Αντάρτης, κλέφτης, παλικάρι πάντα ειν’ ο ίδιος ο λαός

Στον πρόλογο του σπουδαίου έργου του «Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας», ο Μαρξ έγραφε:

«Δεν είναι η συνείδηση των ανθρώπων που καθορίζει το είναι τους, μα αντίθετα το κοινωνικό είναι τους καθορίζει τη συνείδησή τους.

Σε μια ορισμένη βαθμίδα της εξέλιξής τους, οι υλικές παραγωγικές δυνάμεις της κοινωνίας έρχονται σε αντίφαση με τις υπάρχουσες παραγωγικές σχέσεις ή – πράγμα που αποτελεί μονάχα τη νομική γι’ αυτό έκφραση – με τις σχέσεις ιδιοκτησίας, μέσα στις οποίες έχουν κινηθεί ως τώρα. Από τις μορφές ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων οι σχέσεις αυτές μεταβάλλονται σε δεσμά τους. Τότε έρχεται μια εποχή κοινωνικής επανάστασης». (Κ. Μαρξ, Πρόλογος στην Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας, Διαλεχτά Έργα Μαρξ – Ενγκελς, τ. Ι, σελ. 424).

Σε κάθε ιστορική εποχή, μια κοινωνική τάξη προβάλλει ως πρωτοπόρα, αποτελώντας τον κινητήριο μοχλό της κοινωνικής προόδου. Την περίοδο που έλαβε χώρα η ελληνική Επανάσταση του 1821 ο ρόλος αυτός ανήκε στην αστική τάξη, η οποία διαμορφώθηκε και αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του φεουδαρχικού συστήματος. Άλλωστε, μόλις 32 χρόνια πριν την εξέγερση των κλεφταρματωλών, το 1789, είχε συντελεστεί η γαλλική Επανάσταση που ουσιαστικά γκρέμισαν το φεουδαρχικό σύστημα αναδεικνύοντας τον πρωτοπόρο ‑τότε-ρόλο της ανερχόμενης αστικής τάξης. Στο πλαίσιο μιας μακρόχρονης πορείας, οι φεουδαρχικές σχέσεις παραγωγής έγιναν εμπόδιο για την περαιτέρω ανάπτυξη των νέων παραγωγικών δυνάμεων, των καπιταλιστικών. Ως εκ τούτου ήταν ιστορικά αναπόφευκτο να σπάσουν. Και πράγματι, αυτό συνέβη με τη νίκη των αστικών επαναστάσεων, οι οποίες συνέτριψαν τη φεουδαρχική εξουσία και συγκρότησαν τα αστικά έθνη – κράτη.

Η ελληνική Επανάσταση του 1821 εντάσσεται και αυτή στο πλαίσιο των αντίστοιχων επαναστάσεων, αλλά και κινημάτων, που την ίδια περίοδο συνέβησαν σε μια σειρά χώρες. Ηγέτιδα δύναμη της Επανάστασης του ’21 υπήρξε αναμφίβολα η ελληνόφωνη (χριστιανική) αστική τάξη- συνεπικουρούμενη από αγροτικές μάζες και την μικρή αριθμητικά εργατική τάξη της εποχής- μέσα σε συνθήκες οθωμανικού ζυγού. Ασφαλώς, στο πλαίσιο της ανερχόμενης ελληνικής αστικής τάξης (κοτζαμπάσηδες, εφοπλιστές, έμποροι κλπ) υπήρχαν ποικίλλες αντιθέσεις τόσο για τον έλεγχο των επαναστατικών διαδικασιών όσο και για τον μετέπειτα διαμοιρασμό των οφελών από τον σχηματισμό του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους.

Οι ενδοαστικές συγκρούσεις τα χρόνια της Επανάστασης, όσο και οι αλλεπάλληλες στρατιωτικές ήττες που ακολούθησαν (1825–1827) ευνόησαν τις δυνάμεις εκείνες που τάσσονταν υπέρ του περιορισμού των χρονοβόρων κοινοβουλευτικών διαδικασιών και προωθούσαν μια περισσότερο συγκεντρωτική διακυβέρνηση, στα πρότυπα μιας συνταγματικής μοναρχίας.

