45 χρόνια από τον θάνατο της «κόκκινης» δασκάλας

 ΡΟΖΑ ΙΜΒΡΙΩΤΗ (1898-16 ΣΕΠΤΕΜΒΡΗ 1977)

Τα βιβλία - υποθήκες της: «Το κατηγορώ της νεολαίας» προανήγγειλε και «Η αυξημένη ωριμότητα των νέων άριστος οιωνός (Ο Νοέμβρης του 1973)» εγκωμίασε την εξέγερση του Πολυτεχνείου

Δυο βιβλία - υποθήκες για τη νέα ελληνική γενιά, η οποία παίρνει την τύχη στα χέρια της κι αντιπαλεύει τη δικτατορία, τον Νοέμβρη του 1973. Προηγουμένως, έχει μαθητεύσει στην εξέγερση των οδοφραγμάτων του γαλλικού Μάη, που έχει δημιουργήσει το παράδειγμα πάλης για τους νεολαίους του δυτικού κόσμου.

Η «κόκκινη» δασκάλα Ρόζα Ιμβριώτη, με τα δύο τελευταία βιβλία της, βάζει τις βάσεις για ένα νέο παιδαγωγικό σύστημα, όπου θα συνυπάρχουν η θεωρητική και η πρακτική γνώση, η πνευματική μόρφωση με τη χειρωνακτική εργασία

Φέρουν την υπογραφή της «κόκκινης» δασκάλας Ρόζας Ιμβριώτη, που ενώ διανύει τα τελευταία χρόνια της ζωής της, οι συνταγματάρχες τής έχουν «κόψει» τις γέφυρες με τον έξω κόσμο σε κατ' οίκον περιορισμό.

Με αυτές τις μπροσούρες - μελέτες θα ολοκληρώσει τον πλήρη θεωρητικό και πρακτικό βίο της. Παραμένουν ακόμη και σήμερα φωτεινά πεδία παιδαγωγικού στοχασμού πάνω στη φύση του ανθρώπου, σε συνθήκες αντιπαλότητας με την τυραννία και ξεπεράσματος του αστικού κόσμου προς τον σοσιαλισμό.

Και τα δύο κυκλοφορούν από τις εκδόσεις «Διογένης», στο δικό τους τυπογραφείο, που ανήκουν στον συγγραφέα, μεταφραστή, κριτικό λογοτεχνίας και εκδότη Κώστα Κουλουφάκο (1924-1994).

Το πρώτο τιτλοφορείται «Το κατηγορώ της νεολαίας» και τυπώνεται τον Ιούλη του 1972, μόλις δεκαέξι μήνες πριν από την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Στο εξώφυλλο, κάτω από τον τίτλο, ως μότο οι στίχοι του Ευριπίδη: «΄Εγρεσθ' έγρεσθ' από κοίτας/ήδη φέγγος κατά γαν/γλαυκάς έλαμψεν Εω΄/φεύγει δ' άστρα' εις νύχθ' ιεράν».

Η 74χρονη προοδευτική παιδαγωγός, χρόνια και χρόνια στην πρώτη γραμμή των αγώνων για τη νέα παιδεία των Ελληνόπουλων, συντονίζεται με τα καινοφανή κινήματα της νεολαίας. Αντί, λοιπόν, να τα προσπεράσει, «αναπαυόμενη» στις δάφνες της έντονης, παρελθούσας ζωής της, βάζει φωτιά στα γραφτά της και προσπαθεί να οριοθετήσει τις προϋποθέσεις για διαρκή και γνήσια δημοκρατική παιδεία.

Συνειδητοποιεί ότι ο μεταπολεμικός κόσμος κάθε άλλο παρά ανθηρός είναι, καθότι ταξικός, γι' αυτό οι νέοι επαναστατούν, γιατί γυρεύουν να αποτινάξουν από πάνω τους την αλλοτρίωση της συνείδησης και τα αδιέξοδα της παλιάς, συντηρητικής κατάστασης. Αναζητούν τη μετάβαση σε κάτι νέο, προοδευτικό, το οποίο χωρίς ακόμη να έχει μορφοποιηθεί, ωστόσο κοχλάζει ως αίτημα ενός σοσιαλιστικού μέλλοντος με ανθρώπινα χαρακτηριστικά.

