«Αισχρό, ηλίθιο και ανελεύθερο» το μέτρο της βασιλικής Επιτροπής Λογοκρισίας

ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ - ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ - ΞΑΡΧΑΚΟΣ

Οι πνευματικοί άνθρωποι τελούν υπό διωγμό από τον Γενάρη του 1966

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

Η παλλαϊκή προσέλευση του συνειδητοποιημένου κι αδέσμευτου λαϊκού κοινού στο πρόσφατο αφιέρωμα, που οργάνωσε η ΚΕ του ΚΚΕ, στον συνθέτη Σταύρο Ξαρχάκο, είναι μία περίτρανη απόδειξη ότι ο κόσμος του καθημερινού μόχθου δεν αρέσκεται σε μουσικά σκουπίδια.

Η κοσμοπλημμύρα στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας είναι ένα νέο ξεκίνημα αντίστασης για το μέλλον της σκεπτόμενης Ελλάδας, αυτής που «χόρτασε» από εισαγόμενα και ντόπια «δύσπεπτα» πολιτιστικά προϊόντα.

Η έννοια της συναυλίας, μ' αυτά τα χαρακτηριστικά, δοκιμάζει τη μνήμη των παλαιότερων και εκπαιδεύει τους νεότερους. Διότι δημιουργεί και οριοθετεί τον κανόνα του καλλιτεχνικού έργου, όταν δεν ελέγχεται και δεν διαχέεται προς τη λαϊκή βάση, με όρους αποκλειστικά και μόνο κερδοφορίας και δεν διαστρεβλώνει το μήνυμα, μεταμορφώνοντάς το σε απολογητή των στερεότυπων της αστικής τάξης.

Ο 41χρονος Μίκης Θεοδωράκης στο τιμόνι του αγαπημένου του «Βάτραχου», όπως ονομάστηκε το συγκεκριμένο μοντέλο της αυτοκινητοβιομηχανίας Σιτροέν, έχοντας ως συνοδηγό τον συνομήλικό του Μάνο Χατζιδάκι. Στο πίσω κάθισμα, ο 27χρονος «μαθητής» Σταύρος Ξαρχάκος κι ενώ έχουν συνυπογράψει την επιστολή, με την οποία απαγορεύουν να μεταδίδεται η μουσική τους από την Ε.Ι.Ρ.

Στα ίδια χνάρια, το αίτημα αντίδρασης και διεκδίκησης - αλλά με άλλα πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα - της τριανδρίας των συνθετών Χατζιδάκι-Θεοδωράκη-Ξαρχάκου, στις 27 Γενάρη 1966, εναντίον της βασιλικής Επιτροπής Λογοκρισίας, που χρησιμοποιεί ως εργαλείο της τον ψηφισμένο επί Μεταξά νόμο 118/1941. Εχει προηγηθεί το πρωτοχρονιάτικο βασιλικό διάγγελμα, το οποίο θέτει απέναντί του ως εχθρούς του όλο τον κόσμο της διανόησης, της συγγραφής και της τέχνης.

«Αισχρό, ηλίθιο και ανελεύθερο»

Διαβάζουμε στη στήλη «Καλλιτεχνική Ζωή» της αστικής εφημερίδας «Η Καθημερινή», στις 28 Γενάρη 1966, με τον ακόλουθο τίτλο: «ΠΑΡΑ ΤΑΣ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑΣ ΠΕΡΙ ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑΣ. Ο ΥΦΥΠΟΥΡΓΟΣ ΠΡΟΕΔΡΙΑΣ ΒΕΒΑΙΟΙ ΟΤΙ ΟΥΔΕΠΟΤΕΝ ΑΠΕΡΡΙΨΕ ΕΡΓΑ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ, ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ, ΞΑΡΧΑΚΟΥ. ΟΙ 3 ΜΟΥΣΙΚΟΙ ΖΗΤΟΥΝ ΝΑ ΜΗΝ ΕΚΤΕΛΟΥΝΤΑΙ ΑΙ ΣΥΝΘΕΣΕΙΣ ΤΩΝ». Αποσπούμε: «Οι συνθέται ελαφράς μουσικής (σ.σ.!) κ.κ. Μάνος Χατζιδάκις, Μίκης Θεοδωράκης και Σταύρος Ξαρχάκος, διά χθεσινής τους επιστολής προς τον Τύπον, ανεκοίνωσαν ότι απεφάσισαν να εμποδίσουν την μετάδοσιν από Ραδιοφώνου και την εκτέλεσιν τραγουδιών τους εις δημοσίους χώρους, τζου-μποξ, κέντρα και ζαχαροπλαστεία, και επίσης να αποσύρουν από την ελληνικήν αγοράν τους δίσκους τους, διαμαρτυρόμενοι διά την λογοκρισίαν - ως ισχυρίζονται - υφίστανται αι συνθέσεις τους, ως στίχοι, και η μουσική προτού κυκλοφορήσουν, χαρακτηρίζοντες επίσης το μέτρον τούτο ''αισχρό, ηλίθιο και ανελεύθερο''».

