΑΜ Λάρισας, με τους Κώστα Χρυσοχόου, Αλέκο Αλεξανδρή, γεωπόνους, και τον Τέλη Λεβέντη, ράφτη, τις μετέδωσε στο Κλιμάκια Αμερικανών αξιωματικών του ναυτικού που έδρευε στα παραθαλάσσιατου Πολυδένδρι και αυτό τις μετέδωσε με ασύρματο στο στρατηγείο του Αμερικανού Αρχιστράτηγου Αϊζενχάουερ στην Ιταλία. Έτσι, ο Αϊζενχάουερ ήξερε χρονολογικά την αποχώρηση των Γερμανικών μονάδων από την Ελλάδα. Οι γνωρίζοντες από στρατιωτικές πληροφορίες είναι σε θέση να εκτιμήσουν της αξία τους. Εκτιμώντας και ο Αίζενχάουερ την αξία τους απένειμε συγχαρητήρια στη Μονάδα Πληροφοριών Λάρισας με τον αριθμό 10.00 που τις είχε δώσει. Το έγγραφο αυτό το διατηρούσε ο Κ. Χρυσοχόου, αλλά με τις κατοπινές διώξεις και την εκτόπισή του στη Μακρόνησο το έκαψε η μάνα του.

Με βάση τις πληροφορίες από τον Γερμανό αξιωματικό και από τις καταστροφές που προκάλεσαν τα τελευταία τμήματα Γερμανών στον Βόλο και στα Τρίκαλα η Επιτροπή του ΕΑΜ Λάρισας οργάνωσε το ομαλό πέρασμα της πόλης μας από την τετράχρονη σκλαβιά στην Ελευθερία, που περιγράφεται στο βιβλίο μου «Η ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΤΪΣΤΑΣΗ», σελίδες 252-261 τόμος Β`. Το βιβλίο θεωρείται από τα καλύτερα. Διδάσκονταν στην ιστορία της Ευρωπαϊκής Αντίστασης από το Πανεπιστήμιο Σορβώνης Παρισίων.

Νέος δήμαρχος

Πρώτη φροντίδα της Επιτροπής ΕΑΜ Λάρισας υπήρξε η σύσταση Δημοτικής Αρχής. Σε άλλες πόλεις που ελευθερώθηκαν νωρίτερα το τοπικό ΕΑΜ συγκρότησε αρχές με μέλη του. Στη Λάρισα η Δημοτική Αρχή συστήθηκε μυστικά στην διάρκεια της Κατοχής μεικτή, με μέλη του ΕΑΜ και των κομμάτων Λαϊκού και Φιλελευθέρων. Το Τμήμα ΕΑΜ Επιστημόνων με επικεφαλής τους μηχανικούς Νίκο Σοφό και Σταύρο Λάσκαρη, επέλεξε ως καταλληλότερο Δήμαρχο Λάρισας τον Θεόδωρο Σακελλάριο, μηχανικό, με σπουδές στην Ελβετία, με δημοκρατικές ιδέες, ευρεία μόρφωση, βοηθό καθηγητή του Πολυτεχνείου Αθηνών κι εκτίμησης από τους Λαρισινούς. Το Δημοτικό Συμβούλιο συγκροτήθηκε, επίσης μυστικά μεικτό, με πρωτοβουλία μου. Σε μυστική σύσκεψη, στο σπίτι του Νίκου Φίλιου με τους Κώστα Ταμπασούλη και Ν. Φίλιο βουλευτή του Λαϊκού Κόμματος, και σε άλλη με τους εκπροσώπους των Φιλελευθέρων δικηγόρων Τάσου Γέμτου, Λάζαρου Κίκα και Αθανάσιου Τσολάκη, στο γραφείο του Κίκα, αποφασίστηκε η συμμετοχή μελών των κομμάτων τους στο Δημοτικό Συμβούλιο. Ο Δημήτριος Χατζηγιάννης του Αγροτικού αρνήθηκε συνάντηση και στο συμβούλιο δεν μπήκαν μέλη του κόμματός του.