Επεισόδια έξω από το κτίριο του Πολυτεχνείου, τον Νοέμβρη του '73, με πρωταγωνιστές εξαγριωμένους ασφαλίτες και άγρια ξυλοκοπημένους φοιτητές. Τα εργαλεία της καταστολής, τα καδρόνια, σε πρώτο φωτογραφικό επίπεδο (Αρχείο Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών 1967-1974)

«διαμαρτύρομαι...»

Ας σταθούμε στους προβληματισμούς της, όπως διατυπώνονται στο «Εισαγωγικό σημείωμά» της. Ξεκινάει από χαμηλά, από τη μινόρε κλίμακα του υψηλού αυτοελέγχου και μπαίνει σταδιακά στη ματζόρε της πολιτικοκοινωνικής διαμαρτυρίας:

«Δίσταζα να μιλήσω, αν και οι προτροπές ήταν πάρα πολλές. Η θέση μου ήταν και είναι παρά πολύ δύσκολη. Βρίσκομαι έξω από τον κόσμο μου. Ομως η λεγόμενη "κρίση της νεολαίας" μέρα με τη μέρα υψώνεται σε μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα και μου έρχονται στο νου τα λόγια του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα: Είναι φορές που όταν βλέπω τι γίνεται στον κόσμο, λέω στον εαυτό μου, τι ωφελεί να γράφω; Ομως πρέπει να δουλεύουμε, να δουλεύουμε. Να δουλεύουμε για αυτόν που αξίζει, να δουλεύουμε για να διαμαρτυρηθούμε. Γιατί η πρώτη κίνηση που πρέπει να κάνουμε, θα είναι να φωνάζουμε κάθε μέρα, ξυπνώντας μέσα σ' έναν κόσμο γεμάτο αδικίες και αθλιότητες κάθε λογής, διαμαρτύρομαι... διαμαρτύρομαι...».

Αναλαμβάνει, χωρίς συμβιβασμούς, ως πρεσβύτερη - όπως γράφει - την ευθύνη. Με αυτό το εφόδιο, που πρέπει να χαρακτηρίζει κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο, ερευνά. Για να διαπιστώσει, όπως αιτιολογεί, «τα βαθύτερα αίτια της κρίσης με ντοκουμέντα επίσημα, με γνώμες από υπεύθυνες κυβερνήσεις, με κρίσεις από υπεύθυνα χείλη, από επιτροπές ειδικών που έκαναν εμπεριστατωμένες μελέτες και κυρίως με τις φωνές των ίδιων των παιδιών, να ερευνήσει την υφή του εφήβου και να προτείνει τα κατάλληλα μέτρα για την κατάλληλη λύση».

Τι ζητούν, λοιπόν, οι νέοι, πριν ακριβώς μισό αιώνα; Δικαιοσύνη, ισότητα, δημοκρατία, απαντάει η πρωτοπόρος παιδαγωγός. Αλλά, όπως συμπεραίνει, δεν αιτείται «τυπική» δικαιοσύνη, «τυπική» ισότητα, «τυπική» δημοκρατία. Αλλά τότε τι;

«Μια παιδεία που θα γίνει χτήμα του λαού κι όχι μόνο των λίγων, όλου του λαού και σ' όλη του τη ζωή, που θ' αγκαλιάσει όχι μόνο όλα τα παιδιά, παρά να μάθει σε κάθε παιδί όλες τις γνώσεις και θ' αναπτύξει στο έπακρο όλες τις ικανότητες που ταιριάζουν στη δική του υφή. (...) Ενα νέο σχολείο που θα συνδυάζει τη θεωρητική και την τεχνική μόρφωση. Δε θα χωρίζει με αυστηρά όρια τον Homosapiens από τον Homofaber, θα συνδέσει την τεχνική και επαγγελματική μόρφωση με τη γενική, θα αρμονίσει με κατάλληλο τρόπο θεωρία και πράξη (...)».

