Τι προηγήθηκε
Η γυμναστική εισήχθη, με πρωτοβουλία του υπουργού Παιδείας, Αθανάσιου Ευταξία, στα δημόσια και ιδωτικά σχολεία, στη Σχολή των Βιομηχάνων Τεχνών (Πολυτεχνείο) και στο Πανεπιστήμιο το 1899, με την ψήφιση του νόμου ΒΧΚΑ΄ «περί γυμναστικής και γυμναστικών και αθλητικών συλλόγων». Νωρίτερα, με το νομοσχέδιο «περί Οργανισμού του Πανεπιστημίου» (1899), το οποίο παρέμεινε στα χαρτιά, ο Αθ. Ευταξίας είχε εντάξει στο διδακτικό προσωπικό του Πανεπιστημίου τους «διδασκάλους» των «τεχνικών μαθημάτων» της γυμναστικής και οπλασκίας (Εφημερίς των συζητήσεων της Βουλής, 1899, σ.992). Η καθιέρωση της γυμναστικής σε όλες της βαθμίδες της εκπαίδευσης έγινε στον απόηχο αφενός της διοργάνωσης των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα το 1896 και αφετέρου του ελληνοτουρκικού πολέμου το 1897, όπου στο στόχαστρο της μεταπολεμικής κριτικής μπήκε και η εκπαίδευση, η μεταρρύθμιση της οποίας προβλήθηκε ως «η βάσις και η κρηπίς» οποιασδήποτε αλλαγής στη χώρα (Εφημερίδα των συζητήσεων της Βουλής, 1899, σ.322). Η συμβολή της γυμναστικής στη στρατιωτική προετοιμασία αναγράφεται ρητώς στη στοχοθεσία του μαθήματος: «Σκοπός της γυμναστικής είνε η ανάπτυξις των σωματικών και η εν ακμή διατήρησις των ψυχικών δυνάμεων, η εν τη καρτερία έξις και η διά τον στρατιωτικόν βίον προπαρασκευή των νέων» (Νόμος ΒΧΚΑ΄/1899, άρθρο 1).
Η γυμναστική εντάχθηκε με το νόμο ΒΧΚΑ΄/1899 στα «γενικά» μαθήματα (άρθρο 53), που παρακολουθούσαν υποχρεωτικά και εξετάζονταν όλοι οι φοιτητές του Πανεπιστημίου. Το τελευταίο, κατέτασσε τη γυμναστική στα πρωτεύοντα μαθήματα και επέτρεψε στο νομοθέτη να καθορίσει την τρίωρη («τουλάχιστον») εβδομαδιαία υποχρεωτική άσκηση των πρωτοετών και δευτεροετών φοιτητών στο Ακαδημαϊκό Γυμναστήριο (Διάταγμα της 8ης Αυγούστου 1899, άρθρο 2). Με το διάταγμα της 31ης Ιανουαρίου 1900 που υπέγραψε ο υπουργός Παιδείας Α. Ευταξίας, στο τέλος του δευτέρου έτους των σπουδών τους οι φοιτητές όλων των Σχολών «υποχρεούνται να υποστώσιν εξέτασιν επί πάντων των εν τω Ακαδημαϊκώ Γυμναστηρίω διδασκομένων γυμναστικών μαθημάτων.» (άρθρο 1). Απαλλαγή των φοιτητών από την υποχρέωση άσκησης και εξέτασης στη γυμναστική, μόνο λόγω σωματικής αναπηρίας ή «εξ οργανικών νοσημάτων επιτεινομένων διά της γυμναστικής» (Διάταγμα της 8ης Αυγούστου 1899, άρθρο 10), πιστοποιείται από τον ιατρό του Ακαδημαϊκού Γυμναστηρίου και δίνεται από τον πρύτανη. Η κρατική μέριμνα για την επιβολή της σωματικής άσκησης των φοιτητών επικυρώνεται τόσο με το μέτρο της υποχρεωτικής, διά ειδικού καταλόγου, παρουσίας των φοιτητών στο Ακαδημαϊκό Γυμναστήριο υπό την ευθύνη του διευθυντού του τελευταίου (Διάταγμα της 8ηςΑυγούστου 1899, άρθρο 9), όσο και με την πιστοποίηση της εξέτασης των φοιτητών στη γυμναστική, με τη χορήγηση της σχετικής απόδειξης, ως προϋπόθεση για τη συμμετοχή στις πτυχιακές εξετάσεις (Διάταγμα της 31ης Ιανουαρίου 1900, άρθρο 5). Τίθεται ακόμη, το όριο των ογδόντα απουσιών και για τα δύο έτη φοίτησης στο Ακαδημαϊκό Γυμναστήριο, για τη συμμετοχή στις εξετάσεις της γυμναστικής. Η υπέρβαση του ορίου αυτού υποχρεώνει τους φοιτητές να φοιτήσουν «ανελλιπώς» για ένα ακόμη έτος στο Ακαδημαϊκό Γυμναστήριο (ό.π., άρθρο 6).
