80 χρόνια από τη μάχη του Στάλινγκραντ

A. Shirokov. «Για τη μητέρα πατρίδα»

 
Το αποτύπωμά της στην παγκόσμια λογοτεχνία

 Με αφορμή τη σημερινή επέτειο

Ενας από τους πιο ασφαλείς δείκτες καταγραφής της σημασίας που αποδίδεται σε ένα ιστορικό γεγονός από τη συλλογική συνείδηση είναι η επίδραση που ασκεί στη λογοτεχνία.

Με αυτό το κριτήριο, είναι ιδιαίτερα σημαντικό το γεγονός ότι η μάχη του Στάλινγκραντ, από την οποία συμπληρώνονται σήμερα 80 χρόνια, καταγράφηκε από κομμουνιστές και ριζοσπάστες λογοτέχνες όπου Γης ως σημείο καμπής του πολέμου, ως απόδειξη της φρίκης του, ως συμπύκνωση του δίκαιου και ηρωικού αγώνα του σοβιετικού λαού και των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων στα οποία πρωτοστάτησαν οι κομμουνιστές, ως σύμβολο της ανυποχώρητης πάλης των κομμουνιστών ενάντια στην καπιταλιστική εξουσία, ως απόδειξη για τη δυνατότητα παγκόσμιας νίκης της εργατικής τάξης και των συμμάχων της.

* * *

Ο Γερμανός Μπέρτολτ Μπρεχτ στο ποίημά του «Εγχειρίδιο Πολέμου», ειρωνευόμενος τις διακηρύξεις του ναζισμού περί απελευθέρωσης των γερμανικών εδαφών, σημείωνε:

Μια καλοκαιρινή μέρα ξημέρωσε κοντά στο Χερβούργο

Ενας άντρας από το Μέιν ήρθε σερνόμενος στην άμμο

Υποτίθεται εναντίον των ανδρών του Ρουρ

Στην πραγματικότητα εναντίον των ανδρών του Στάλινγκραντ.

* * *

V. Dmitrievsky. «Το πέρασμα στο Στάλινγκραντ»

Ο Χιλιανός Πάμπλο Νερούντα στο «Πρώτο τραγούδι για το Στάλινγκραντ» στηλιτεύει την άρνηση των καπιταλιστικών κρατών να ανοίξουν δεύτερο μέτωπο στην Ευρώπη και παράλληλα δηλώνει την αλληλεγγύη των εργατικών - λαϊκών δυνάμεων στη σοβιετική εξουσία και την πίστη του στη νίκη του Κόκκινου Στρατού:

Σήμερα ξέρεις καλά, θεσπέσια κόρη,

σήμερα ξέρεις καλά, Ρωσία, τη μοναξιά, το κρύο.

Οταν χιλιάδες ολμοβόλα συντρίβουν την καρδιά σου,

όταν σκορπιοί με δηλητήριο κι έγκλημα

έρχονται, Στάλινγκραντ, να σου ξεσκίσουνε τα σπλάχνα,

η Νέα Υόρκη το 'χει ρίξει στο χορό και το Λονδίνο διαλογίζεται,

κι εγώ φωνάζω «σκατά»

γιατί η καρδιά μου δεν αντέχει πια, γιατί

οι καρδιές μας

δεν αντέχουν άλλο, δεν αντέχουνε

σε έναν κόσμο που αφήνει να πεθάνουνε οι ήρωές σου ολομόναχοι.

Τους αφήνετε μόνους; Τώρα αυτοί θα 'ρθουν για σας!

Τους αφήνετε μόνους;

Θέλετε τη ζωή

να πάει κατά διαόλου, και των ανθρώπων το χαμόγελο

να πέσει στον απόπατο και ν' ανεβεί το Γολγοθά;

Γιατί δεν απαντάτε;

Θέλετε πιο πολλούς νεκρούς στο Ανατολικό Μέτωπο

μέχρι να πνίξουν εντελώς τον ουρανό σας;

I. Lukomsky. «Ο όρκος των στρατιωτών στην όχθη του Βόλγα»

Αλλά τότε άλλο δεν μένει απ' την κόλαση.