Το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ κοινοποίησε το 1943 εγκύκλιο στην Πανθεσσαλική Επιτροπή του ΕΑΜ, με εντολή εκλογής οργάνων αυτοδιοίκησης και σε κατεχόμενες πόλεις. Σε εφαρμογή της κάλεσα σε μυστική σύσκεψη, στο σπίτι του Θανάση Παπαχατζή, (οδός Γεωργίου Α΄ χωματόδρομο τότε, Σεφέρη τώρα), τους επικεφαλής των αντιστασιακών οργανώσεων Λάρισας ΕΑΜ, Εργατικού ΕΑΜ, ΕΑ,ΕΠΟΝ, Εφεδρικού ΕΛΑΣ, Επιμελητείας και ΚΚΕ και εισηγήθηκα την εκλογή Συνοικιακών Συμβουλίων. Η πρόταση έγινε ομόφωνα δεκτή. Πρόταση του Θανάση Δανιήλ να εκλεγούν κατά ενορίες. τα συμβούλια αυτά έγινε επίσης δεκτή. Οι εκλογές έγιναν την τελευταία Κυριακή του Σεπτεμβρίου 1944 στις εκκλησίες με το φως κεριών. Οι Γερμανοί έμαθαν για εκλογές, δεν τις θεώρησαν εχθρικές και αδιαφόρησαν.

Φεύγοντας

Στους στρατώνες μηχανικού, πυροβολικού και αεροπορίας έμεινε μικρή δύναμη Γερμανών. Σε επιταγμένα δωμάτια σπιτιών έμειναν 100 περίπου μεσήλικες Αυστριακοί και Γερμανοί υπηρεσιών. Οι περισσότεροι ομολογούσαν στους οικοδεσπότες ότι δεν είναι χιτλερικοί. Το ΕΑΜ συνέστησε στους οικοδεσπότες να τους προτείνουν να τους κρύψουν για να «βγουν» από τον πόλεμο. Αυστριακοί και Γερμανοί τους ευχαρίστησαν, ετοίμασαν τους γυλιούς τους κι έφυγαν. Όλοι

Ξημερώματα της Κυριακής έφτασε στην πόλη η οπισθοφυλακή του αποχωρούντος από την Ελλάδα γερμανικού στρατού. Κινούνταν νύχτα, για προστασία από αεροπλάνα. Στρατοπέδευσε στο μήκος των δρόμων Βόλου, Κύπρου, Παπαναστασίου, Βενιζέλου, γέφυρα Αλκαζάρ. Σε πλατείες στάθμευσαν στρατιώτες με πυροβόλα, τάνκς κι αυτοκίνητα. Οι στρατιώτες δεν απομακρύνονταν από την φάλαγγά τους. Άρματα, κανόνια, στρατιώτες ήταν καμουφλαρισμένοι με κλαδιά ελιάς. Στην Πλατεία Ταχυδρομείου οι Γερμανοί πωλούσαν οικοσκευές λεηλατημένες από σπίτια πόλεων που πέρασαν. Οι Λαρισινοί δεν αγόρασαν ούτε ένα τηγάνι. Στους εμπόρους Γκρέτση, Μάρκου και Χατζηδημούλη πρότειναν να πουλήσουν σε εξευτελιστικές τιμές φορτία ξυλείας και τσιμέντων φορτωμένων σε μεγάλα αυτοκίνητα. Δεν αγόρασε κανένας. Ξέρουν ότι τους Γερμανούς μετά τη Λάρισα τους περιμένει ο πόλεμος που μαίνεται στα Βαλκάνια και ότι τα αυτοκίνητά τους θα χρησιμοποιήσουν όπως και τα χρησιμοποίησαν μόνο για τον πόλεμο, και παράτησαν τα πλιάτσικα στην πλατεία κι έφυγαν, νοιώθοντας ασφαλώς νικημένοι από την ηθική συμπεριφορά της Ελληνικής κοινωνίας, που την ανύψωσε σε απαράβατη αρχή με τους αγώνες της η Εθνική Αντίσταση.