Φαίνεται, ωστόσο, ότι υπήρχαν αντιδράσεις αλλά και πρακτικές δυσκολίες στην παρακολούθηση της γυμναστικής από την πλευρά των φοιτητών, λόγω της αδυναμίας των τελευταίων «ως εκ της αποστάσεως, να μεταβαίνωσι προς άσκησιν εις το παριλίσσιον Γυμναστήριον, κατά τας τεταγμένας ώρας και καθ’ α ο νόμος απαιτεί» (Ι. Ευταξίας, Συνεδρία 8η, 10/1/1904. Πρακτικά Συγκλήτου 1902-1905, σ.273). Η φοιτητική αντίδραση στην υποχρεωτική παρακολούθηση και την εξέταση στο μάθημα της γυμναστικής, ως απαραίτητη προϋπόθεση συμμετοχής στις πτυχιακές και διδακτορικές εξετάσεις, κορυφώθηκε το Νοέμβριο του 1907 με μαζικά συλλαλητήρια, βίαιες συμπεριφορές, απεργίες και καταλήψεις. Αφορμή αποτέλεσε η άσχημη συμπεριφορά του διευθυντού του Ακαδημαϊκού Γυμναστηρίου, Αρβανίτη, απέναντι στους φοιτητές.
Ένα σύντομο ιστορικό των γεγονότων
Στις 20 Νοεμβρίου 1907, έπειτα από γενική πρόσκληση «περί του ζητήματος της γυμναστικής», πραγματοποιήθηκε η πρώτη συγκέντρωση φοιτητών από όλες τις Σχολές στα προπύλαια της Ακαδημίας. Στη συγκέντρωση αυτή ο φοιτητής της Νομικής, Θεαγένης Θεοδωρίδης, κατέκρινε τον Αρβανίτη αλλά και τη σουηδική γυμναστική, υποστηρίζοντας ότι οι φοιτητές πρέπει να γυμνάζονται στρατιωτικώς, χωρίς όμως να είναι υποχρεωμένοι (Ακρόπολις, 21/11/1907). Οι συγκεντρωμένοι φοιτητές εξέλεξαν μία επταμελή, προσωρινή επιτροπή, προκειμένου να συντάξει υπόμνημα προς την Πρυτανεία με τα φοιτητικά αιτήματα: την απομάκρυνση του διευθυντού του Ακαδημαϊκού Γυμναστηρίου, την αντικατάσταση της σουηδικής γυμναστικής με στρατιωτικές ασκήσεις, το προαιρετικό του μαθήματος της γυμναστικής και την μέχρι της διευθετήσεως του ζητήματος παύση κάθε γυμναστικής άσκησης (Συνεδρία Ζ΄, 22/11/1907. Πρακτικά Συγκλήτου 1907-1909, σ.27-28). «Δυστυχώς [οι φοιτητές] δεν περιορίσθησαν μόνον εις ταύτα» (Συνεδρία Ζ΄, 22/11/1907. Πρακτικά Συγκλήτου 1907-1909, τ.23, σ.27-28), θα πει ο πρύτανης, Μιχαήλ Κατσαράς στη Σύγκλητο. Οι φοιτητές κατευθύνθηκαν στο Ακαδημαϊκό Γυμναστήριο, όπου προκάλεσαν υλικές ζημιές.
