Μιχαήλ Βασίλιεβιτς Ισακόφσκι

 ΜΙΧΑΗΛ ΒΑΣΙΛΙΕΒΙΤΣ ΙΣΑΚΟΦΣΚΙ (1900 - 1973)

Ο ποιητής του διεθνιστικού αντιπολεμικού ερωτικού τραγουδιού «Κατιούσα»

Τη μελωδία και τους στίχους του είχαν στα χείλη τους οι μαχητές και οι μαχήτριες του Κόκκινου Στρατού στον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο

Οι Σοβιετικοί συνδημιουργοί του τραγουδιού «Κατιούσα»: Ο συνθέτης Ματβέι Μπλάντερ (1903 - 1990) και ο ποιητής Μιχαήλ Ισακόφσκι (1900 - 1973)

Οι μαχητές κι οι μαχήτριες του Κόκκινου Στρατού, σ' όλη τη διάρκεια του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου της Σοβιετικής Ενωσης ενάντια στα ναζιστικά στρατεύματα, κυρίως ένα τραγούδι είχαν στο στόμα τους: Την «Κατιούσα».

Στη ρωσική γλώσσα, όταν κάποιος άντρας προσφωνεί την σύντροφό του Κατιούσα, τότε ο έρωτας έχει αρχίσει να κάνει καλά τη δουλειά του. Γιατί το βαφτιστικό όνομα Αικατερίνη έχει «λιώσει» στη γλώσσα του ερωτευμένου κι έχει μετατραπεί στο υποκοριστικό Κατερινούλα ή Κατερινάκι - όπως θα το λέγαμε στα Ελληνικά.

 

Ο κομμουνιστής αγωνιστής δικηγόρος Γιάννης Χαρατσίδης (1915 - 1991) - με το ψευδώνυμο Γιάννης Αμάραντος - γνωρίζει στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό τον Μ. Ισακόφσκι, με το δοκίμιό του «Το μυστικό της ποίησης» (1954). Το κείμενο επανεκδίδεται από τη «Σύγχρονη Εποχή» (1978), με το πραγματικό ονοματεπώνυμο του μεταφραστή και δικό του πρόλογο

Ωστόσο, αυτό το τραγούδι - κοινός τόπος των αγωνιζόμενων Σοβιετικών πολεμιστών γράφτηκε τρία χρόνια προτού οι Γερμανοί κατακτητές εξαπολύσουν το καταστροφικό τους σχέδιο «Μπαρμπαρόσα», που τελικά αποκρούστηκε από το σοσιαλιστικό τείχος της νικήτριας ΕΣΣΔ.

Θυμίζει στο πνεύμα του - βρίσκοντας μία αντιστοιχία από τον δικό μας τραγουδιστικό πολιτισμό - το αντιπολεμικό τραγούδι «Ο Εκτορας και η Ανδρομάχη» του ΕΠΟΝίτη Μάνου Χατζιδάκι (1925 - 1994), σε στίχους του αντιφασίστα, κρατούμενου στο Μαουτχάουζεν Ιάκωβου Καμπανέλλη (1921 - 2011). Ιδιαίτερα το τελευταίο τετράστιχό του:

«Στρατιώτη αν θες τη μάχη να κερδίσεις, / μια κοπελίτσα κοίτα ν' αγαπήσεις, / Οποιος το γυρισμό του όρκο δεν κάνει, / στρατιώτη μου τον πόλεμο τον χάνει».

Ενώ, λοιπόν, ο πόλεμος δεν βρίσκεται στον ορίζοντα της ερωτευμένης νέας γυναίκας, εντούτοις φτιάχνει ένα άσμα αγάπης για τον απόντα σύντροφό της και παρακαλεί τον γκρίζο αετό να του το παραδώσει εκ μέρους της. Η αναμονή της επιστροφής του ανθρώπου της, που παραμένει ανώνυμος, γίνεται ένα αντιπολεμικό σάλπισμα υπέρ της ειρηνικής ζωής με σοσιαλιστικά χαρακτηριστικά.