Ο κόσμος πια σιχάθηκε από μικρά αντραγαθήματα,

σαν της Μαδαγασκάρης που οι στρατηγοί

σκοτώνουνε ηρωικά πενήντα πέντε πίθηκους.

Ο κόσμος έχει σιχαθεί από τις φθινοπωρινές συνάξεις σας

υπό την προεδρία μιας ομπρέλας.

Ω πόλη εσύ, ω Στάλινγκραντ, δεν καταφέρνουμε ποτέ

να φτάσουμε τα τείχη σου, βρισκόμαστε πολύ μακριά.

Είμαστε οι Μεξικάνοι, είμαστε οι Αραουκάνοι

είμαστε οι Παταγόνες, είμαστε οι Γουαρανί,

είμαστε οι Ουρουγουανοί, είμαστε οι Χιλιάνοι,

είμαστε εκατομμύρια άνθρωποι.

Εχουμε, για καλή μας τύχη, στην οικογένεια συγγενείς,

όμως ακόμα δεν ερχόμαστε, μητέρα μας, να σε υπερασπιστούμε.

Ω, πόλη, πόλη της φωτιάς, κράτα γερά ως τη στιγμή

που θα 'ρθουμε, εμείς οι Ινδιάνοι ναυαγοί, ν' αγγίξουμε τα τείχη σου

σαν το φιλί των γιων που λαχταράγανε να φτάσουν.

Στάλινγκραντ, δεν υπάρχει ακόμα Δεύτερο Μέτωπο,

μα δεν θα πέσεις παρόλο που το σίδερο και η φωτιά

σε τρώνε μέρα νύχτα.

* * *

Ο Ασημάκης Πανσέληνος στο αυτοβιογραφικό «Τότε που ζούσαμε» δηλώνει την καθημερινή του αγωνία για την εξέλιξη της μάχης του Στάλινγκραντ:

V. Zadorozhny. «Σονάτα»

«Θυμούμαι τα κρύα πρωινά που συναντιόμαστε με τον φίλο μου τον Νίκο Βαλτικό στον Εθνικό Κήπο. Αυτός είχε την ευχέρεια να ακούει BBC. Τον ρωτούσα με το βλέμμα, πριν πλησιάσει, αν έπεσε η πόλη και εκείνος γελούσε:

- Ούτε σήμερα.

Το Λονδίνο, στην πρωινή εκπομπή του, απαριθμούσε μια μια τις μέρες και βεβαίωνε πως και σήμερα 70ή, 80ή, 81η κ.λπ. ημέρα, από τις 9 Νοεμβρίου που ο Χίτλερ ανάγγειλε την κατάληψη της πόλης, το Στάλινγκραντ βρίσκεται στα χέρια των Ρώσων».

Ο κομμουνιστής ποιητής από την Καραϊβική Πίτερ Μπλάκμαν στο ποίημά του «Στάλινγκραντ» υποστηρίζει ότι με την ίδια αγωνία καρτερούσαν τα νέα από το Στάλινγκραντ οι εργάτες, οι αγρότες, οι κτηνοτρόφοι, κοντολογίς οι εργατικές - λαϊκές δυνάμεις όπου Γης:

Ακόμη στη δουλειά δουλεύοντας και περιμένοντας νέα από το Στάλινγκραντ

και από το Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας έως τη λευκή Σαχάρα

άνδρες ρωτούν να μάθουν νέα από το Στάλινγκραντ

Πόλεις και χωριά αναμένουν την τύχη του Στάλινγκραντ

Τα τύμπανα ηχούν σε όλο το πυκνό δάσος

Ενώ κάθε βράδυ στην Παλάβα [της Ινδίας]

