Η πρώτη (1943) απελευθέρωση της Σάμου και ο «Ιερός Λόχος»

Στη Βλαμαρή έχει στηθεί το 2003 από την στρατιωτική διοίκηση με την συνδρομή της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης επί νομαρχίας Μ. Κάρλα (ΠΑΣΟΚ/Συνασπισμού), ένα μνημείο. Είναι αφιερωμένο στους άνδρες του λεγόμενου «Ιερού Λόχου» που έπεσαν με αλεξίπτωτα στις 2 Νοέμβρη 1943 εκ του ασφαλούς, σε μια επιχείρηση εντυπώσεων, ως «ελευθερωτές» του νησιού, 2 μήνες μετά την συνθηκολόγηση της φασιστικής Ιταλίας στις 3 Σεπτέμβρη 1943 και την απελευθέρωση της Σάμου από τον ΕΛΑΣ.

Υπήρχε από τότε το ερώτημα: Γιατί ήρθε ο «Ιερός Λόχος»; Είναι προφανές από την αλληλουχία των γεγονότων ότι δεν ήρθε για να απελευθερώσει την ελεύθερη Σάμο! Ούτε βέβαια για να οργανώσει την άμυνα του νησιού, όπως θα δούμε παρακάτω. Όπως εύστοχα και άμεσα εκτίμησαν όχι μόνο οι ΕΑΜίτες, αλλά και οι απλοί άνθρωποι της εποχής με το οξυμένο κριτήριο που είχαν αποκτήσει, ο «Ιερός Λόχος» είχε έρθει ως αντίβαρο του ΕΑΜ.

Του ΕΑΜ που με τον αξιόμαχο λαϊκό του στρατό, τον ΕΛΑΣ (1.350 άνδρες), είχε απελευθερώσει το νησί, είχε πάρει μέτρα για τον επισιτισμό του λαού, είχε αντικαταστήσει τις κατοχικές κοινοτικές αρχές, απελευθέρωσε όλους τους κρατούμενους και ομήρους των κατοχικών αρχών, επέβαλλε την συμμετοχή του στην προσωρινή κυβερνητική επιτροπή υπό τον Μητροπολίτη Ειρηναίο και ήταν ο εγγυητής της ομαλής ζωής στις πόλεις και τα χωριά. Και όλα αυτά κόντρα στη διαταγή των Άγγλων που είχαν έρθει (7 Σεπτέμβρη 1943) ως επικυρίαρχοι και είχαν απαιτήσει «κανένας αντάρτης να μην κατέβει από τα βουνά και οι φυλακισμένοι και οι όμηροι να μείνουν στις φυλακές υπό την φρούρηση των Ιταλών».

Τι ήταν όμως ο «Ιερός Λόχος»; Ήταν μια καταδρομική μονάδα του στρατού της Μέσης Ανατολής αποτελούμενη κυρίως από φιλοβασιλικούς και φιλομεταξικούς υπαξιωματικούς, αξιωματικούς, ακόμη και ανώτερα στελέχη του στρατού. Αποτελούσε μια «κιβωτό» σύγχρονων πραιτοριανών που κατασκευάστηκε από την κυβέρνηση του Καϊρου σε συνεργασία με τους Άγγλους, για να τον χρησιμοποιήσουν όπου και όποτε το έκριναν αναγκαίο.

Αυτός ο «Ιερός Λόχος» με τον διοικητή του Χριστόδουλο Τσιγάντε, ήρθε μόλις την 1η Νοέμβρη 1943 (δυο ολόκληρους μήνες μετά την απελευθέρωση της Σάμου από τον ΕΛΑΣ) για να την …«απελευθερώσει». Στην πραγματικότητα βέβαια, για να ενισχύσει το αντιΕΑΜικό μαύρο μέτωπο που είχε ξεκινήσει να στήνεται από τους Άγγλους που είχαν έρθει 4 μέρες μετά την απελευθέρωση. (Μέτωπο το οποίο έδειξε τα δόντια του ένα χρόνο μετά, αμέσως μετά την οριστική απελευθέρωση, με τη δολοφονία του γραμματέα της Νομαρχιακής Επιτροπής του ΚΚΕ και στελέχους του ΕΑΜ Γιώργη Πασβάνη στο «Γεφυράκι» και τις προβοκάτσιες σε Μυτιληνιούς και Κοκκάρι (γνωστές ως τα «Δεκεμβριανά της Σάμου) που στοίχισαν τη ζωή σε 6 ΕΛΑΣίτες και 3 Ιταλούς αντιφασίστες, ενώ τραυματίστηκαν ακόμη 26 ΕΛΑΣίτες.