Τα διέσωσαν

Πριν την αποχώρησή τους από τα Τρίκαλα οι Γερμανοί κατάστρεψαν το Τηλεφωνικό Κέντρο, ενώ ένας στρατιώτης τους κατέβηκε κάτω από την κεντρική γέφυρα να πυροδοτήσει την υπονόμευσή της. Κρυμμένοι εκεί μαχητές τον σκότωσαν και η γέφυρα σώθηκε. Στον Βόλο κατάστρεψαν το Τηλεφωνικό Κέντρο και το λιμάνι από το Τελωνείο και πέρα. Η Επιτροπή του ΕΑΜ Λάρισας αποφάσισε να προστατευθούν οι σημαντικοί κοινωφελείς οργανισμοί:

Υδατόπυργος: Την Κυριακή 22 Οκτωβρίου τάχθηκε στο ανάχωμα του υδατόπυργου ο Λόχος Αγίου Αθανασίου του Εφεδρικού ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τους Αλέκο Αλεξανδρή, γεωπόνο, και Βασίλη Χατζηδήμο, ηλεκτρολόγο, με υπαξιωματικούς και στρατιώτες πολεμιστές της Αλβανίας. Ο Εφεδρικός ΕΛΑΣ Λάρισας είχε αποκτήσει οπλοπολυβόλα, τυφέκια, χειροβομβίδες και πιστόλια από τους 2.500 περίπου Ιταλούς που φυγαδεύτηκαν στο βουνό το 1943, με την συνθηκολόγηση της Ιταλίας. Συνεπώς, είχε εμπειροπόλεμους μαχητές και δύναμη πυρός. Το απόγευμα πήγε εκεί Αναγνωριστική Περίπολος της Ταξιαρχίας Ιππικού του ΕΛΑΣ Θεσσαλίας, ταγμένη κοντά στην πόλη έτοιμη να ορμήσει να την ελευθερώσει. Έπιασε κι αυτή θέσεις στο ανάχωμα. Αργά το απόγευμα κινήθηκε μικρή ομάδα Γερμανών προς τον Υδατόπυργο, να τον ανατινάξει. Αλλά μεταξύ αυτού και των τελευταίων σπιτιών της πόλης υπήρχαν τότε χωράφια. Οι Γερμανοί ακολούθησαν τον χωραφόδρομο προς τον Υδατόπυργο. Είδαν ένοπλους και ιππείς. Δεν είχαν δύναμη για εμπλοκή και γύρισαν άπρακτοι. Ούτε η παραταγμένη στην πόλη δύναμη Γερμανών διέθετε χρόνο για επιχείρηση, αφού θα έφευγε

Μύλος Φώτη Παπά: Με επινόηση του ιδιοκτήτη και των τεχνικών ο μύλος άλεθε με ατμό σιτάρια της περιοχής και παρήγαγε τα καλύτερα άλευρα στην Ελλάδα για μπισκότα και ζυμαρικά κι εφοδίαζε με αυτά βιομηχανίες της Αθήνας. Η προστασία του μύλου ανατέθηκε στον Λόχο Σουφλαρίων του Εφεδρικού ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τον τηλεγραφητή Τάκη Ανδρούλη, έφεδρο ανθυπολοχαγό πεζικού πολεμιστή και μαχητές της Αλβανίας . Ο Ανδρούλης ήταν και ο διοικητής του Τάγματος Εφ. ΕΛΑΣ Λάρισας. Μικρή ομάδα Γερμανών κατευθύνθηκε αργά το απόγευμα της Κυριακής προς τον μύλο. Βρήκε αμπαρωμένη την μεγάλη σιδερένια αυλόπορτα, είδε κινήσεις ενόπλων στο βάθος της αυλής, δεν διέθετε δύναμη να πηδήσει σ’ αυτή και να συγκρουσθεί μαζί τους και γύρισε άπρακτη στη βάση της.

Τηλεφωνικό Κέντρο: Στεγαζόταν σε μικρό ισόγειο οίκημα στην οδό Φιλελλήνων, όπου το μέγαρο του ΟΤΕ τώρα. Το προσωπικό, οργανωμένο στο ΕΑΜ, πήγε ειδοποιημένο εκεί. Χτύπησαν αργά τη νύχτα την πόρτα του κέντρου τρεις Γερμανοί. Την άνοιξε υπάλληλος και τους οδήγησε στο γραφείο, όπου περίμενε ο διευθυντής Γιάννης Αλεξάκης, εγκάρδιος, πάντα γελαστός, αγαπητός κι αξέχαστους στους Λαρισινούς. Ρώτησε τους Γερμανούς γερμανικά ευγενικά «Τι θέλετε:». Απάντησαν: «Να καταστρέψουμε το κέντρο». Ήρεμος, πάντα γελαστός, ο Αλεξάκης τους είπε:
-Τι να καταστρέψετε; Το κέντρο δεν είναι ελληνικό. Ανήκει στην γερμανική εταιρία Σήμενς.
Τα αστικά τηλεφωνικά κέντρα της Ελλάδας και τα σχετικά δίκτυά τους τα είχε κατασκευάσει η Σήμενς, και ανήκαν τώρα στην Εταιρία ΑΕΤΕ, με κύριο μέτοχο την ίδια. Προετοιμασμένος ο Αλεξάκης δείχνει στους Γερμανούς έγγραφα που αποδείκνυαν την ιδιοκτησία της Σήμενς. Για τους Γερμανούς το όνομά της αποτελούσε εθνικό σύμβολο. Έμειναν έκπληκτοι. Ευχαρίστησαν τον Αλεξάκη γιατί τους προστάτευσε να μην καταστρέψουν γερμανική ιδιοκτησία κι έφυγαν.

