Νικόλας Κάλας

 Ο Νικόλας Κάλας ή Νικήτας Ράντος (πραγματικό όνομα Νικόλαος Καλαμάρης, παραδίδεται και ως Καλαμάρας 1907–1988) είναι ένας ποιητής άγνωστος στο ευρύ κοινό αλλά κι ένας ποιητής που πραγματικά ξεχωρίζει μέσα στα ελληνικά γράμματα, τόσο με την ιδεολογική του τοποθέτηση (συνεπής μαρξιστής, του τροτσκιστικού χώρου,  αν και με μεγαλοαστική και φαναριώτικη καταγωγή), όσο ότι αποτελεί κι έναν τολμηρό ανανεωτή της ελληνικής ποιητικής γλώσσας. Πρώτος μεταφραστής του Τόμας Έλιοτ (αλλά και τους Λουίς Αραγκόν) κι ένας από τους πρώτους που αξιοποίησαν τις δυνατότητες του ελεύθερου και του πεζού στίχου από τη δεκαετία του ’30. Επίσης είναι ένας από τους πρώτους που αναγνώρισαν την αξία του Αλεξανδρινού ποιητή Κωνσταντίνου Καβάφη, ακόμα κι αν δεν αναφέρεται σχεδόν πουθενά γι’ αυτή του τη συμβολή, ενώ είναι κι ένας ποιητής που ακολούθησε ένα τελείως διαφορετικό, πραγματικά ριζοσπαστικό, δρόμο στη θεματολογία του, εφόσον αμφισβήτησε τα περί ελληνικότητας που εισήγαγε η Γενιά του ’30 – αν και αποτελεί έναν από τους επιφανέστερους εκπροσώπους της. Λογοτεχνικός κριτικός, συνεργαζόμενος με πλήθος ελληνικών και διεθνών περιοδικών και θεωρητικός δοκιμιογράφος (βλέπε τον τόμο «Η Τέχνη την εποχή της διακύβευσης» που εκδόθηκε στην Αμερική), συνδύασε τη μαρξιστική θεώρηση της τέχνης και την υπερρεαλιστική στάση με μια προοδευτική ματιά πάνω στο φαινόμενο της ψυχανάλυσης, χωρίς τους αστικούς περιορισμούς που συνειδητά επέβαλλε στο έργο του ο υπερρεαλιστής ποιητής Ανδρέας Εμπειρίκος, προχώρησε σε μια προσπάθεια ανανέωσης της ελληνικής ποιητικής παρουσίας. Έκτος από τα ελληνικά έγραψε στην αγγλική και στη γαλλική γλώσσα.

Δυστυχώς, από τους ομότεχνούς του μόνο θετική αντιμετώπιση δεν είχε. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε, το ποίημα του Γιώργου Θεοτοκά «Ηδυπαθής ευπατρίδης από το Κουρδιστάν» που αναδημοσιεύεται στο «Μ» (σ. 68) αποδίδει με περισσή ενάργεια, και με προκάλυμμα την αθώα σάτιρα, τη χλευαστική διάθεση με την οποία αντιμετώπισαν οι συνάδελφοί του την πρώτη εμφάνιση του Κάλα. Η αντίδραση των πνευματικών κύκλων είχε άμεσο αντίκτυπο στο έργο του. Το 1933 και 1934 δημοσιεύει τρεις μικρές συλλογές (τα «Τετράδια» Α´, Β´, Γ´), αλλά εκτός εμπορίου. Η θεματική των ποιημάτων αλλάζει. Κοινός τόπος γίνεται το αίσθημα της αποτυχίας και οι τάσεις φυγής. Αντίθετα όμως από την πρώτη υποδοχή που του επιφύλαξαν οι εγχώριοι ομότεχνοί του έχουμε τον ποιητή Αντρέ Μπρετόν ο οποίος τον κατέταξε στα «πιο φωτεινά και τα πιο τολμηρά» μυαλά της εποχής του. Να σημειώσουμε μάλιστα ότι ο Νικόλας Κάλας ήδη από το 1934 ήταν μέλος της υπερρεαλιστικής ομάδας στο Παρίσι ενώ  το 1933 είχε εκδώσει την πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο «Ποιήματα». Έδωσε διαλέξεις και συνεργάστηκε με τα περιοδικά «Χνάρι» και «Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα», με τα οποία συνεργαζόταν ο φίλος του Μιχάλης Ράπτης (Pablo). Τιμήθηκε με το Α΄ Κρατικό Βραβείο ποίησης το 1977, για τη συλλογή «Οδός Νικήτα Ράντου».

Πολέμιος της ποιητικής παράδοσης, γνωστές οι κρίσεις του για τους Κωστή Παλαμά και Διονύσιο Σολωμό, σχετικά με την ποιητική τους ταυτότητα και την ιδεολογική τους τοποθέτηση, επικριτικός και αρνητικά προσκείμενος στην ποίηση του Κώστα Καρυωτάκη, αδυνατώντας κατά βάθος να δει την δυναμική των δημιουργημάτων του αυτόχειρα ποιητή και το κοινωνικό του υπόβαθρο, και επικριτής του μοντερνισμού που διολίσθησε από την κατάσταση ενός καλλιτεχνικού κινήματος διαμαρτυρίας στην αποδοχή όλων των κοινωνικών συμβάσεων των επόμενων δεκαετιών χρησιμοποιώντας την κάποτε ριζοσπαστική γραφή του ως θεραπαινίδα αλλότριων συμφερόντων, λυρικός, αισθαντικός, είρωνας και σατυρικός κατά περίπτωση, προχώρησε σε μια «μια ποιητική επεξεργασμένη έξω από τα ελληνικά σύνορα» κατά την έκφραση του Mario Vitti, αποτελεί μια πληθωρική προσωπικότητα, ιδιαίτερα διαβασμένος, που αναζητούσε μια ποιητική ουτοπία, προκάλεσε μια προσωπική ποιητική και καλλιτεχνική επανάσταση που όμως κατά βάθος, έστω και ακούσια, ήταν συνδεδεμένη και με ευρύτερες κοινωνικές διεργασίες (ο Κάλας είχε συμμετάσχει στις ζυμώσεις του «Εκπαιδευτικού Ομίλου», ερχόμενος έτσι σε ευθεία σύγκρουση με το πανεπιστημιακό κατεστημένο) χωρίς όμως να βρει ικανούς συνεχιστές.