* * *

Δημοσιεύουμε ολόκληρο το ποίημα «Κατιούσα», σε μετάφραση Θεόδωρου Ιγνατιάδη και Βαλέριου Καφαντάρη, από τη συλλεκτική έκδοση - που συνοδεύεται με δίσκο ακτίνας - «Τα τραγούδια της Μεγάλης Νίκης», αφιερωμένη στην 70ή επέτειο της Αντιφασιστικής Νίκης των Λαών (εκδόσεις «Contact»):

 

Ο μαχητής ποιητής και θεατράνθρωπος Βασίλης Ρώτας (1889 - 1977) πάνω στη σοβιετική μελωδία έγραψε, τον χειμώνα του 1943, τον Υμνο του ΕΑΜ

Ανθίσανε τα μήλα και τα αχλάδια

Εξέπλευσε η ομίχλη από τον ποταμό.

Πήγαινε στην όχθη η Κατιούσα,

Στην ψηλή και απότομη πλαγιά.

Περπατούσε, τραγουδώντας ένα τραγούδι

Για τον γκρίζο αετό της στέπας,

Για αυτόν που αγαπούσε,

Για εκείνον του οποίου φύλαγε τα γράμματα.

Αχ τραγούδι, τραγούδι της κοπέλας,

Πέτα στα λαμπρά ίχνη του ήλιου

Και στον στρατιώτη στα μακρινά σύνορα

Δώσ' του από την Κατιούσα χαιρετισμούς.

Ας θυμηθεί ένα συνηθισμένο κορίτσι,

Ας ακούσει πώς τραγουδάει,

Ας φυλάει την γη την μητρική,

Ενώ την αγάπη θα φυλάξει η Κατιούσα

Ανθίσανε τα μήλα και τα αχλάδια,

Εξέπλευσε η ομίχλη από τον ποταμό.

Πήγαινε στην όχθη η Κατιούσα,

Στην ψηλή κι απότομη πλαγιά.

* * *

Σοβιετική έκδοση μελοποιημένων ποιημάτων του Μ. Ισακόφσκι, που κυκλοφόρησε το 1951

Η σύλληψη του ποιήματος αποτελεί έργο του Σοβιετικού ποιητή Μιχαήλ Βασίλιεβιτς Ισακόφσκι (1900 - 1973), μέλους του Κομμουνιστικού Κόμματος, ήδη από το 1918, με νωπή ακόμη την Οκτωβριανή Επανάσταση, με την οποία οι μπολσεβίκοι άλλαξαν την παγκόσμια ιστορία υπέρ του σοσιαλιστικού οράματος.

Σε κάποια στιγμή της ζωής του, ο έρωτας χτυπάει τη θύρα αυτού του φτωχόπαιδου, γιου εξαθλιωμένων αγροτών και με προβληματική όραση από την παιδική του ηλικία. Κι όμως, πίσω από τα άρρωστα μάτια του κρύβεται ο σοσιαλιστής οραματιστής, ο οποίος ταυτίζει στην ποίησή του, το ατομικό με το συλλογικό πάθος για την οικοδόμηση μιας κοινωνίας χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

Ετσι, μόλις ανοίγει τα θυρόφυλλα της καρδιάς του, μετά το γυναικείο κάλεσμα, το βλέμμα του απλώνεται μέχρι εκεί που χάνεται η εικόνα των προσώπων και των πραγμάτων, στην αχανή ρωσική στέπα.

Οι στίχοι του 38χρονου Μ. Β. Ισακόφσκι συναντούν, με τη δύναμη της φωτιάς που ξερνάει η υψικάμινος μέσα στη νύχτα, τη λαϊκή μελωδία του 35χρονου εβραϊκής καταγωγής Σοβιετικού συνθέτη Ματβέι Ισαάκοβιτς Μπλάντερ (1903 - 1990), που βασίζεται σ' ένα στρατιωτικό εμβατήριο.

Εκτοτε, από την 28η Νοέμβρη 1938 που πρωτακούγεται από τη φωνή της 22χρονης Βαλεντίνα Μπατίστσεβα, με την Σοβιετική Κρατική Ορχήστρα Τζαζ, στη μοσχοβίτικη Αίθουσα των Κιόνων, υπό τη διεύθυνση του Βίκτορ Κνουσεβίτσκι, γίνεται ένα από τα τραγούδια - σύμβολα που επηρέασαν καθοριστικά το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα και τις διεκδικήσεις του.