Ηλεκτρικό Εργοστάσιο του ΟΥΗΛ: Μηχανές παραγωγής ηλεκτρισμού, γραφεία και αποθήκες υλικών ήταν σε οικήματα στη γωνία Κουμουνδούρου – Γαζή, δίπλα από την τότε Νομαρχία Οργανωμένο στο ΕΑΜ το προσωπικό με υπεύθυνο τον μηχανικό Γιώργο Πλασταρά. πήγε νωρίς την Κυριακή στο εργοστάσιο, όπως και ο διευθυντής του ΟΥΗΛ Αντώνης Φασούλας, με σπουδές μηχανικού στη Γερμανία. Ο Φασούλας υποδέχθηκε τους Γερμανούς που πήγαν να το ανατινάξουν. Τους μίλησε γερμανικά, τους έπεισε να μην το κάνουν κι έφυγαν άπρακτοι.

Ανατινάξεις

Οι Λαρισινοί κατάλαβαν ότι οι Γερμανοί θα φύγουν εκείνο το βράδυ κι έσπευσαν να πάνε σπίτια τους, πριν λήξει η επιτρεπόμενη κυκλοφορία. Στην πόλη απλώθηκε σιγή πριν από το ηλιοβασίλεμα. Στους δρόμους έμειναν μόνο οι στρατοπεδευμένοι Γερμανοί της οπισθοφυλακής. Για την παρακολούθηση της αποχώρησής της το ΕΑΜ εγκατάστησε φυλάκιο στο σπίτι του Παναγιώτη Παλαμάρη, κάτω από τον μικρό λόφο που υπήρχε τότε στην ανατολική όχθη του Πηνειού (οδός Κραννώνος 5 τώρα).Στο σπίτι αυτό εγκαταστάθηκαν οι Τάκης Δαμασιώτης, Γραμματέας του Εργατικού ΕΑΜ Λάρισας, Μήτσος Δήμτσας και Αγλαϊα Παπακοικονόμου του ΕΑΜ, οι θυγατέρες του ΠαλαμάρηΑνέζα και Ηλέκτρα κι ο σύνδεσμος Γιώργος (το επίθετο ξεχάσθηκε). Και παρακολουθούσαν από σκοτεινά παράθυρα το πέρασμα Γερμανών από την γέφυρα του Αλκαζάρ, που απείχε 100 περίπου μέτρα.

Άλλοι Γερμανοί ανατίναζαν στο Μεζούρλο και στο Αεροδρόμιο πυρομαχικά. Ξαφνικά, στις 8 περίπου το βράδυ, αρχίζει ανατινάξεις στον σιδηροδρομικό σταθμό η ειδική αμαξοστοιχία ‘’Τσουκ Καταστρόφ’’, που έφτασε εκείνο το απόγευμα. Ανατίναξε εκατοντάδες κλειδιά, διακλαδώσεις, σημαφόρους, ράγιες κ.ά., ξέροντας ότι οι καταστροφές αυτές είναι περιττές, αφού η ίδια είχε ανατινάξει γέφυρες και τεχνικά έργα της γραμμής, που καθιστούσαν αδύνατη την κυκλοφορία τραίνου για αρκετούς μήνες. Αλλά κατάστρεφε για να καταστρέφει. Το ΕΑΜ ούτε ήξερε για τον ερχομό της ‘’Τσουκ Καταστρόφ’’ ούτε είχε δύναμη να αντιμετωπίσει τα βαριά πολυβόλα, τους όλμους και τα μικρά πυροβόλα της. Στα Τέμπη όμως την ανατίναξε ο Βρατσάνος, ο θρυλικός μπουρλοτιέρης Αντώνης Αγγελούλης.

