9/3/1983 - Πριν 40 χρόνια: Κάτω η πολιτική επιστράτευση!

-- Κάτω η πολιτική επιστράτευση του Χίτλερ!

-- Κανένας στα κάτεργα της Γερμανίας!

-- Δεν ετοιμάζουμε μόνοι τις βόμβες για τα κεφάλια μας!

-- Δεν σφυρηλατούμε τα δεσμά μας!

Αυτά ήταν μερικά από τα συνθήματα που μαζί με ζητωκραυγές για το ΕΑΜ, ΕΛΑΣ, ΕΠΟΝ (που μόλις είχε ιδρυθεί) κυριαρχούσαν στους δρόμους της αδούλωτης Αθήνας πριν από 40 χρόνια - στις 5 του Μάρτη 1943 - στη διάρκεια της παλλαϊκής διαδήλωσης ενάντια στην πολιτική επιστράτευση που είχαν αποφασίσει οι χιτλεροφασίστες καταχτητές κι είχε αποδεχτεί δουλικά ο τότε κουίσλιγκ πρωθυπουργός Λογοθετόπουλος.

Ο καταχτητής χτύπησε αλύπητα τους διαδηλωτές με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 18 και να τραυματιστούν 135.

Οι μεγάλες απώλειες που είχαν εκείνη την εποχή οι χιτλερικοί στο ανατολικό μέτωπο, ύστερα από τη συντριβή τους στο Στάλινγκραντ, έθεταν μπροστά τους με οξύτητα το πρόβλημα των εφεδρειών. Κι αυτές μπορούσαν να τις εξασφαλίσουν επιστρατεύοντας εργατικά χέρια από τις καταχτημένες χώρες για ν' απελευθερωθούν Γερμανοί για το μέτωπο. Στις 19.2.43 ο Γκαίμπελς είχε δηλώσει: «Ο γερμανικός λαός δίνει το αίμα του. Η υπόλοιπη Ευρώπη θα δόσει την εργασία».

Χιλιάδες λαού στους δρόμους

Το γεγονός αυτό επισημάνθηκε από το ΕΑΜ και αποφασίστηκε η οργάνωση του αγώνα για τη ματαίωση της επιστράτευσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι χιτλερικοί έκαναν και επίσημα γνωστά τα σχέδιά τους με τη δημοσίευση διαταγής του στρατιωτικού διοικητή Ελλάδας στρατηγού Σπάιντελ, που πρόβλεπε ότι «έκαστος κάτοικος της Ελλάδας, ηλικίας 16-45 ετών είναι υποχρεωμένος, εάν το απαιτήσουν οι περιστάσεις ν' αναλάβει υποδεικνυομένην εις αυτόν εργασίαν δια γερμανικάς ή ιταλικάς υπηρεσίας». Οσοι δε θα συμμορφώνονταν θα τιμωρούνταν με πρόστιμο ή φυλάκιση ή ειρκτή ή κλείσιμο σε στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας.