Την επόμενη ημέρα η συγκέντρωση των φοιτητών επαναλήφθηκε στα προπύλαια του Πανεπιστημίου (Ακρόπολις, 22/11/1907α), ενώ στη νέα φοιτητική «πολυπληθή και θορυβώδη διαδήλωσιν» στις 22 Νοεμβρίου 1907 στα προπύλαια της Ακαδημίας, ο Μ. Κατσαράς εκφώνησε λόγο προς τους συγκεντρωμένους φοιτητές, εκφράζοντας την άποψη «ότι δεν έπραξαν τούτο φοιτηταί αλλά ξένα στοιχεία εισδύσαντα εντός των φοιτητών» και την ελπίδα «ότι το ζήτημα θα το μελετήση η Σύγκλητος και ελπίζω ν’ αποφασίση συμφώνως με την επιθυμίαν σας». Στην έκτακτη δίωρη συνεδρίαση της Συγκλήτου το απόγευμα της ίδιας ημέρας, με πρόταση του Μ. Κατσαρά να εξετασθεί πρώτο «ο τρόπος δι’ ου οι φοιτηταί επραγματοποίησαν τα αιτήματα αυτών· δεύτερον δε τα ψυχολογικά τυχόν αίτια, άτινα ηνάγκασαν αυτούς να προσενεχθώσιν ούτως» (Συνεδρία Ζ΄, 22/11/1907. Πρακτικά Συγκλήτου 1907-1909, σ.28), συγκροτήθηκε «ανακριτική επιτροπή» αποτελούμενη από τον πρύτανη, Μ. Κατσαρά και τους κοσμήτορες, Γεώργιο Αγγελόπουλο της Νομικής και Νικόλαο Παπαγιαννόπουλο της Θεολογικής Σχολής, προκειμένου να διερευνήσει εάν ήταν φοιτητές οι επιτιθέμενοι κατά του Ακαδημαϊκού Γυμναστηρίου και ποιοι ήταν και κατά πόσον ο διευθυντής του Γυμναστηρίου, Αρβανίτης, «εφέρετο ή ου, σκαιώς προς τους φοιτητάς» (ό.π., σ.29-30).
Μπροστά στις εξελίξεις αυτές, ο υπουργός Παιδείας, Ανδρέας Στεφανόπουλος φάνηκε θετικός στις αιτιάσεις των φοιτητών για την προαιρετική άσκησή τους στο Ακαδημαϊκό Γυμναστήριο και στις 23 Νοεμβρίου 1907 κάλεσε σε σύσκεψη τους κοσμήτορες των Σχολών «εν σχέσει προς τον ειρημένον νόμον.» (Συνεδρία Ζ΄, 22/11/1907. Πρακτικά Συγκλήτου 1907-1909, σ.30). Στο νέο φοιτητικό συλλαλητήριο που διοργανώθηκε στα προπύλαια της Ακαδημίας στις 24 Νοεμβρίου, με προτροπή του τελειόφοιτου της Νομικής Σχολής, Γ. Παπανδρέου, «ένας με όλα τα στοιχεία τα δεικνύοντα ότι θα διαπρέψη και εις το πρακτικόν του στάδιον», κατά το σχόλιο της εφημερίδας Ακρόπολις (25/11/1907α), οι φοιτητές «εν σώματι» μετέβησαν στον υπουργό Παιδείας, Ανδρέα Στεφανόπουλο και στον πρύτανη, Μ. Κατσαρά, για να τους επιδώσουν τα υπομνήματα, με τα οποία ζητούσαν εκ νέου την αντικατάσταση του Αρβανίτη και τη μετατροπή της αναγκαστικής Σουηδικής γυμναστικής σε προαιρετική στρατιωτική, λαμβάνοντας τη διαβεβαίωση των τελευταίων, ότι η γυμναστική θα είναι προαιρετική και ότι θα γίνονται εξετάσεις υπό την εποπτεία των κοσμητόρων (Ακρόπολις, 25/11/1907α).
Οι κινητοποιήσεις συνεχίστηκαν μέχρι 4/1 (με κατάληψη Νομικής και Ανατομείου) , μαζικό συλλαλητήριο στη Βουλή, αλλά και στα γραφεία των εφημερίδων, που αντιμετωπίστηκε με καταστολή και τιμωρία των πρωταιτίων.