Το πέρασμα Γερμανών από την γέφυρα του Αλκαζάρ σταμάτησε πριν από τις 3 το πρωί της Δευτέρας 23ης Οκτωβρίου 1944. Στην δυτική έξοδό της στάθμευσαν δυο μοτοσυκλέτες με Γερμανούς. Κατέβηκαν οι επιβαίνοντες και κάτι έκαναν. Ο Δαμασιώτης μου είπε κατόπιν:
-Καταλάβαμε ότι αυτοί είναι οι τελευταίοι Γερμανοί κι ετοίμαζαν την ανατίναξη της γέφυρας. Δεν είχαμε ούτε πιστόλι να τους ρίξουμε. Ανέθεσε ο Δαμασιώτης στον σύνδεσμο να τρέξει να ειδοποιήσει. Δεν πρόλαβε όμως να απομακρυνθεί ούτε 100 μέτρα και ο τόπος τραντάχθηκε. Ανατίναξαν οι Γερμανοί την γέφυρα.

Τα ξημερώματα

Ο σύνδεσμος έτρεξε στο σπίτι του Νικόλα Δανιήλ, κοντά στην οδό Σκίπη προς τα Σάλια, όπου είχαμε συγκεντρωθεί κάποια στελέχη. Από αυτό το σπίτι δόθηκε εντολή στους εφεδροελασίτες που περίμεναν στον Άγιο Αθανάσιο και χτύπησαν την καμπάνα αναστάσιμα. Την άκουσαν οι άλλοι κι άρχισαν να χτυπούν χαρμόσυνα και οι καμπάνες όλων των εκκλησιών. Από το ίδιο σπίτι δόθηκε και η εντολή να λειτουργήσει το εργοστάσιο του ΟΥΗΛ. Και η Λάρισα φωταγωγήθηκε.

Οι Λαρισινοί πετάχτηκαν στους δρόμους. Αγκαλιάζονται και φιλιούνται με χαρά κι ανάβουν φωτιές στους δρόμους. Με το θαμποχάραγμα συρρέουν πολλοί στην Κεντρική Πλατεία. Το ξημέρωμα πετούσε πάνω από την πόλη συμμαχικό αεροπλάνο, και το πλήθος κινούσε τα χέρια κραυγάζοντας. Κατόπιν πέρασε μικρό μηχανοκίνητο αγγλικό Απόσπασμα με διοικητή τον Τζέλικο. Παρακολουθούσε τους τελευταίους Γερμανούς από σχετική απόσταση.

Το ΕΑΜ οργάνωσε και την τήρηση της τάξης. Πριν από τα μεσάνυχτα, κι ενώ οι Γερμανοί μένουν ακόμα στους κεντρικούς δρόμους, εισήλθαν στην πόλη οι άνδρες της Πολιτοφυλακής με τον υποδιοικητή της Σπύρο Νικόπουλο, υπομοίραρχο, υποδιοικητή του Τμήματος Ασφάλειας Λάρισας στην Κατοχή. Μαχητές του Εφ. ΕΛΑΣ οδήγησαν πολιτοφύλακες στα καθορισμένα από τον Νικόπουλο αστυνομικά τμήματα κι εγκαταστάθηκαν, με αγκαλιές και φιλιά με τους χωροφύλακες, που πανηγύριζαν κι αυτοί για ελευθερία. Στη Λάρισα, οι χωροφύλακες, στο σύνολό τους σχεδόν, προστάτευαν την Αντίσταση και τους αγωνιστές της. Ξέροντας ο Νικόπουλος την πόλη έβγαλε περίπολα σε καίριους δρόμους. Αυτά προστάτεψαν καταστήματα και σπίτια από λεηλασίες, ενώ όπως είναι γνωστό τέτοιες έγιναν κατά την κατάκτησή της από τους Γερμανούς το 1941. Η πόλη είχε μείνει τότε απροστάτευτη.