οι γηραιότεροι μιλούν για το Στάλινγκραντ

Οι κτηνοτρόφοι στην Πάμπα [της Λατινικής Αμερικής] πιάνουν τους ψιθύρους

τη μεταφερόμενη στον άνεμο ελπίδα του Στάλινγκραντ

Και στο μακρινό Καναδικό βορρά

οι ψαράδες παρατούν τα δίχτυα τους για να ακούσουν τα τελευταία νέα από το Στάλινγκραντ

Στα εργοστάσια και στα ανθρακωρυχεία

κάθε βάρδια περιμένει να ακούσει ποια ήταν τα τελευταία νέα από το Στάλινγκραντ

Ενώ οι ηγέτες των κρατών ψάχνουν την αλληλογραφία τους

να δουν τι γράφει για το Στάλινγκραντ

Και οι γυναίκες σταματούν τις εργασίες στο σπίτι

κρατούν τα παιδιά τους κοντά για να ακούσουν

τι συνέβαινε στο Στάλινγκραντ

Γιατί όλοι οι άνθρωποι γνωρίζουν πως εκεί

Χίλια χρόνια κρίνονταν στη μοίρα των ανθρώπων

Και συνεχίζει υμνώντας την πάλη και το σθένος του σοβιετικού λαού:

Πάρτε το παράδειγμα του Παβλώφ και των ανδρών του

Ενός Σοβιετικού στρατιώτη και των εννιά συντρόφων του

Που για επτά ολόκληρες βδομάδες άυπνοι μέρα και νύχτα

πάλεψαν και δεν υποχώρησαν

Ηξεραν τι κρινόταν μαζί τους

Εκεί όπου βρίσκονταν αυτοί οι άνδρες βρισκόταν όλη η ανθρωπότητα

Μαραγκοί που είχαν χτίσει σπίτια

Ηθελαν μόνο να χτίσουν κι' άλλα

Ζωγράφοι που ακόμη ζωγράφιζαν

Ηθελαν μόνο να ζωγραφίσουν κι' άλλα

Ανθρωποι που τραγουδούσαν τη ζωή, δυνατοί στο γέλιο

Ηθελαν μόνο να τραγουδήσουν κι' άλλο

Ανθρωποι που φύτευαν κριθάρι και βαμβάκι

Ηθελαν μόνο να φυτέψουν κι' άλλο

Σίγουρα δεν ήθελαν να είναι άλλο σκλάβοι

Μιλούσαν για την ειρήνη στους γείτονές τους καθώς καλλιεργούσαν

Γιατί στην ειρήνη θα μπορούσαν να απολαύσουν τους καρπούς της δουλειάς τους

Ουζμπέκοι, Τατάροι, Λετονοί, Ουκρανοί

Ρώσοι, Μοσχοβίτες, Αρμένιοι

Που γέμισαν με δάση γύρω την Αρκτική

Που έκαναν τις ερήμους να ανθίσουν, τις τούντρες να ντυθούν την Ανοιξη

Ολοι αυτοί κράτησαν την πίστη τους στην πόλη του Στάλιν

Δεν πρέπει να κλάψουμε για εκείνους που κείτονται τώρα σιωπηλά εκεί

Στολίστε αυτούς τους τάφους

Οι ζωές τους στόλισαν όλες τις εναπομείνασες ημέρες μας με ελπίδα.

Παρόμοια, ο Τάσος Λειβαδίτης στο ποίημά του «Ο άνθρωπος με το μεγάλο ταμπούρλο»:

Τραγουδάω εσάς που πολεμάγατε από πάτωμα σε πάτωμα

και χάνατε στο ισόγειο τόνα χέρι σας,

μ' από τα κεραμίδια πυροβολούσατε με τ' άλλο

σώζοντας το Στάλινγκραντ και την ανθρώπινη ελπίδα.

Και ο Πάμπλο Νερούντα στο «Δεύτερο Τραγούδι για το Στάλινγκραντ»:

Τιμή σ' όσους μες στην ομίχλη πολεμάνε

τιμή στον κάθε μαχητή, στον κομισάριο

τιμή στα ολόγιομα φεγγάρια που περνάνε

τιμή στου Στάλιγκραντ τον ήλιο - προλετάριο.