Αφίσα του ΕΑΜ 1946

Αν θέλουμε, λοιπόν, να δώσουμε το χαρακτήρα της επανάστασης του ’21 αυτός θα ήταν ο εξής: Εθνικοαπελευθερωτική ως προς τη μορφή και αστική (αστικοδημοκρατική) ως προς το περιεχόμενο της. Αυτό βέβαια είναι κάτι που η ελληνική αστική ιστοριογραφία, η κυρίαρχη δηλαδή ερμηνεία της ιστορίας όπως αποτυπώνεται και στα σχολικά βιβλία ιστορίας, αρνείται σκόπιμα να δει. Έτσι, η επανάσταση περιγράφεται αποκλειστικά ως «εθνικοαπελευθερωτική» (έλληνες ορθόδοξοι χριστιανοί εναντίον οθωμανών κατακτητών), αποκρύβοντας το κοινωνικό περιεχόμενο της επανάστασης.

Στο πλαίσιο αυτό, η κυρίαρχη ιστοριογραφία προβαίνει σε διαστρέβλωση των πραγματικών γεγονότων, αποστεώνοντας την Επανάσταση από τα ταξικά χαρακτηριστικά της, αναβαθμίζοντας το ρόλο της εκκλησίας και καλλιεργώντας την ψευδεπίγραφη εντύπωση πως η Επανάσταση του 1821 έγινε υπό συνθήκες «εθνικής ομοψυχίας». Το πρόταγμα της εθνικής ομοψυχίας, άλλωστε, ήταν και είναι, μέχρι σήμερα, το αναγκαίο προπέτασμα καπνού, η κατάλληλη παγίδα, κάθε εξουσίας απέναντι στην οργανωμένη ταξική πάλη.

Ασφαλώς, η αλήθεια είναι ότι, όπως σήμερα, έτσι και τότε δεν υπήρχε καμία «εθνική ομοψυχία». Για παράδειγμα, δεν ήταν το σύνολο των ελλήνων υπέρ της Επανάστασης, καθότι υπήρχαν έλληνες που αποτελούσαν αναπόσπαστο κομμάτι του οθωματικού συστήματος εξουσίας. Όπως επίσης, αποκρύβεται σκόπιμα ο ρόλος της επίσημης εκκλησίας η οποία- παρά την κυρίαρχη άποψη που προβάλει η αστική ιστοριογραφία- δεν έβλεπε με καθόλου καλό μάτι τις εξεγέρσεις των κλεφταρματωλών.

Ο ιστορικός, εθνεγερτήριος ρόλος, παραδείγματος χάρη, που αποδίδεται στον Παλαιών Πατρών Γερμανό απέχει από την πραγματικότητα- ο Γερμανός στάθηκε απέναντι στην Επανάσταση, καθύβρισε ως «απατεώνα» τον Παπαφλέσσα, λέγοντας μάλιστα σύμφωνα με ιστορικές πηγές: «Ας αφήσουμε τα παιδιά του Μωάμεθ να αποτελειώσουν τα παιδιά του Ροβεσπιέρου»! Την ίδια στιγμή που υψηλά ιστάμενοι εκκλησιαστικοί αξιωματούχοι αφόριζαν την Επανάσταση – ταυτιζόμενοι έτσι με τα συμφέροντα όχι μόνο της οθωμανικής πύλης αλλά και των ντόπιων κοτζαμπάσηδων- ένας μεγάλος αριθμός λαϊκών ανθρώπων που, τότε, ούτε καν μιλούσαν την ελληνική γλώσσα (σέρβοι, βλάχοι, αρβανίτες, μολδαβοί, αλβανοί, τσιγγάνοι και διάφοροι φιλέλληνες της Ευρώπης) έπαιρναν τα όπλα ενάντια στην αυτοκρατορία.