Η δημοσίευση της διαταγής αυτής αποτέλεσε και το έναυσμα για το ξεκίνημα του αγώνα. Η πρώτη μαχητική εκδήλωση έγινε στις 24 Φλεβάρη 1943. Τη μέρα εκείνη, όπως γράφει ο κάθε άλλο παρά συμπαθών το ΕΑΜ εκδότης της «ΕΣΤΙΑΣ» Αχ. Κύρου, «έγινε η πρώτη αληθινά επαναστατική εκδήλωση του αθηναϊκού λαού... Χιλιάδες κόσμου ξεχύθηκαν στους δρόμους και εξεδήλωσαν την απόφασή των να μη δεχτούν την πολιτική επιστράτευση...». Και παρακάτω σημειώνει ότι οι διαδηλωτές επιτέθηκαν στα γραφεία του κουίσλιγκ πρωθυπουργού Λογοθετόπουλου και στο υπουργείο Εργασίας «όπου έβαλαν φωτιά για να καούν όλοι οι κατάλογοι των εργατών, που θα μπορούσαν να παραλάβουν και να χρησιμοποιήσουν οι Γερμανοί». Εκείνη την ημέρα σκοτώθηκαν τρεις Αθηναίοι και τραυματίστηκαν 40. «Αλλά η σημαντικότερη η πιο αποφασιστική ημέρα - γράφει ο Αχ. Κύρου - ήταν η 5^η Μαρτίου. Η μισή Αθήνα σχεδόν κατέβηκε την ημέρα εκείνη στο δρόμο για να εκδηλώσει την απόφασή της να αντισταθεί με οποιοδήποτε μέσο κατά της "πολιτικής επιστρατεύσεως" και να μην αφήσει τους τυράννους να την πραγματοποιήσουν. Ατέλειωτες και αληθινά αιματηρές συμπλοκές έγιναν σε διάφορα σημεία της πρωτεύουσας, όταν ο απλός αυτός κόσμος αδιαφορών για τις φονικές σφαίρες των Ιταλών και των Γερμανών για τα πολυβόλα που εθέριζαν, για το ιππικό, που έκανε επελάσεις, ωρμούσε προς τα εμπρός». (...)

Αφήγηση του σ. Ν. Πλουμπίδη

Αλλ' ας δόσουμε πια το λόγο σ' έναν από τους πρωταγωνιστές εκείνης της μεγαλειώδικης κινητοποίησης του αθηναϊκού λαού: τον Νίκο Πλουμπίδη που καθοδηγούσε από μέρους του ΠΓ της ΚΕ την ΚΟ Αθήνας του Κόμματος. Γράφει ο αξέχαστος κομμουνιστής ηγέτης:

«... Στις 4 του Μάρτη, πριν ακόμα φωτίσει, ήρθε ξαφνικά ο Κ. Χατζημάλης (γραμματέας της ΚΟΑ του ΚΚΕ) και μου αναφέρει ότι απεφασίσθη η πολιτική επιστράτευση και ότι αύριο στις 5 του μήνα θα το αναγγείλει από το ραδιοφωνικό σταθμό ο πρωθυπουργός Λογοθετόπουλος. Η είδηση ήταν σοβαρότατη με εξαιρετική πολιτική σημασία. Επρεπε να προλάβουμε τον εχθρό προτού αναγγείλει την απόφασή του. Είπα να συγκληθεί αμέσως η ΕΠ της ΚΟΑ και με συνδέσμους να ειδοποιηθούν τα στελέχη της ΚΟΑ και να είναι σε επιφυλακή. Εβλεπα ότι το ΚΚΕ έπρεπε να φανεί. Τι έπρεπε να κάνω; Σύνδεση με τη Γραμματεία του ΠΓ είχα μόνο στις 6 του μήνα. Αλλος τρόπος να συνδεθώ και να ληφτεί υπεύθυνα κομματική απόφαση δεν υπήρχε... Να παραμείνω αδρανής με τη δικαιολογία ότι δεν ήταν δική μου δουλιά να αποφασίσω, το θεώρησα προδοσία και απέναντι του Κόμματος και απέναντι του λαού. Κατέληξα να αναλάβω τις ευθύνες.