Η φοιτητική κινητοποίηση δεν έφερε τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Η γυμναστική παρέμεινε υποχρεωτικό μάθημα, η σουηδική γυμναστική διατήρησε αλώβητη τη θέση της, όπως και ο διευθυντής του Ακαδημαϊκού Γυμναστηρίου. Οι φοιτητές που είχαν υποστεί την τιμωρία της Συγκλήτου με αποβολή από το Πανεπιστήμιο ενός ή δύο ετών, «αναλογιζόμενοι ότι η δικαία αύτη τιμωρία επιφέρει θλιβερώτατα διά την τύχην ημών αποτελέσματα», ζήτησαν με αναφορά τους προς την Πρυτανεία την «επιείκειαν και συγγνώμην» της Συγκλήτου(20). Η Σύγκλητος αποδέχτηκε την αίτηση των φοιτητών και προέβη στη μείωση κατά το ήμυσι της αρχικής ποινής κάθε φοιτητή (Συνεδρία ΙΘ΄, 3/4/1908. Πρακτικά Συγκλήτου 1907-1909, σ.108-109), παρά την ύπαρξη αντίθετων φωνών, που υποστήριξαν την εμμονή της Συγκλήτου στις αρχικές της αποφάσεις, «εάν θέλη να ώσιν αύται σεβασταί και αποτελεσματικαί∙ άλλως», όπως σημειώνει ο Δημήτριος Πατσόπουλος, καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής, «διατρέχομεν τον κίνδυνον να καταστήσωμεν το Πανεπιστήμιον εστίαν συνεχών ταραχών» (Συνεδρία ΙΔ΄, 9/2/1908. Πρακτικά Συγκλήτου 1907-1909, σ.72).
Τα αιτήματα μέσα από σχετικό ψήφισμα
Διαβάζουμε από το ΕΜΠΡΟΣ (23/11/1907) το υπόμνημα που έδωσαν οι φοιτητές στον Πρύτανη για το σύνολο των αιτημάτων της κινητοποίησης τους:
«…1. Την διαρρύθμισιν της γυμανστικής ήτοι την αντικατάστασιν των Σουηδικών ασκήσεων δια στρατιωτικών τοιούτων.
Την αντικατάστσιν του διευθυντού του Ακαδημαϊκού γυμναστηρίου κ. Αρβανίτου του μόνου υπαιτίου δια την έκρυθμον κατάστασιν.
Την εξομοίωσιν του μαθήματος της γυμναστικής προς τα λοιπά μαθήματα δηλαδή το πραιρετικόν αυτής.
Τηνμέχρι της διευθετήσεως του ζητήματος παύσιν των γυμναστικών ασκήσεων εν τω Ακαδημαϊκώ γυμναστηρίω.
Και το υπόμνημα καταλήγει ως εξής:
«Θερμώς καθικετεύομεν υμάς κ. Πρύτανι, όπως εν τη υπέρ του γενικού καλού του Πανεπιστημίου μερίμνη υμών ενεργήσητε ό,τα απαιτείται δια την εύρυθμον και κανονικήν λειτουργίαν του Ακαδημαϊκού γυμναστηρίου, του φυτωρίου τούτου αλκίμων στρατιωτών»
Μία ζωντανή περιγραφή
Στην εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ (23/11/2017) διαβάζουμε για την έναρξη των κινητοποιήσεων: «….Συμφώνως προς την δημοσιευθείσαν πρόσκλησιν των φοιτητών πολλοί εξ’ αυτών εις 500 ανερχόμενοι και πλέον εκ των πρωτοετών ιδίως συνεκεντρώθησαν εις τα Προπύλαια της Ακαδημίας, όπου επρόκειτο να τοις ανακοινωθώσι ταυπό της επιτροπής ενεργηθέντα δια το απασχολούν αυτούς ζήτημα. Τον λόγον λαμβάνει πρώτος ο εκ των μελών της Επιτροπής κ. Θεοδωρίδης ,όστις ανακοινοί εις τους συναδέλφους τους τας ενεργείας αυτής παρά τω κ. Πρυτάνει προς επίτευξιν τωναιτημάτων των εις ον και επέδωσαν προ μεσημβρίας το υπόμνημάτων.
Ο κ. Πρύτανις εξακολουθεί ο αγορεύων μας υπεσχέθη ότι θα το υποβάλη απόψε εις την Σύγκλητον ,ήτις επί τη βάσει αυτού θα λάβη αποφάσεις ευνοϊκωτάτας δι’ ημάς ,εζήτησε όμως συγχρόνως από την επιτροπήν να τω υποδείξη τους πρωταιτίους της κατά του Ακαδημαϊκού γυμναστηρίου επιθέσεως.