Τα παραπάνω έχουν την σημασία τους στο βαθμό που από την επέτειο της 25ης Μαρτίου πρέπει να βγουν ορισμένα συμπεράσματα. Και στις σημερινές συνθήκες της καπιταλιστικής κρίσης τα συμπεράσματα που μας διδάσκει η Ιστορία αποκτούν πολλαπλάσια σημασία.

Ένα, λοιπόν, πρώτο βασικό συμπέρασμα είναι η ίδια η Επανάσταση ως πράξη, είναι η ίδια η δράση των καταπιεσμένων μαζών απέναντι στην παλιά εξουσία, ως αναπόφευκτο βήμα για την κοινωνική εξέλιξη. Κατά την Επανάσταση του 1821 η αστική τάξη ήταν η πρωτοπόρα δύναμη απέναντι στην ξεπερασμένη ιστορικά φεουδαρχία. Σήμερα, σε συνθήκες μονοπωλιακού καπιταλισμού, το ρόλο της παλιάς, ξεπερασμένης απ’ την ίδια την Ιστορία εξουσίας, έχει η αστική τάξη.

Ένα δεύτερο συμπέρασμα που οφείλουμε να βγάλουμε απ’ την Επανάσταση του ’21 είναι το εξής: ένας λαός που πιστεύει στη δύναμη του και φτάσει στο σημείο να συνειδητοποιήσει την αναγκαιότητα της κοινωνικής του απελευθέρωσης μπορεί να σπάσει τις αλυσίδες του. Η Ιστορία απέδειξε ότι καμία μεγάλη υπερεθνική συμμαχία, όσο ισχυρή κι’ αν φαντάζει, δεν είναι αήττητη. Το 1821 ήταν η Ιερή Συμμαχία, το 1940 ήταν ο χιτλερικός «Άξονας». Σήμερα είναι οι ιμπεριαλιστικοί μηχανισμοί της ΕΕ και του ΝΑΤΟ που, στο πλαίσιο των σφοδρών ανταγωνισμών τους με άλλες δυνάμεις όπως η Ρωσία και η Κίνα, βάζουν σε κίνδυνο την ίδια την ύπαρξη της ανθρωπότητας.

Σήμερα, δύο αιώνες μετά την Ελληνική Επανάσταση, το μήνυμα και το νόημα του 1821 έχουν το δικό τους περιεχόμενο. Βέβαια αυτό έχει σχέση με τη σκοπιά που κάθε κοινωνική δύναμη σήμερα, στο μονοπωλιακό στάδιο του καπιταλισμού, προσεγγίζει τόσο τα τότε ιστορικά γεγονότα όσο και το σήμερα, την σύγχρονη δηλαδή πραγματικότητα. Σήμερα, ο καπιταλισμός ιστορικά είναι ξεπερασμένος. Είναι καπιταλισμός που σαπίζει, έχει «αγγίξει» τα ιστορικά του όρια και γίνεται ολοένα και πιο αντιδραστικός, πιο επιθετικός απέναντι στους λαούς. Και ως τέτοιος, σάπιος και ξεπερασμένος, πρέπει να αντικατασταθεί από την επόμενη, ανώτερη κοινωνική βαθμίδα, το σοσιαλισμό – κομμουνισμό.

Τι μας συνδέει, λοιπόν, με την 25η Μαρτίου 1821; Μας συνδέει η ανάγκη να κατανοήσουμε πως οι λαϊκές επαναστάσεις μπορούν να νικήσουν, πως οι σύγχρονοι «κοτζαμπάσηδες» και τα αφεντικά τους μπορούν να συντριβούν κάτω απ’ την οργανωμένη πάλη του λαού.

Στην εποχή μας- εποχή ιμπεριαλιστικών πολέμων, καπιταλιστικής βαρβαρότητας, όξυνσης της ταξικής εκμετάλλευσης και σύγχρονης προσφυγιάς – η ιστορική πραγματικότητα των λαϊκών αγώνων βροντοφωνάζει: Αντάρτης-κλέφτης-παλικάρι, πάντα είναι ο ίδιος ο λαός!

 Νίκος Μόττας