Νικολάι Γκαβρίλοβιτς Τσερνισέφσκι

Στις 17 Οκτώβρη του 1889, πεθαίνει ο επαναστάτης, συγγραφέας και φιλόσοφος, Νικολάι Γκαβρίλοβιτς Τσερνισέφσκι, στη γενέτειρά του, το Σαράτοφ της Ρωσίας.

Ο Τσερνισέφσκι ήταν μεταξύ άλλων ο συγγραφέας του εμβληματικού μυθιστορήματος “τι να κάνουμε”, που ενέπνευσε μια ολόκληρη γενιά Ρώσων επαναστατών στα τέλη του 19ου αιώνα. Από αυτό το έργο δανείστηκε άλλωστε τον τίτλο και για τη δική του ομώνυμη μπροσούρα (“τι να κάνουμε”) ο Βλαντίμιρ Ιλίτς Λένιν, αποτίοντας εμμέσως φόρο τιμής στη μνήμη του μεγάλου αγωνιστή-στοχαστή, που ήταν από τους πρόδρομους της ρωσικής, επαναστατικής σοσιαλδημοκρατίας.

Σπούδασε στην Πετρούπολη, συνδέθηκε με τον επαναστάτη ποιητή Μιχαήλοφ και διακρίθηκε για την αγωνιστική αρθρογραφία του, κυρίως στο περιοδικό “Σοβρεμένικ”, που αφύπνιζε τις λαϊκές και ριζοσπαστικές συνειδήσεις, παρά την εκτεταμένη λογοκρισία της εποχής. Όπως σημειώνει σχετικά ο Λένιν, ο Τσερνισέφσκι «ήξερε να επηρεάζει όλα τα πολιτικά γεγονότα της εποχής του με πνεύμα επαναστατικό, περνώντας μέσα από τους φραγμούς και τα εμπόδια της λογοκρισίας την ιδέα της αγροτικής επανάστασης, την ιδέα της πάλης των μαζών για την ανατροπή κάθε παλιάς εξουσίας». Ενώ συμπλήρωνε για τη μαχόμενη υλιστική φιλοσοφία του πως “ήταν ο μοναδικός πραγματικά μεγάλος Ρώσος συγγραφέας, που μπόρεσε από το 1850 ως το 1888 να μείνει στο ύψος ενός ακέραιου φιλοσοφικού υλισμού” και να απορρίψει τους παραλογισμούς των ιδεαλιστικών ρευμάτων.

Οι σοβιετικοί Ντ. Βαλοβόι και Ε. Λάψινα σημειώνουν στο βιβλίο τους “πρόδρομοι και πρωτεργάτες” για τον Τσερνισέφσκι:

Υποστήριζε ότι ιστορικά ο απλός λαός πρέπει να κατακτήσει την εξουσία κι ότι αυτοί ήταν οι μόνοι άνθρωποι στους οποίους ταίριαζε και ήταν αναγκαίο το σύστημα που λεγόταν σοσιαλισμός. Όμως, εξαιτίας της καθυστέρησης των κοινωνικο-οικονομικών σχέσεων στη Ρωσία της δεκαετίας του 1860, ο Τσερνισέφσκι δεν μπορούσε να καταλάβει ότι μόνο η ανάπτυξη του καπιταλισμού και του προλεταριάτου μπορούσε να δημιουργήσει τις συνθήκες και τις κοινωνικές δυνάμεις που θα επέβαλαν τη μετάβαση στο σοσιαλισμό. Ήταν ένας ουτοπιστής σοσιαλιστής, και εξιδανίκευσε την πατριαρχική, αγροτική κοινότητα, νομίζοντας ότι είναι δυνατό μέσα απ’ αυτή να γίνει η μετάβαση στο σοσιαλισμό.

Πολέμιος της δουλοπαροικίας, και της απολυταρχίας, ο Τσερνισέφσκι συνελήφθη για τη ριζοσπαστική του αρθρογραφία και δράση από το τσαρικό καθεστώς και πέρασε τα περισσότερα από τα τελευταία χρόνια της ζωής του στην εξορία και τη φυλακή, όπου έγραψε και το μυθιστόρημα “τι να κάνουμε”, μέσα σε τέσσερις μήνες, ενώ δε ανέστειλε ποτέ τη λογοτεχνική-φιλοσοφική δραστηριότητα και την αρθρογραφία του.

Παρά τις αντιφάσεις του και τους περιορισμούς της εποχής του, η προσωπικότητα του Τσερνισέφσκι αντανακλά την εξέλιξη του προοδευτικού, σοσιαλιστικού κινήματος. Γι’ αυτό κι οι μπολσεβίκοι χάραξαν το όνομά του μαζί με άλλα 18 ονόματα μεγάλων επαναστατικών φυσιογνωμιών του ουτοπικού και επιστημονικού σοσιαλισμού, σε ένα από τα πρώτα μνημεία της επανάστασης: τον οβελίσκο που βρίσκεται στους κήπους Αλεξαντόφσκι, στο Κρεμλίνο.

 Σφυροδρέπανος