Το θέμα των πανελλαδικών εξετάσεων για την αξία της ιστορικής γνώσης και ο βιωματικός τρόπος στην Ανάφη

Την Παρασκευή 3 Ιουνίου οι υποψήφιοι στις Πανελλαδικές εξετάσεις κλήθηκαν να συντάξουν ένα άρθρο, απαντώντας στα ερωτήματα: «να εκφράσετε την άποψη σας για την αξία της ιστορικής γνώσης και να αναφέρετε βιωματικούς τρόπους που μπορούν να καλλιεργήσουν το ενδιαφέρον σας για το ιστορικό παρελθόν»

Μια πρώτη παρατήρηση θα ήταν η ανακολουθία της πολιτικής ηγεσίας με αυτό καθαυτό το θέμα. Πολλά τα παραδείγματα για την ανιστόρητη προσέγγιση των πραγμάτων, αλλά χάριν συντομίας θα αναφερθώ σε ένα που προκαλεί: Το 2018 σε συνέντευξή του ο πρωθυπουργός της χώρας, απαξιώνοντας την ιστορική γνώση και λοιδορώντας αυτήν με μπλαζέ ύφος είπε: «Πείτε μου τώρα, το παιδί των 17 ετών, που θα ψηφίσει για πρώτη φορά που το ενδιαφέρει πώς θα είναι η Ελλάδα το 2030, εάν το ενδιαφέρει τι έγινε το 1963;» Αναφερόταν στη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη από παρακρατικούς και την απαξίωνε. Το παράδειγμα αυτό γεννάει ένα ερωτηματικό: Αν και οι μαθητές – υποψήφιοι παρακολουθούσαν την απαξίωση ή την απέχθεια αυτή του πολιτικού ηγέτη της χώρας προς την ιστορική γνώση τι έπρεπε να γράψουν; Προφανώς όμως δεν τον ακολούθησαν, γιατί αυτοί ήταν στη σωστή πλευρά της Ιστορίας.

Είναι προφανείς και όχι τυχαίοι οι λόγοι που εκστομίζονται τέτοιες ανιστόρητες απόψεις. Η πολιτική λειτουργία της προωθούμενης άγνοιας εμποδίζει τους απλούς ανθρώπους να κατανοήσουν ότι ο μικρός κόσμος τους αποτελεί μέρος ενός εκτεταμένου, διεθνούς πλαισίου. Εξάλλου σε τέτοιες δύσκολες εποχές πρέπει να βρεθούν ισχυρά ερείσματα για να κρατηθεί ο άνθρωπος, να νιώσει ότι μπορεί να ακουμπήσει η ψυχή του σε ένα παράδειγμα, να μάθει ή να θυμηθεί την ιστορική του παράδοση. Γι’ αυτό προφανώς κυνηγούν τόσο πολύ την ιστορία. Τα παιδιά δεν πρέπει να μάθουν ιστορία –κυρίως τη νεότερη, την σύγχρονη ιστορία- οι μεγάλοι να ξεχάσουν. Πρέπει να ζούμε σε ένα αιώνιο παρόν που θα νομιμοποιεί κάθε αυταρχισμό, κάθε κατεδάφιση κατακτήσεων και ιδανικών, που θα προσπαθεί να μας εθίσει στο παράλογο και το άλογο χωρίς αντίδραση.

Τα παιδιά, συνεπώς, δεν πρέπει να γνωρίζουν τη σύγχρονη Ιστορία. Να αγνοούν τα συγκλονιστικά γεγονότα του σκοτεινού 20^ου αι. με τους μεγάλους πολέμους που αφάνισαν την ανθρωπότητα. Να αγνοούν τα γεγονότα που μας οδήγησαν σε αναμορφωτικούς χώρους, σε εξορίες, βασανισμούς, εκτελέσεις και σε έναν αιματηρό εμφύλιο πόλεμο. Να μην έχουν ιδέα για τους Τσολάκογλου και δοσίλογους... και ακόμη, να αγνοούν τι συνέβη στην Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο, ποια ήταν τα χαρακτηριστικά της μεταπολεμικής Ελλάδας, πώς επιβλήθηκε η χούντα και πως χάθηκε η μισή Κύπρος. Και όμως ξεριζωμός, η προσφυγιά, η εγκατάσταση, ο μεσοπόλεμος, το 40, η Κατοχή, η Αντίσταση, το κίνημα του Δεκέμβρη, τα πρώτα βασανιστικά μεταπολεμικά χρόνια, η δικτατορία της 21^ης Απρίλη, η αποκατάσταση της Δημοκρατίας είναι μαθήματα Ιστορίας.