Το δισέλιδο σαλόνι του περιοδικού «Επιθεώρηση Τέχνης» (αριθ. 133-134, Γενάρης-Φλεβάρης 1966), όπου δημοσιεύονται οι συνεντεύξεις των τριών δημιουργών, στις οποίες εξηγούν γιατί προέβησαν στη συγκρότηση ενιαίου μετώπου κατά της λογοκρισίας

«Η αυθαιρεσία, το μίσος κι ο διωγμός των ιδεών»

Την ίδια χρονιά, στο διπλό τεύχος του περιοδικού «Επιθεώρηση Τέχνης» (αριθ. 133-134, Γενάρης - Φλεβάρης 1966), δημοσιεύεται στην τρίτη δεξιά σελίδα «Διακήρυξη» είκοσι δύο συγγραφέων. Τα κύρια σημεία της: «Στους κύκλους μας (...) το πρωτοχρονιάτικο διάγγελμα με το γεμάτο μεσαιωνική αδιαλλαξία κήρυγμά του, κρίνεται σαν αντιδημοκρατικό κι ανελεύθερο. Οι γνώμες περί μιάσματος που εκφράζονται (...) είναι εκτός τόπου και χρόνου. Η ελευθερία των ιδεών και των φρονημάτων εκφράζει το πνεύμα του αιώνα και πιστεύουμε πως ακριβώς αυτό διευκολύνει κι αναδείχνει την ελεύθερη και πλούσια ανθοφορία των σημερινών πολιτισμών. Οι καταστάσεις αμοιβαίας κατανόησης και αλληλοσεβασμού μεταξύ των πολιτών φανερώνουν την ηθική υγεία και τη δύναμη του πολιτισμού μιας χώρας. Και μόνο η αυθαιρεσία, το μίσος κι ο διωγμός των ιδεών δημιουργούν τα κοινωνικά και πολιτικά εκείνα μιάσματα που οδηγούν μια χώρα στον εκπεσμό της. Απτό παράδειγμα η χυδαία λογοκρισία που εφαρμόζεται στην πνευματική δημιουργία και η εκπαραθύρωση από το κρατικό Ε.Ι.Ρ. εκλεκτών πνευματικών ανθρώπων, γεγονός που έχει εξεγείρει τις τελευταίες μέρες τη συνείδηση των Ελλήνων πολιτών και ολόκληρου του πνευματικού κόσμου. ΑΛΕΞΙΟΥ ΕΛΛΗ, ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ ΜΑΝ., ΑΥΓΕΡΗΣ Μ., ΒΑΡΝΑΛΗΣ Κ., ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ ΒΑΣ., ΒΟΥΡΝΑΣ Τ., ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ ΝΙΚΗΦ., ΓΙΑΛΑΜΑΣ ΑΣΗΜΑΚΗΣ, ΔΟΥΚΑΣ ΣΤΡΑΤΗΣ, ΚΑΜΠΑΝΕΛΛΗΣ ΙΑΚ., ΚΟΤΖΙΑΣ ΚΩΣΤΑΣ, ΚΟΥΚΟΥΛΑΣ ΛΕΩΝ, ΚΟΥΛΟΥΦΑΚΟΣ ΚΩΣΤΑΣ, ΛΕΙΒΑΔΙΤΗΣ ΤΑΣΟΣ, ΠΑΠΠΑΣ ΝΙΚΟΣ, ΠΑΠΠΑ-ΜΠΟΥΜΗ ΡΙΤΑ, ΠΕΤΡΗΣ Γ., ΠΟΡΦΥΡΗΣ Κ., ΡΑΥΤΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜ., ΡΙΤΣΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, ΣΑΜΑΡΑΚΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ, ΣΩΤΗΡΙΟΥ ΔΙΔΩ».

Επίκαιρα σκίτσα, κάτω από τον τίτλο «Οργισμένα γέλια. Προς χρήση της Αυλής», φιλοτεχνημένα από τους Φωκίωνα Δημητριάδη, Κώστα Μητσόπουλο και Μποστ, όπως δημοσιεύτηκαν στο ίδιο τεύχος του λογοτεχνικού περιοδικού. Ολα τους έχουν ψς στόχο τους, το λογοκριτικό βασιλικό διάγγελμα

«Οι συνθέτες ενάντια στη λογοκρισία»

«Οι συνθέτες ενάντια στη λογοκρισία», είναι ο τίτλος τριών συνεντεύξεων, με φωτογραφίες των ερωτώμενων Χατζιδάκι - Θεοδωράκη - Ξαρχάκου, που καλύπτουν τις σελίδες 76-78 του ίδιου τεύχους. Οι δύο ερωτήσεις που τους απευθύνονται: - Στραφήκατε - και πολύ ορθά κατά τη γνώμη μας και πολύ αξιέπαινα επίσης - κατά της λογοκρισίας. Θέλουμε να σας ρωτήσουμε με ποιον ακριβώς τρόπο σάς παρεμποδίζει στην άσκηση της πνευματικής σας λειτουργίας, στο δημιουργικό έργο σας η ύπαρξη ενός τέτοιου θεσμού; - Μπορείτε να μας πείτε μερικές συγκεκριμένες επεμβάσεις της λογοκρισίας στη δουλειά σας;

