Γαλεριανό Συγκρότημα

Το αυτοκρατορικό συγκρότημα του Γαλέριου οικοδομήθηκε στις αρχές του 4ου αιώνα μ. Χ. και καταλάμβανε μια έκταση 150 στρεμμάτων, με εξέχοντα σημεία τη Ροτόντα, την Αψίδα του θριάμβου, τον Ιππόδρομο και το πολυτελέστατο ανάκτορο στην ανατολική πλευρά της πόλης, με θέα τη θάλασσα. Με εξαίρεση τη Ροτόντα (επισκέψιμο μνημείο σήμερα) και την Καμάρα, το μεγαλύτερο μέρος του Γαλεριανού Συγκροτήματος βρίσκεται κάτω από τη σύγχρονη πόλη και δεν είναι δυνατό να ανασκαφεί. Το Οκτάγωνο και το ανάκτορο στην πλατεία Ναβαρίνου είναι τα πιο προσιτά τμήματά του, τα πολύχρωμα μάρμαρα και τα ψηφιδωτά δάπεδα.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις ερευνητών, το επιβλητικό Γαλεριανό Συγκρότημα καταλάμβανε έκταση 120.000 τ.μ. Βορεινό όριό του ήταν η Ροτόντα, περί αυτήν κτίρια και η Πομπική οδός, που έχουν χαθεί με την ανοικοδόμηση. Ακολουθούσε η Αψίδα του Γαλερίου και το οικοδομικό σύνολο του κυρίως ανακτόρου, μέρος του οποίου αποτελούσαν τα οικοδομήματα που αποκαλύφθηκαν στην πλατεία Ναυαρίνου και στην οδό Δ. Γούναρη. Ανατολικά βρισκόταν ο Ιππόδρομος, ενώ το νότιο όριο του συγκροτήματος ήταν στα θαλάσσια τείχη. 

Τα μνημεία

Η ανασκαφική έρευνα κατέδειξε τη μακρόχονη χρήση του ανακτόρου κατά την παλαιοχριστιανική εποχή (4ος-7ος αι.). Ορατά οικοδομήματα του συγκροτήματος παρέμειναν μόνο η περίφημη Ροτόντα, Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO από το 1988, και η Αψίδα του Γαλερίου, η γνωστή Καμάρα, που άντεξαν τις φθορές του χρόνου και τις παρεμβάσεις των ανθρώπων. 

Οι συστηματικές ανασκαφές, που ξεκίνησαν το 1950, αποκάλυψαν σταδιακά τα υπόλοιπα τμήματα: τη Βασιλική, την Κεντρική κτιριακή ενότητα, το Διώροφο κτίριο, τα Λουτρά, το Οκτάγωνο (πλατεία Ναυαρίνου) και την Αψιδωτή αίθουσα (οδ. Δ. Γούναρη). Από τον Ιππόδρομο, ο οποίος εντοπίστηκε νωρίτερα, το 1935, σώζονται ελάχιστα ερείπια, καθώς χάθηκε κάτω από το πυκνοδομημένο κέντρο της πόλης.

Η μεγαλοπρεπής Βασιλική λειτουργούσε ως αίθουσα υποδοχής και ακροάσεων. Η Κεντρική κτιριακή ενότητα, στη μορφή που σώζεται σήμερα, αποτελούσε ένα κλειστό σύνολο που περικλειόταν από στεγασμένους φαρδείς διαδρόμους με ψηφιδωτά δάπεδα. Στο Διώροφο κτίριο, πιθανόν του 7ου αι., υπήρχε δεξαμενή για τη συλλογή των ομβρίων από τις στέγες της Βασιλικής και του ανατολικού διαδρόμου. Στα Λουτρά σώζονται στοιχεία που θυμίζουν πόσο πολυτελή ήταν τα οικοδομήματα αυτά στην εποχή τους. Το εντυπωσιακό Οκτάγωνο, σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη, προοριζόταν για αίθουσα ακροάσεων ή αίθουσα θρόνου των ανακτόρων, ενώ αργότερα λειτούργησε και ως χριστιανικός ναός.

Αψιδωτή Αίθουσα

Αψιδωτή Αίθουσα

Ο αρχαιολογικός χώρος της  Αψιδωτής αίθουσας, έκτασης 1.000 τ.μ., παραμένει ακόμη κλειστός, ενώ το υπερσύγχρονο Πληροφοριακό Κέντρο, η κατασκευή του οποίου ολοκληρώθηκε το 2015, είναι για την ώρα επισκέψιμο κατόπιν αιτήματος. Σύμφωνα με τις νεότερες απόψεις, η Αψιδωτή αίθουσα ήταν τρικλίνιο, χρησιµοποιούνταν δηλαδή για τη διοργάνωση συµποσίων και άλλων τελετών που συνδέονταν µε την παρουσία του αυτοκράτορα και της ακολουθίας του στον ιππόδρομο.