Τα εξώφυλλα των δύο τελευταίων πράξεων ευθύνης από την γηραιά εκπαιδευτικό, αλλά πάντα κοντά στους νέους και τις νέες της δικής της εποχής κι όλων των εποχών, σημερινών και μελλοντικών: «Το κατηγορώ της νεολαίας» και «Η αυξημένη ωριμότητα των νέων άριστος οιωνός (Ο Νοέμβρης του 1973)» (Αρχείο Παλαιοβιβλιοπωλείου Κουγέα, www.kougeasbooks.gr)

«Με κίνητρο τα συμφέροντα του λαού»

Η τελευταία εκδοτική πράξη ευθύνης «Η αυξημένη ωριμότητα των νέων άριστος οιωνός (Ο Νοέμβρης του 1973)» της αγωνίστριας εκπαιδευτικού τυπώνεται από τον Σεπτέμβρη έως τον Οκτώβρη του 1974. Ολοκληρώνει τους προβληματισμούς της αναφορικά με τη λαϊκή παιδεία, καθώς σφραγίζεται από την εξέγερση του 1973, η οποία δεν εκφράζεται μόνο ως αντιδικτατορική αντίδραση, αλλά διαθέτει και ταξικό πρόσημο για ριζική αλλαγή στον θεσμό της Παιδείας.

Σχολιάζει: «Οι φοιτηταί δε ζητούν μεταρρυθμίσεις. Εχουν πλέρια συνείδηση, ότι είναι αναγκαίο ένα νέο σύστημα εκπαιδευτικό, δομημένο από τη βάση ως την κορυφή με κίνητρο τα συμφέροντα του λαού και την εξύψωση του πνευματικού του επιπέδου».

Στον «Επίλογό» της ανακεφαλαιώνει και συνοψίζει το νεολαιίστικο μήνυμα του Νοέμβρη '73:

«Εχουν αντιληφθεί οι νέοι κι οι νέες πως χωρίς υψηλό επίπεδο κουλτούρας, κοινωνικής συνείδησης, εσωτερικής ωριμότητας του ανθρώπου είναι αδύνατη η δημοκρατία, όπως και χωρίς την αντίστοιχη υλική και τεχνική βάση.

»Αυτή είναι ακριβώς η αυξημένη ωριμότητα της Νεολαίας. Α υ τ ό έ δ ε ι ξ ε ο Ν ο έ μ β ρ η ς τ ο υ 1 9 7 3» (σ.σ. η αραίωση της Ρ.Ι.)

Τα εξώφυλλα των δύο τελευταίων πράξεων ευθύνης από την γηραιά εκπαιδευτικό, αλλά πάντα κοντά στους νέους και τις νέες της δικής της εποχής κι όλων των εποχών, σημερινών και μελλοντικών: «Το κατηγορώ της νεολαίας» και «Η αυξημένη ωριμότητα των νέων άριστος οιωνός (Ο Νοέμβρης του 1973)» (Αρχείο Παλαιοβιβλιοπωλείου Κουγέα, www.kougeasbooks.gr)

Αρκεί να εκπληρωθούν τέσσερις προϋποθέσεις. Με τα δικά της λόγια:

Πρώτο: Η διαλεχτική πορεία είναι μακρόχρονη: ο θάνατος του παλιού, η γέννηση του νέου κόσμου.

Δεύτερο: Δεν είναι σωστό να μένει έξω από το πολιτικό κλίμα η νεολαία και προπάντων η σπουδαστική.

Τρίτο: Η αρχή πρέπει να είναι «πάντα κοντά στον άνθρωπο».

Τέταρτο: Η πίστη στη γνήσια δημοκρατία, η πίστη στην ιδέα της ελευθερίας.

Η αγωνίστρια Ρόζα Ιμβριώτη (δεξιά) μέσα στο χιόνι, μαζί με τους Γιώργη Λαμπρινό, τον γιο του Φωτάκο και τον Βασίλη Ρώτα, κατά την οπισθοχώρηση του ΕΛΑΣ, μετά τον ηρωικό Δεκέμβρη του 1944 (Αρχείο ΚΚΕ)

Γράφει ο
Βασίλης ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ
Δημοσιογράφος, συγγραφέας, κριτικός βιβλίου