* * *

Ο Κονσταντίν Μιχαΐλοβιτς Σιμόνοφ στο «Μέρες και νύχτες στις φλόγες του Στάλινγκραντ» αναδεικνύει τον καθοριστικό ρόλο των μαχητών του Κόκκινου Στρατού στον τιτάνιο αγώνα για τη νίκη στο Στάλινγκραντ:

«Η έννοια του ασφαλισμένου χώρου είχε εξαφανιστεί. Ολη η έκταση του Στάλινγκραντ χωρίς καμιά εξαίρεση ήταν εκτεθειμένη στα πυρά των μαχόμενων. Ολόκληρα τετράγωνα είχαν κατεδαφιστεί. Μπορούσε κανείς να κοιτάξει από τη μια πλευρά στην άλλη. Ηταν αδύνατο να υπολογιστεί τι έπεφτε πιο πολύ στη γη του Στάλινγκραντ, πέτρες ή σίδερο... Στους επιτελικούς χάρτες οι αποστάσεις δε μετριούνταν πια σε χιλιόμετρα, ούτε με δρόμους, αλλά μονάχα με σπίτια... Οι άνθρωποι του επιτελείου της Στρατιάς δύο - τρεις φορές ως τώρα υπερασπίσαν οι ίδιοι με τ' όπλο στο χέρι το επιτελείο τους... Η επίσημη συζήτηση τελείωσε. Ο διοικητής έφυγε, ενώ ο Ματβέεφ, το μέλος του Πολεμικού Συμβουλίου, άνοιξε ραδιόφωνο. Επιασε γερμανικό σταθμό... Καταλαβαίνεις, Αλέξανδρε Ιβάνοβιτς, είπε ο Ματβέεφ, πόσο προσεκτικοί έγιναν στα λόγια τους. Πιο μπροστά μόλις εισέβαλαν σε καμιά συνοικία μιας πόλης αμέσως ανήγγελλαν στα πέρατα του κόσμου "Την καταλάβαμε!", τώρα όμως παρόλο που βρίσκονται στην πόλη και έχουν καταλάβει σχεδόν τη μισή, εντούτοις δεν τολμούν να αναγγείλουν πως κυρίευσαν το Στάλινγκραντ... Ποια είναι κατά τη γνώμη σου η αιτία που τους έκανε τόσο διστακτικούς; Εμείς είμαστε η αιτία, απάντησε ο Πρατσένκο... Πολλές φορές μέσα στις τέσσερις ώρες παραχώθηκε ο Σαμπούροφ από το χώμα που τίναζαν οι οβίδες. Το αίσθημα του κινδύνου που άλλοτε τον κυρίευε σε δύσκολες στιγμές τώρα είχε εξαφανιστεί».

* * *

Ο Τούρκος Ναζίμ Χικμέτ, στο ποίημά του «Στάλινγκραντ» θα παρομοιάσει την πόλη με μάνα που ξέρει να αντέχει τους πόνους για το καλό των παιδιών:

Οι μητέρες ξέρουν τι είναι να αντέχεις,

αυτή η πόλη αντέχει σαν μάνα.

Ο Βραζιλιάνος Κάρλος Ντράμοντ ντε Αντράντε στο «Γράμμα στο Στάλινγκραντ» το παρομοιάζει με ανθρώπινο πλάσμα:

Σε νιώθω σαν ανθρώπινο πλάσμα και τι άλλο μπορεί να είσαι παρά αυτό Στάλινγκραντ;

Ενάντια στον ουρανό, το νερό και το μέταλλο, το πλάσμα μάχεται

Ενάντια σε εκατομμύρια όπλων και μηχανών, το πλάσμα μάχεται

Ενάντια στο κρύο, στην πείνα, στη νύχτα, ενάντια στο θάνατο

το πλάσμα μάχεται

και κερδίζει...

Σκέφτομαι τη θεραπεία των πόλεων, που θα αγαπήσουν και θα αμυνθούν

ενάντια σε όλα.