Ιππόδρομος

Ιππόδρομος

Ο Ιππόδρομος  ήταν ένα από τα πιο σημαντικά δημόσια οικοδομήματα, διότι, εκτός από τους αγώνες που διεξάγονταν σε αυτόν, αποτελούσε έναν, κατ’ εξοχή, πολιτικό χώρο όπου ο λαός επικοινωνούσε με τον αυτοκράτορα και εξέφραζε τη βούληση του.

Ο Ιππόδρομος ήταν κτισμένος νότια της κύριας λεωφόρου που περνούσε κάτω από την Αψίδα, μεταξύ του τείχους της πόλης και του ανατολικού ορίου του ανακτόρου. Η χωροθέτηση αυτή επέτρεπε στον αυτοκράτορα να εισέρχεται, διαμέσου των κτισμάτων του ανακτόρου, στο αυτοκρατορικό θεωρείο (κάθισμα), που βρισκόταν στο δυτικό σκέλος του Ιππόδρομου μεταξύ της «Αψιδωτής αίθουσας» και της Βασιλικής.

 

Οκτάγωνο

Οκτάγωνο

Το Οκτάγωνο κτίσθηκε δυτικά των λουτρών και η κύρια είσοδός του είναι στραµµένη προς τη θάλασσα.

Η ανασκαφή του µνηµειακού αυτού οικοδοµήµατος ξεκίνησε το 1950 και συνεχίσθηκε σταδιακά µέχρι το 1981 φέρνοντας στο φως το κτίσµα που βλέπουµε σήµερα, και νοτιότερα τµήµα περιστυλίου, το οποίο δεν είναι ορατό λόγω της ανέγερσης των σύγχρονων οικοδοµών.

Το κτίριο αποτελείται από µία οκταγωνική αίθουσα και έναν µνηµειώδη προθάλαµο µε δύο ηµικυκλικές κόγχες στις στενές πλευρές. Ο προθάλαµος επικοινωνούσε, διαµέσου ανοίγµατος που υπήρχε στη νότια τοιχοποιία, µε ένα µεγάλο περίστυλο αίθριο πλάτους 47µ. και µήκους 88µ. Η όψη του ανοίγµατος διαµορφωνόταν µε τριπλό τόξο (τρίβηλο) και δύο κίονες οι οποίοι διασώζονται κάτω από τα θεµέλια της οικοδοµής επί της οδού Ισαύρων 3.

Οι στοές του περιστυλίου είχαν διαφορετικό πλάτος και έφεραν ψηφιδωτά δάπεδα. Στο βόρειο άκρο της ανατολικής στοάς, η οποία οδηγούσε προς τη µαρµάρινη κλίµακα του νότιου διαδρόµου, υπήρχε πεταλόµορφη κόγχη πλαισιωµένη µε πεσσούς που υποβάσταζαν µαρµάρινο τόξο που βρέθηκε κατά την ανασκαφή του χώρου. Το τόξο αυτό, γνωστό µε το συµβατικό όνοµα «Το Μικρό τόξο του Γαλερίου», εκτίθεται σήµερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης

Λουτρά

Λουτρά 

Τα λουτρά ήταν πολυτελή κτίρια µε ειδικές εγκαταστάσεις, τα οποία λειτουργούσαν συγχρόνως και ως κέντρα ψυχαγωγίαςκαι κοινωνικών συναναστροφών. Είχαν τουλάχιστον τρεις βασικές αίθουσες, για λούσιµο µε κρύο (frigidarium), χλιαρό (tepidarium) και ζεστό νερό (caldarium), καθώς και βοηθητικούς χώρους απαραίτητους για τη λειτουργία τους. Οι αίθουσες είχαν υδραυλικές εγκαταστάσεις και ήταν εξοπλισµένες µε λουτήρες. Για τη θέρµανση των αιθουσών, που διέθεταν λουτήρες ζεστού νερού, υπήρχε εστία (praefurnium) από όπου ο θερµός αέρας της πυράς µε ένα σύστηµα αγωγών διοχετευόταν στους τοίχους και κάτω από τα δάπεδα (υπόκαυστα). Η συνεχής παροχή νερού, που ήταν απαραίτητη για τη λειτουργία των λουτρών, εξασφαλιζόταν από δεξαµενές, οι οποίες συνήθως τροφοδοτούνταν από το υδραγωγείο της πόλης.

  Η παλιά πόλη της Θεσσαλονίκης 

 Άνω Πόλη Θεσσαλονίκης 

 Τα Βυζαντινά Τείχη της Θεσσαλονίκης