Αξίζει βέβαια να ανακαλύψουμε την ποίηση του Νικόλα Κάλα, να την διαβάσουμε και να αναγνωρίσουμε την επικαιρότητα της, ως ένα οδηγό, όχι τον μοναδικό βέβαια, για μια ποίηση που θα τολμάει να εκφράζει τις αντιφάσεις και τις ανάγκες της εποχής μας – αυτή ήταν και η μεγαλύτερη συνεισφορά του ποιητή.

Χανιά, 1//5/2016

Στην Κ.Π., που πρώτη μου μίλησε για τον ποιητή

 

ΠΟΙΗΜΑΤΑ

Αναχώρηση δίχως αστέρια

 

Καθώς ή ανάμνηση τό νερό κάτω από τό καράβι καί ή ώρα

των πιό μεγάλων μυστικών

Τό όνομά σου είναι μπλε ένα μπλέ της φωτιάς καί της έλπίδας

Θά ’θελα νά τό αφανίσω

Νά κηλιδώσω τό ζεστό σου αίμα καί νά πνίξω την τόλμη μου

Τό αίμα χάθηκε στά μοιρολόγια

Έχασα τό κλειδί των όνειροπολήσεών σου

Σέ έχασα σά μιά πεντάρα ανάμεσα σέ εκατομμύρια άλλες

Ζήλευα τόν ίδιο μου τόν εαυτό

Καί την απεραντοσύνη των θαλασσών

 

 

’Αλλά είναι εσένα πού λυπάμαι

Τά ταξίδια σου χωρίς όνειρα

Τίς άγονές σου νύχτες

Τά μαλλιά σου πού παίζουν μόνα τους

Τά όνειρά σου χωρίς καθρέφτες παγωμένα όπως ή έπιθυμία ένός άλλου

Ίχνη αίματος καταυγάζουν τό πρόσωπο

 

 

Είμαι άπείρως περισσότερος από τό πλούσιο καί ηδυπαθές χρώμα

ένός εγκλήματος

Πέρα από ένας καθρέφτης γιά τά μάτια σου

Πέρα από τήν αναχώρησή σου

Πέρα από ένα αβέβαιο μέλλον

Περπατάω χωρίς ηχώ

Ή επιστροφή σου δέ θά προσέθετε τίποτα

Μαζί είμαστε πάρα πολλοί γιά μάς τούς ίδιους

Πάρα πολλοί σάν ένας στρατός σέ άτακτη υποχώρηση ή μιά κακή σοδειά

“Ολα μυρίζουν προδοσία ένα όνειρο πού διακόπτεται μιά σκέψη

πού ξεφεύγει απ’ τόν αέρα

Ή αναμονή έκ γενετής τυφλή

Πριν σέ γνωρίσω ή φωτιά ήτανε ιερή

Τώρα είναι ή γη πού καταρρέει

Θά επινοήσουμε κάτι άλλο

Μιά καρδιά πού νά λειτουργεί σά δαιμόνια μηχανή

Μιά ήμιτονοειδή ή έναν καινούργιο χαρταετό

‘Έναν καινούργιο χώρο ένα καινούργιο επίχρισμα γιά την αύγή

Δεν τά ’κλεψαν δλα ούτε τά καταβρόχθισαν

Ό ουρανός είναι απέραντος καί πέφτοντας τό πιό μικρό αστέρι

θά τρόμαζε τά μάτια σου

 

(Παρίσι 1939)

(Από το βιβλίο «Νικόλαος Κάλας – Δεκαέξι γαλλικά ποιήματα και Αλληλογραφία με τον Ουίλλιαμ Κάρλος Ουίλλιαμς», Εκδόσεις «Ύψιλον», Αθήνα 2002. Μετάφραση: Σπήλιος Αργυρόπουλος, Βασιλική Κολοκοτρώνη.)

 

O Νικόλας Κάλας για τον Κωνσταντίνο Π. Καβάφη

 

Το γαλάζιο του βλέμμα δίνει στο στίχο χρώμα θαλάσσιου ορίζοντος.

Εκεί βαφτισμένα τα λόγια υφαίνουν με χορδές αιολικής άρπας άσματα κύκνεια.

Αγεροδρομούν τα τραγούδια με Ιώνια φυσήματα,

φτάνουν στο Βυζάντιο, την εθνική Νικομήδεια.

Στις ακτές της Συρίας πλούσιων εμπόρων πληρώματα λάμνουν.

Συχνά όμως οργίλα κύματα θραύουν τα κατάφορτα αυτά πλοία

και τους βάρβαρους ήχους των κουπιών που διπλώνονται

στη σκοτεινή Αλεξάντρεια φέρνουν πανικόβλητοι γλάροι.

Αυτούς τώρα ακούει ο ποιητής και ποτίζει τον ανυπάκουο πόντο με μυρωμένο έλαιο.

 

(Ποιήματα 1932, Κάλας 1983, σ.92)

(Aπό την ανθολογία «Η Ελληνική Ποίηση του 20ού αιώνα», εκδ. Μεταίχμιο, 2006)

  Ειρηναίος Μαράκης