Δεν είναι τυχαίο ότι πρώτη ενέργεια του «Ιερού Λόχου» ήταν να παρελάσει στη παραλία του Βαθιού τραγουδώντας «του αετού τον γιο» γνωστό φιλοβασιλικό τραγούδι-εμβατήριο του μεσοπολέμου. Αμέσως ξεκίνησαν τις προκλήσεις απέναντι στο ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ και μόνο χάρη στη ψυχραιμία των Σαμιωτών αγωνιστών και της ηγεσίας τους, αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν και να κρατήσουν τα προσχήματα, της λεγόμενης «εθνικής ενότητας».

Αποκορύφωμα της υποκριτικής στάσης των Άγγλων και του «Ιερού Λόχου» που είχαν έρθει υποτίθεται για να υπερασπίσουν το νησί, ήταν η διαταγή εκκένωσης της Σάμου στις 19 Νοέμβρη (μετά τον Γερμανικό βομβαρδισμό στις 17/11), εκκένωση στην οποία εξαναγκάστηκε (με τον εκβιασμό ότι αν μείνουν θα αιματοκυλίσουν το νησί), να ακολουθήσει και ο κύριος όγκος (έμειναν μόνο 300 άνδρες) των δυνάμεων του ΕΛΑΣ. Η τύχη που τους επιφύλαξαν ήταν να κλειστούν τελικά σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Μέση Ανατολή, αιχμάλωτοι κυριολεκτικά των Άγγλων. Η εκκένωση του νησιού δεν δικαιολογείται με τίποτα, αφού στη Σάμο υπήρχαν 1.350 τακτικοί και εφεδρικοί αντάρτες του ΕΛΑΣ, 350 Βρετανοί στρατιώτες, η δύναμη 200 ανδρών του «Ιερού Λόχου» και 4.000 - συνεμπόλεμοι πλέον - Ιταλοί, ικανή συνολικά δύναμη για να οργανώσει την αντίσταση στους Γερμανούς.

Όμως από τα γεγονότα προκύπτει ότι το κίνητρο που έφερε Άγγλους και Ιερολοχίτες στη Σάμο δεν ήταν η αντίσταση κατά των Γερμανών που όλοι ήξεραν ότι θα επιχειρούσαν την κατάληψη του νησιού. Η Σάμος για τους Άγγλους και τους αστούς ριψάσπιδες πολιτικούς με τους «πραιτοριανούς» τους, δεν ήταν τίποτα άλλο παρά ένα πείραμα για όσα είχαν κατά νου να εφαρμόσουν μετά την διαφαινόμενη ήττα του φασιστικού Άξονα.

Τα γεγονότα στη Σάμο αποτελούσαν μια μικρογραφία της οξυμένης ταξικής πάλης, που στην πραγματικότητα αναιρούσε, από τη μεριά ξένων και εγχώριων αστικών δυνάμεων, την «αντιφασιστική εθνική ενότητα», που με ειλικρίνεια αλλά και αφέλεια υπεράσπιζε το ΕΑΜ.

Αυτά τα γεγονότα προμήνυαν όσα θα ακολουθούσαν σε όλη την Ελλάδα με την οριστική απελευθέρωση, το 1944 και μετά.

Κώστας Τζίχας, μέλος της Τομεακής Επιτροπής Σάμου του ΚΚΕ και Δημοτικός Σύμβουλος με τη «Λαϊκή Συσπείρωση»