Το πρωί

Το πρωί εισήλθε στην πόλη το Νομαρχιακό Συμβούλιο, Δευτεροβάθμια Αυτοδιοίκηση θεσμό που πρώτο το ΕΑΜ εφάρμοσε στην Ελλάδα. Οι Σύμβουλοι ήταν μέλη του ΕΑΜ, των κομμάτων Λαϊκού και Φιλελευθέρων, με Νομάρχη τον Γιάννη Χαρτοδιπλωμένο, Υποδιευθυντή της Διεύθυνσης Γεωργίας. Το συμβούλιο εγκαταστάθηκε στη Νομαρχία. Δημοτικό και συνοικιακά συμβούλια πήγαν στις θέσεις τους. Η Λάρισα είχε περάσει οριστικά πλέον στην ελευθερία.

Στις 10 με 11 το πρωί εισήλθε στην πόλη η Ταξιαρχία Ιππικού μ’ επικεφαλής τον διοικητή της συνταγματάρχη Δημήτριο Κασσάνδρα, πλαισιωμένο από τον Καπετάνιο της Μίμη Τάσο-Μπουκουβάλα, θρύλο του κάμπου, και τον Επιτελάρχη της ίλαρχο Κώστα Καραστάθη. Πρώτη φορά οι Λαρισινοί βλέπουν αντάρτες. Και καθώς περνούν οι καβαλάρηδες από τους δρόμους Βόλου και Κύπρου προκαλούν τον έξαλλο ενθουσιασμό του συγκεντρωμένου του πλήθους, φτάνει στην Κεντρική Πλατεία και πήγε στους στρατώνες ιππικού.

Την επομένη έγινε πανηγυρική Συγκέντρωση της Απελευθέρωσης στην Κεντρική Πλατεία. Τέτοια συγκέντρωση σε όγκο κι ενθουσιασμό δεν είχε ξαναδεί η Λάρισα. Από μπαλκόνι του ξενοδοχείου «Ολύμπιον» μίλησε ο Ηγέτης της Θεσσαλικής Αντίστασης Κώστας Καραγιώργης και ο Γραμματέας της Πανθεσσαλικής Επιτροπής του ΕΑΜ δικηγόρος Γιώργος Παπαϊωάννου, που γύρισε στη Λάρισα μετά από εξορία οχτώ χρόνων στην Ακροναυπλία και στο Χαϊδάρι, από όπου δραπέτευσε και βγήκε στο βουνό. Μίλησαν κατόπιν ο Νίκος Σοφός του ΕΑΜ, ο Νίκος Μανδηλάς του ΚΚΕ κι ο Μίμης Τάσος- Μπουκουβάλας..

Παρέλαση

Την άλλη μέρα έγινε στρατιωτική παρέλαση. Στους στρατώνες είχε εγκατασταθεί το 4οΣύνταγμα Πεζικού του ΕΛΑΣ με Διοικητή τον ταγματάρχη Γιώργο Καρφή και Καπετάνιο τον Στάθη Ανέστη-Σκουφά. Στο ισόγειο της Εθνικής Τράπεζας εγκαταστάθηκε η Θεσσαλική 1η Μεραρχία του ΕΛΑΣ με Διοικητή τον συνταγματάρχη Ιωάννη Μουστεράκη και Καπετάνιο τον δάσκαλο Γιώργο Μπλάνα-Κίσσαβο. Η παρέλαση ξεκίνησε από το Φρούριο προς τον Άγιο Νικόλαο. Μπροστά η μπάντα της 1ηςΜεραρχίας με ολοκαίνουργια πνευστά όργανα που προορίζονταν για τον Ζέρβα, αλλά στον δρόμο προς το Μέτσοβο τα πήρε ο ΕΛΑΣ και μαέστρο τον Αστραπόγιαννο (τον γνωστό συνθέτη Αλέξη Ξένο). Το συγκεντρωμένο πλήθος στην πλατεία περίμενε να δει κατσαπλιάδες με γενειάδες ντυμένους όπως-όπως, αλλά έκπληκτο βλέπει να παρελαύνει στρατός οργανωμένος σε λόχους και διμοιρίες, μ’ επικεφαλής αξιωματικούς και με στρατιώτες νέους, ντυμένους με στολή χακί, ξυρισμένους άπαντες, να βαδίζουν σταθερά, με πρόσωπα σεμνά, να λάμπουν από το αίσθημα εκπλήρωσης του ύψιστου καθήκοντος στην πατρίδα και τραγουδώντας «Εμπρός ΕΛΑΣ για την Ελλάδα… Το δίκιο και την Λευτεριά». Δεν χορταίνουν να βλέπουν τέτοια παλικάρια τα μάτια των κοριτσιών, ανυπόμονα τώρα να τα γνωρίσουν κι από κοντά. Έχουν κι αυτά να πουν πολλά για τον αγώνα τους με την ΕΠΟΝ. Και για τη ζωή των νέων στην ελευθερία.