Σε μια περίοδο που επιχειρείται όλο και πιο οργανωμένη αναθεώρηση της Ιστορίας η καλλιέργεια της ιστορικής συνείδησης, ως αποτέλεσμα της ιστορικής κατανόησης και του ιστορικού γραμματισμού, αποτελεί προϋπόθεση για την ανάπτυξη της υγιούς συνείδησης του ενεργού πολίτη. Στην κατεύθυνση αυτή κάποιοι συνεχίζουν με επιμονή και αντοχή να αναδεικνύουν και να τιμούν τους αλύγιστους αγωνιστές του μικρού αυτού τόπου και με «βιωματικούς τρόπους να καλλιεργούν το ενδιαφέρον για το ιστορικό παρελθόν»

Την επόμενη μέρα, το Σάββατο 4 Ιουνίου το ΚΚΕ οργάνωσε εκδήλωση στην Ανάφη για την αποκάλυψη του Μνημείου, απόδοση φόρου τιμής στους εκατοντάδες πρωτοπόρους αγωνιστές του ελληνικού λαού, οι οποίοι έγραψαν ηρωικές σελίδες με την αλύγιστη στάση τους. Σε έναν από τους πρώτους τόπους εξορίας που λειτούργησε από το 1924 ως 1943 και από το 1946 ως το 1949. Από τη δικτατορία του Παγκάλου, στο ιδιώνυμο του Βενιζέλου, στη δικτατορία του Μεταξά οι εξόριστοι στην Ανάφη ολοένα και αυξανόταν, καθώς δυνάμωνε το εργατικό - λαϊκό κίνημα. Και ύστερα οι έλληνες φασίστες τους παρέδωσαν στους Γερμανούς ομοϊδεάτες τους. Κάποιοι από τους αλύγιστους αυτούς πατριώτες δεν είδαν ποτέ τον ήλιο της ελευθερίας, καθώς ήταν μεταξύ των 200 κομμουνιστών που εκτελέσθηκαν την πρωτομαγιά του 1944 στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής.

Αξίζουν πολλά συγχαρητήρια στους διοργανωτές γιατί πέραν από «την τιμή σ' εκείνους όπου στη ζωή των όρισαν και φυλάγουν  Θερμοπύλες», κα­τανοείται ότι στη μακραίωνη και βασανιστική πορεία της ανθρω­πότητας όλα τα επιτεύγματα κατακτήθηκαν με μια σειρά από α­γώνες, άλλοτε ειρηνικούς και άλλοτε αιματηρούς. Και κάποιοι δεν δίστασαν να θέσουν τα ιδανικά τους πάνω και από τη ζωή τους.

Επομένως η χρησιμότητα και η αξία της Ιστορίας είναι σημα­ντική και βρίσκεται φυσικά πέρα από την ευχαρίστηση και τη συγκίνηση που προκαλεί. Η μελέτη της καθιστά ικανό τον άν­θρωπο να γνωρίσει το μακρύ και αδιάκοπο αγώνα του προγενέ­στερου συνανθρώπου του ή του μακρινού προγόνου του, να κα­τανοήσει το περιβάλλον του και να επιδράσει σ' αυτό με τη χρή­ση του λογικού του. Η πρόσκτηση της ικανότητας αυτής δημιουρ­γεί στον άνθρωπο την αίσθηση της συνέχειας των ανθρώπινων πράξεων σε ατομικό και ομαδικό επίπεδο. Ο άνθρωπος δηλαδή κατανοεί ότι ως υποκείμενο και δημιουργός της Ιστορίας συν­δέεται με το παρελθόν, και όχι με μια απλή μουσειακή σχέση, αλλά με μια σχέση δυναμική και δημιουργική. Είναι ο συνεχι­στής των προσπαθειών των προγενεστέρων του, οι οποίοι του ά­φησαν μια κληρονομιά, την οποία πρέπει να μεγεθύνει και να την παραδώσει στους μεταγενέστερους. Αυτή την αδιάλειπτη συ­νέχεια εξασφαλίζει η μελέτη της Ιστορίας, συνδέοντας το παρελ­θόν με το παρόν και το μέλλον. Η σύνδεση αυτή του παρελθόντος με το παρόν διασφαλίζει και την ατομική και τη συνολική μνήμη.

*Ο Σπύρος Τζόκας είναι Πανεπιστημιακός – Συγγραφέας