Εβλεπα καθαρά την επιτυχία και τη ΝΙΚΗ όχι συναισθηματικά αλλά με τη μελέτη της κατάστασης και αποφάσισα να κατεβάσω στις 5 του Μάρτη τους εργατοϋπαλληλικούς κλάδους της Αθήνας σε ΓΕΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΠΕΡΓΙΑ και όλο το λαό της Αθήνας σε ΠΑΛΛΑΪΚΗ ΔΙΑΔΗΛΩΣΗ με σύνθημα: ΚΑΤΩ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΡΑΤΕΥΣΗ, ΨΩΜΙ, ΔΟΥΛΙΑ, ΕΛΕΥΘΕΡΙΕΣ... Από το μεσημέρι τις 4 του Μάρτη δεκάδες χιλιάδες λαϊκοί αγωνιστές βρίσκονταν σε πυρετώδη κίνηση. Τα τυπογραφεία και οι πολύγραφοι δούλευαν αδιάκοπα. Πλακάτ, σημαίες, συνθήματα ετοιμάστηκαν. Το σχέδιο πορείας του κάθε κλάδου και τα νέα καταστρώθηκαν. Χιλιάδες προκηρύξεις και τρυκ μοιράστηκαν. Τα ΧΩΝΙΑ τότε εφευρέθηκαν και τέθηκαν σε εφαρμογή. Ξημέρωσε η Τετάρτη 5 του Μάρτη του 1943. Ολη η κίνηση, όλες οι υπηρεσίες σταματημένες. Η ΓΕΝΙΚΗ ΑΠΕΡΓΙΑ ήταν πραγματικά ΚΑΘΟΛΙΚΗ. Ολα νεκρώθηκαν... Και τότε άρχισε να ξεχύνεται στο κέντρο της Αθήνας ο λαϊκός χείμαρρος των συνοικιών...

Για πρώτη φορά παρουσιάστηκε μια τόσο μεγάλη σε όγκο και μαχητικότητα ΠΑΛΛΑΪΚΗ ΔΙΑΔΗΛΩΣΗ... Το παλλαϊκό ξεσήκωμα ήταν τέτιο που οι καταχτητές αναγκάστηκαν να ανακαλέσουν την απόφασή τους και να δηλώσουν ότι ΔΕΝ τίθεται ζήτημα πολιτικής επιστράτευσης για την Ελλάδα. Η 5^η του Μάρτη 1943 - κατέληγε ο Νίκος Πλουμπίδης - δεν έσωσε μόνο τα Ελληνόπουλα από τα γερμανικά κάτεργα, αλλά συνετέλεσε και στην πορεία και εξέλιξη του πολέμου και έδειξε το δρόμο που πρέπει να ακολουθήσουν οι λαοί για να επιβάλλουν τη θέλησή τους! (...)

***

O σχεδιασμός των γερμανικών κατοχικών αρχών για την πολιτική επιστράτευση Ελλήνων εργαζομένων είχε αρχίσει ήδη απ' το 1941. Το ζήτημα, όμως, τέθηκε πιο άμεσα και πρακτικά μετά από τις τεράστιες απώλειες που είχαν τα φασιστικά στρατεύματα στο Στάλινγκραντ.

Το ΚΚΕ και το ΕΑΜ είχαν αρχίσει τις πρακτικές προετοιμασίες για τη ματαίωση της επιστράτευσης απ' τον Φλεβάρη του 1943. Στις 23 του μήνα έγινε απεργία και στις 24 Φλεβάρη συλλαλητήριο χιλιάδων λαού στην Αθήνα. Ο αγώνας κορυφώθηκε - όπως φαίνεται και στο παραπάνω άρθρο του «Ριζοσπάστη» - στις 5 Μάρτη 1943.

Οι διαδηλωτές - που οι υπολογισμοί της περιόδου υπολογίζουν σε 200.000 - κατέλαβαν το υπουργείο Εργασίας και έκαψαν τους καταλόγους της επιστράτευσης. Στις συγκρούσεις έπεσαν 18 και τραυματίστηκαν 135. Ανάμεσα στους νεκρούς ήταν ο Εδμόνδος Τορόν, ο Παν. Σύριος, ο Νικ. Κουκουβής, ο Ν. Χαβοράκης, ο Γ. Μαρινάκης, ο Α. Μουσκούσης, ο Κώστας Ωραιόπουλος κ.ά.

Ανάλογες κινητοποιήσεις έγιναν, την ίδια μέρα, στη Θεσσαλονίκη, στον Βόλο, στην Κόρινθο, στην Καλαμάτα, στη Σπάρτη, στον Πειραιά.

Η επιστράτευση, χάρη στον αγώνα του λαού, ματαιώθηκε.

Βλ. περισσότερα: Δοκίμιο Ιστορίας 1918-1949, τόμ. Β1, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2018, σελ. 213-215.