Και ένοπλες

Ξαφνικά το πλήθος μένει μια στιγμή άφωνο. Και σαν να ηλεκτρίσθηκε ξέσπασε ενθουσιασμένο σε ακράτητα χειροκροτήματα. Περνούσε τώρα το τμήμα ένοπλων κοριτσιών της 1ης Μεραρχίας, με Καπετάνισσα μπροστά και με βήμα σταθερό, ντυμένων όλα με φροντίδα με στολή χακί. Η παρέλαση έκλεισε με κανόνια, τανκς, αυτοκίνητα και οχήματα, λάφυρα του ΕΛΑΣ Θεσσαλίας από Ιταλούς και Γερμανούς.
Το ύφασμα χακί το έφτιαχνε κάτω από τη μύτη των Γερμανών στον Βόλο η Υφαντουργία Παπαγεωργίου. Μαλλιά έστελνε η Επιμελητεία της 1ης Μεραρχίας με υπεύθυνους τους Λάζαρο Αζαριάν, Εβραίο οικονομολόγο ανώτερο υπάλληλο υπουργείου, και τον Λαρισινό Μήτσιο Προκόβα, υπάλληλο τράπεζας. Τα αγόραζε με χρυσές λίρες που έριχναν οι Άγγλοι. .

Η Λάρισα ζούσε για μέρες σε ατμόσφαιρα χαράς κι ελευθερίας. Στην πόλη ξαναγύρισαν οικογένειες Ελλήνων και Εβραίων, που είχαν καταφύγει σε χωριά για ασφάλεια. Τα καταστήματα λειτουργούν κανονικά, όλα. Οι ταβέρνες γεμίζουν κάθε βράδυ με Λαρισινούς να τραγουδούν «Στα σπίτια μας πάμε μαζί, όλοι μαζί, αφού δεν έχουμε πλέον κατακτητή». Και δεν έχουν πλέον κατακτητή γιατί τον πολέμησαν με πίστη την στις ιδέες για Ελευθερία και Δημοκρατία, που έδωσαν στην ανθρωπότητα οι αρχαίοι Έλληνες. Και αντιμετώπισαν τον κατακτητή νικηφόρα δυο φορές : Στον Πόλεμο 1940-41 και στην Κατοχή 1941-44. Στεφάνωσαν την Ελλάδα με δάφνες και με νέες δόξες. Απόσπασαν τον θαυμασμό της ανθρωπότητας, που δεν έσωνε ν’ αποκαλεί την Ελλάδα «Χώρα ηρώων». Τώρα διεθνώς η Ελλάδα αποκαλείται «χώρα κλεφτών».

---------------------------------------------

Από την ομιλία του κ. Απόστολου Σουρλαντζή στο Ηρώο της πόλης στο πλαίσιο των εορταστιών εκδηλώσεων για την απελευθέρωση της Λάρισας το 2014

"Στις 21-22 Οκτωβρίου έφτασαν στη Λάρισα τα ΕΣ ΕΣ της νότιας Ελλάδας. Ο υπασπιστής της γερμανικής μεραρχίας ανακοίνωσε στον τότε νομάρχη την αξίωση του γερμανού στρατηγού να μεσολαβήσουν οι λαρισινοί στους αντάρτες ώστε να μη χτυπήσουν τη μεραρχία που ερχόταν από την Αθήνα, γιατί διαφορετικά θα καταστρέψουν το μηχανοστάσιο και τις υδραυλικές εγκαταστάσεις της εταιρείας ΟΥΗΛ. Η απόφαση του γερμανού στρατηγού ήταν να περικυκλωθεί η πόλη, ώστε να μη διαφύγει κανένας και να σφαγεί ο άμαχος πληθυσμός. Η επιτροπή του ΕΑΜ Λάρισας ,με επικεφαλής τον Καραγιώργη, έστειλε διαταγή στο Βουνό να μην πραγματοποιηθεί καμιά επίθεση από τις αντάρτικες ομάδες κι έτσι αποφεύχτηκε η καταστροφή της πόλης.