Επίκαιρα σκίτσα, κάτω από τον τίτλο «Οργισμένα γέλια. Προς χρήση της Αυλής», φιλοτεχνημένα από τους Φωκίωνα Δημητριάδη, Κώστα Μητσόπουλο και Μποστ, όπως δημοσιεύτηκαν στο ίδιο τεύχος του λογοτεχνικού περιοδικού. Ολα τους έχουν ως στόχο τους το λογοκριτικό βασιλικό διάγγελμα

ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ

1. «(...) Δεν δέχομαι ούτε τη σκοπιμότητά της και συνεπώς ούτε την ύπαρξή της. Η λογοκρισία μοιάζει μ' ένα περιβόλι όπου μόνο λουλούδια δεν μπορούν ν' ανθίσουν. Τη σιχαίνομαι (...) Πριν αναγκασθώ να φωνάξω πήγα μ' όλα τα νόμιμα δικαιώματά μου στους αρμοδίους και μ' όλη τη λογική της θέσεώς μου ζητούσα την κατάργησή της. Σαν οι αρμόδιοι απεδείχθησαν αναρμόδιοι απεφάσισα να αντιδράσω δυναμικότερα. Ελπίζω αυτή τη φορά να γίνει κάτι. Εγώ πάντως δεν πρόκειται να υποχωρήσω».

2. «(...) Διότι η ηλιθιότης των περιπτώσεων και τα τυπικά μέσα που διέθετα παρέκαμπτα τα εμπόδια στην κυκλοφορία της εργασίας μου»

ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ

1. «(...) Το σημείο επαφής του πρωτογέννητου έργου τέχνης με τον συνάνθρωπο (...) αποτελεί μια συγκινησιακή κορύφωση για τον κάθε δημιουργό (...) Αλλοίμονο αν αυτό το σημείο επαφής λέγεται λογοκρισία (...) Αυτό δεσμεύει το δημιουργό, τον μουσικό, αλλά και τον υποτιμά (...).

2. «(...) Δυο ολόκληρα χρόνια περίμενε πιασμένος στο δόκανο ο ''Ενας όμηρος'' του μεγάλου Ιρλανδού συγγραφέα Μπρένταν Μπίαν που ήταν ωραιότατα μεταφρασμένος από τον Βασίλη Ρώτα. Το ''Τραγούδι του νεκρού αδελφού'' περίμενε ένα χρόνο. Ο δίσκος ''Ομορφη πόλη'' καταστράφηκε για να αφαιρεθεί το ''Μπουρνάζι'' του Μποσταντζόγλου».

(...) Ισως ο πονηρός νομοθέτης να προέβλεπε, προκειμένου για τη μουσική, μια περίπτωση σαν τη δική μου: Δηλ. να φοβόταν την πλατιά διάδοση της πρωτοπόρας ελληνικής ποίησης μέσα στις μάζες με τα φτερά της μελωδίας.

Τώρα όμως έχασαν την υπόθεση. Γιατί έκαναν το σφάλμα ν' αφήσουν τον ''Επιτάφιο'', το ''Αξιον Εστί'', τα ''Επιφάνεια'' και τ' άλλα ποιητικά έργα που μιλούν στην ψυχή του αγωνιζόμενου λαού μας. Τώρα αυτά έχουν ριζώσει κι έχουν κατακαλύψει τον ελληνικό χώρο (...)».

ΣΤΑΥΡΟΣ ΞΑΡΧΑΚΟΣ

1. «(...) Οταν ξέρεις ότι κάποιοι περιμένουν να ''βάλουν κάτω'' το έργο σου για να δουν τι έχει μέσα, δεν μπορείς να δημιουργήσεις απερίσπαστα. Δεν μπορείς να εκφραστείς. Πολύ περισσότερο όταν αυτοί οι άλλοι είναι εντελώς αναρμόδιοι και με το πρόσχημα διαφόρων σκοπιμοτήτων λογοκρίνουν τα έργα, τη μουσική στην περίπτωσή μας [...]. Προφανώς λοιπόν η ύπαρξη λογοκρισίας είναι αποπνικτική για κάθε δημιουργό. Για τούτο και στραφήκαμε εναντίον τους. Θέλουμε να περιφρουρήσουμε τη μουσική και την πνευματική δημιουργία».

2. «(...) Είναι η περίπτωση του ''Απονη ζωή'' σε στίχους δικούς μου, καθώς και η επί έξι μήνες κατακράτηση δυο άλλων τραγουδιών μου στη λογοκρισία: Το ένα σε στίχους Νίκου Γκάτσου και το άλλο σε στίχους του Λ. Παπαδόπουλου».

ΥΓ. Εργαζόμενη στην αποκομιδή σκουπιδιών στον σκουπιδοτενεκέ της Ιστορίας!

Γράφει ο
Βασίλης ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ
Δημοσιογράφος, συγγραφέας, κριτικός βιβλίου