– Όχι! όχι! Φωνάζουν πολλοί δεν υπάρχουν πρωταίτιοι!
– Όλοι είμεθα συνυπεύθυνοι δια γενόμενα.
– Ο υπαίτιος είνε ο Αρβανίτης, αυτός τα προκάλεσε.
Η ΕΜΦΑΝΙΣΙΣ ΤΟΥ κ. ΠΡΥΤΑΝΕΩΣ
Μετ’ ολίγον ενώ επρόκειτο να αναγνωσθή αντίγραφον του υπομνήματος παρά του φοιητού κ. Λαμπροπούλου ,εμφανίζεται προ των Προπυλαίων ο κ. Πρύτανις , όστις αφού τους εβεβαίωσεν ,ότι θα μεριμνήση πε΄ρι αυτών πατρικώτατα τους συνέστησε να διλαυθώσιν,αφού το ζήτημα ήδη ανέλαβε να το κανονίση η Σύγκλητος.
Ο κ. Πρύτανις κατόπιν τούτου απήλθε και οι φοιτηταί ήρχισαν μέχρι τινός αποχωρούντες οπότε πάλιν δοθείσης της ιδέας,όπως αναμείνουν την απόφασιν της Συγκλήτου, επανήλθον συζητούντες ζωηρώς εις τα Προπύλαια.
Επί ημίσειαν και πλέον ώραν εξηκολούθη ο θόρυβος και αι φωναία των φοιτητών μη δυναμένων να συνεννοηθώσι καθόσν τρεις γνώμαι επεκράτουν. Η μία ήτοννα παραμείνουν αναμένοντες την απόφασιν τηςΣυγκλήτου, η ετέρα όπως εν σώματι μεταβούν εις τα γραφεία μιας απογευματινής εφημερίδος και αποδοκιμάσουν αυτήν, διότι δριμύτατα κατέκρινε τον τρόπον της ενεργείας των ,και η Τρίτη , όπως κατεθυνθούν εν σώματι εις το Ακαδημαϊκόν Γυμναστήριον και παρεμποδίσουν την εξακολούθησιν των ασκήσεων των τυχόν εν αυτώ γυμναζομένων.
ΕΙΣ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΤΗΡΙΟΝ
Εξ’ όλων τούτων επεκράτησεν η τελευταία γνώμη και οι φοιτηταί εις 300 και πλέον ανερχόμενοι ,εξεκίνησαν εν σώματι δια το Ακαδημαϊκόν γυμναστήριον. Τας ενεργείας ταύτας των φοιτητών παρακολουθούσαν μακρόθεν τινά τωνμυστικών αστυνομικών οργάνων παρά των οποίων αμέσως ειδοποιήθη το Ε’ αστυνομικόν τμήμα περί της κατευθύνσεως τωνφοιτητών εις το Γυμναστήριον. Πάραυτα τότε ο αστυνόμος κ. Χασεκής παρέλαβεν αρκετούς χωροφύλακας τους οποίους ετοποθέτησε προ του Ακαδημαϊκού Γυμναστηρίου καίτοι ουδείς φόβος επιθέσεως υπήρχε κατ’ αυτού διότι οι φοιτηταί μετέβαινον όπως βεβαιωθώσιν ότι δεν εγυμνάζοντο εν αυτώ συνάδελφοί των. Εν θορύβω πάντοτε οι φοιτηταί ζητωκραυγάζοντες υπέρ του πανεπιστημίου κατέφθασαν εις το Γυμναστήριον οπόθεν ευρόντες αυτό κλειστόν επανήλθον δια των ιδίων οδών εις τα προπύλαια ,οπόθεν οι περισσότεροι απήλθον,ελάχιστοι δε παρέμειναν αναμένοντες την απόφασιν της Συγκλητου…
ΠΗΓΗ: Εφημερίδες της εποχής
– ΦΟΙΤΗΤΙΚΕΣ ΤΑΡΑΧΕΣ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ:
Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ «ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΩΝ» ΤΟΥ 1907
Περσεφόνη Α. ΣΙΜΕΝΗ
Υπ. Δρ Παν/μίου Πατρών
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Tα σχόλια στο μπλοκ πρέπει να συνοδεύονται από ένα ψευδώνυμο, ενσωματωμένο στην αρχή ή το τέλος του κειμένου