Οι Γερμανοί όμως, παρά τις διαβεβαιώσεις, κατέστρεψαν τις εγκαταστάσεις του σιδηροδρομικού σταθμού. Οι λάμψεις και οι κρότοι από τις ανατινάξεις των πυρομαχικών στο Μεζούρλο και στη Γιάννουλη συντάραξαν τους κατοίκους της πόλης και φώτισαν το τελευταίο πέρασμα των ναζί από τη Λάρισα. Εισέβαλλαν στα σπίτια κάνοντας έρευνες για αντάρτες, που είχαν εισδύσει στην πόλη και για δικούς τους, που ενδεχομένως δεν θα τους ακολουθούσαν στη φυγή τους. Στην τελική φυγή , στις 2 η ώρα τη νύχτα της Κυριακής, 22 προς τη Δευτέρα 23 Οκτωβρίου, δύο τελευταίοι μοτοσυκλετιστές πυροδότησαν και ανατίναξαν τη γραφική ξύλινη γέφυρα του Πηνειού ποταμού. Στις 3.15 το πρωί ο πρώτος ανιχνευτής καβαλάρης μπήκε και κάλπασε στην οδό Βόλου και με μια φωτοβολίδα έδωσε το πρώτο γενικό σύνθημα της απελευθέρωσης. Το πήραν πρώτα οι καμπάνες του Αγίου Κων/νου κι ακολούθησαν οι καμπάνες των άλλων εκκλησιών.

Τα δύο συντάγματα ιππικού που αποτελούσαν τη θρυλική ταξιαρχία ιππικού του Ε.Λ.Α.Σ μπαίνουν στη Λάρισα. Επικεφαλής είναι ο στρατιωτικός Διοικητής Δήμος Κασσάνδρας και ο καπετάνιος της ταξιαρχίας Μ. Μπουκουβάλας. Μπαίνουν στην πλατεία. Απευθύνουν χαιρετισμό στα παραληρούντα πλήθη. Η Λάρισα είχε απελευθερωθεί! Από τα χαράματα σύσσωμος ο λαός της Λάρισας ξεχύθηκε στους δρόμους και στις πλατείες να γιορτάσει μαζί με τους αντάρτες τη λευτεριά. Ο κόσμος πλημμύρισε την Κεντρική πλατεία. Άνδρες , γυναίκες και παιδιά τους αγκαλιάζουν, τους φιλούν και τους στεφανώνουν με λουλούδια. Ποτέ η πόλη μας δεν έζησε τόσο δυνατές και συγκινητικές στιγμές. Άναψαν φωτιές στους δρόμους και στις πλατείες, χόρευαν και τραγουδούσαν αντάρτικα τραγούδια. Ύστερα από τα δύσκολα χρόνια της σκλαβιάς και της δυστυχίας η Λάρισα απολάμβανε και πάλι τον αέρα της λευτεριάς. Η βία του κατακτητή, το σκοινί των κρεμασμένων στην πλατεία, το αίμα των δολοφονημένων στους δρόμους, αποτελούσαν μια εφιαλτική ανάμνηση.

Η Ελλάδα όμως δεν μπόρεσε να χαρεί για πολύ την Απελευθέρωση, η οποία επισκιάστηκε από τον επακόλουθο εμφύλιο σπαραγμό που ακόμη προκαλεί έντονες αντιπαραθέσεις. Τα δεινά δεν είχαν τελειώσει. Στην πραγματικότητα, τίποτα δεν είχε τελειώσει, το παρελθόν αποδείχθηκε πως έχει μέλλον.

Δύο χρόνια αργότερα, το 1946, το κλίμα ήταν πολύ διαφορετικό. «Ο λαός δε γιορτάζει» έγραφε το πρωτοσέλιδο του Ριζοσπάστη. «Η Αθήνα δε γιορτάζει. Γιατί ο τρόμος και πάλι πλανιέται απαίσιος, γιατί και πάλι στήνονται στον τοίχο οι αγωνιστές, γιατί ξανά τα Τάγματα Ασφαλείας οπλίζονται. Γιατί και σήμερα ξένος στρατός φρουρεί την ησυχία…"

Του Λάζαρου Αρσενίου - αντιστασιακού συγγραφέα και δημοσιογράφου. Γραμματέα της Επιτροπής Πόλης Λάρισας του ΕΑΜ- Μέλος της Πανθεσσαλικής Επιτροπής του ΕΑΜ. (eleftheria.gr)