* * *

Το χειρόγραφο του διεθνιστικού αντιπολεμικού ερωτικού τραγουδιού

Ετσι δεν πρέπει να ξεχάσουμε ότι πάνω στη μελωδία του τραγουδιού «Κατιούσα», ο κομμουνιστής ποιητής και θεατράνθρωπος Βασίλης Ρώτας (1889 - 1977) γράφει σε δικούς του στίχους, τον χειμώνα του 1943, τον Υμνο του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ). Ας τον παραθέσουμε ολόκληρο:

Τρία γράμματα μόνο φωτίζουν

την ελληνική μας τη γενιά

και μας δείχνουν φωτεινό το δρόμο

για να πάρουμε τη λευτεριά.

Είναι του αγώνα μας τα φώτα

κι ο λαός ακολουθεί πιστά

νέοι και γέροι όλοι μαζί φωνάζουν

ζήτω, ζήτω, ζήτω το ΕΑΜ.

Το λαό μας έσωσε απ' την πείνα

και όλη την αγροτοεργατιά

και με πρόγραμμα λαοκρατία

ζήτω, ζήτω, ζήτω το ΕΑΜ.

* * *

Ομως, δεν ολοκληρώσαμε ακόμη την αναφορά μας στο έργο του Μιχαήλ Ισακόφσκι. Στις 19 Απρίλη του 1943, δημοσιεύει το ποίημα «Σπίθα», στην εφημερίδα του ΚΚΣΕ, «Πράβντα». Την ίδια χρονιά, και 6 χρόνια αργότερα, το 1949, τιμάται με το Βραβείο Στάλιν. Το 1970, του απονεμήθηκε ο τίτλος του Ηρωα της Σοσιαλιστικής Εργασίας.

«Οταν ο εχθρός επιτέθηκε», εξομολογείται εκ των υστέρων, «η χώρα μας βυθίσθηκε στο σκοτάδι. Οι δρόμοι ήταν κατασκότεινοι, τα παράθυρα ήταν καλυμμένα με μαύρο χαρτί. Ηταν μια δύσκολη περίοδος. Τώρα, είναι πολύ δύσκολο να φανταστεί κανείς την εικόνα: Καθώς ο στρατιώτης φεύγει, με προορισμό την πρώτη γραμμή, στρέφεται προς τα πίσω και βλέπει ένα φως στο παράθυρο της αγαπημένης του». Ενα απόσπασμα του ποιήματος από την επετειακή έκδοση που αναφέραμε παραπάνω:

Κι ένιωσε ζεστά κι ωραία

Η ψυχή του πολεμιστή

Από την τόσο όμορφη

Επιστολή της.

Και τον μισητό εχθρό

Κτυπά δυνατότερα το παλικαράκι

Για την σοβιετική Πατρίδα,

Για το οικείο φωτάκι.

Στο ελληνικό κοινό, τον Σοβιετικό ποιητή Μ. Β. Ισακόφσκι τον συστήνει, το 1954, ο κομμουνιστής αγωνιστής και δικηγόρος Γιάννης Χαρατσίδης (1915 - 1991), με το ψευδώνυμο Γιάννης Αμάραντος: «Αισθητικό δίπτυχο. Ηλ. Ερεμπουργκ (1891 - 1967), "Η δουλειά του συγγραφέα" - Μιχ. Ιζακόφσκυ, ''Το μυστικό της ποίησης"».

Τα κείμενα επανεκδίδονται το 1984, με το πραγματικό ονοματεπώνυμο του μεταφραστή και δικό του πρόλογο, από τη «Σύγχρονη Εποχή». Συστεγάζονται, υπό τον τίτλο «Η λογοτεχνία και η αισθητική της», μαζί με το δοκίμιο «Τι είναι πρωτοποριακό στην Τέχνη;» του Ναζίμ Χικμέτ (1902 - 1963).

 

Γράφει ο
Βασίλης ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ
Δημοσιογράφος, συγγραφέας, κριτικός βιβλίου