Στο σταχτό χώμα όπου τα πτώματα αποσυντίθενται

η μεγάλη Πόλη του αύριο θα αποκαταστήσει την Τάξη της.

* * *

Ο Μπέρναρντ Σω στο θεατρικό του «Γενεύη» καταγράφει τη σοβιετική αντεπίθεση ως το σημείο καμπής του πολέμου, παρουσιάζοντας παράλληλα τη νέα σκληρή πραγματικότητα που έπρεπε να αντιμετωπίσει η σοβιετική εξουσία.

«Το σημείο καμπής του πολέμου ήταν η πολιορκία του Στάλινγκραντ, που αποτυπώθηκε στις εφημερίδες πιο διθυραμβικά από κάθε άλλη πολιορκία στην ιστορία, έπειτα από την πολιορκία της Τροίας. Αλλά όταν οι Ελληνες κατέλαβαν την Τροία είχαν την πόλη ως αντιστάθμισμα για τους πόνους τους, όπως και για τη δόξα τους. Οταν ο Κόκκινος Στρατός θριάμβευσε στο Στάλινγκραντ δεν είχε παρά πτώματα να θάψει, ερείπια να καθαρίσει και πλήθος κρατουμένων να ταΐσει».

* * *

Οι ποιητές καταγράφουν και την ώθηση που έδωσε η νίκη του Στάλινγκραντ στο εργατικό - λαϊκό κίνημα κάθε χώρας. Ενδεικτικά, στη συνέχεια του «Στάλινγκραντ» ο Πίτερ Μπλάκμαν σημείωνε:

Τώρα όταν μάθαμε τα νέα ότι το Στάλινγκραντ

στέκει ακόμη ζωντανό στις όχθες του Βόλγα

ότι το Στάλινγκραντ ήταν ακόμη μια Σοβιετική πόλη

Τότε ο τορναδόρος πέταξε το φως του τόρνου του σαν πουλί

Και ο κτηνοτρόφος άπλωσε τον ξεσηκωμό του στην Πάμπα

Για αυτά τα νέα από το Στάλινγκραντ

τα τύμπανα ήχησαν σαν τρελά

Οταν οι γηραιότεροι έκαναν γνωστές στην Παλάβα τις ειδήσεις του Στάλινγκραντ

Η Εγγλέζα νοικοκυρά σταμάτησε τις δουλειές της

κράτησε κοντά το παιδί της και φώναξε δυνατά

τώρα όλοι οι άνθρωποι θα είναι ελεύθεροι!

Και από το Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας, οι μαύροι ανθρακωρύχοι απάντησαν

αυτό θα μας βοηθήσει να ελευθερωθούμε!

Στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Μπέλσεν

άρρωστοι άνθρωποι περικυκλωμένοι από τους δεσμώτες τους

Τώρα η ζωή ήταν σίγουρη

Σύντομα όλοι οι άνθρωποι θα ήταν ελεύθεροι

Νέο φως ανέτειλε πάνω από την Αφρική

Νέα δύναμη για τους λαούς της

Νέος άνεμος φύσηξε στην Ασία

Νέα ελπίδα για τους λαούς της

Νέοι άνθρωποι όρθωσαν ανάστημα στην Ευρώπη

Νέα δύναμη για τους λαούς της

Για μια ακόμη φορά αυτοί οι άνθρωποι στέκονται όρθιοι

Στους τόρνους και τα υφαντήρια

Για να ξαναφτιάξουν τις ζωές τους και κάθε νέα μέρα (...)

Κόκκινο Αστέρι στρέψε τη φλόγα σου και σε μένα

Γιατί η φλόγα σου είναι πολύ σημαντική για την ελευθερία μου

Τώρα μπορώ να συναντηθώ με τον κόσμο

Τώρα μπορώ να ενωθώ με τη μεγάλη ποικιλομορφία της ανθρωπότητας

Γιατί το Στάλινγκραντ παραμένει ακόμη μια Σοβιετική πόλη.

* * *

Ο Γιάννης Ρίτσος αποτύπωσε τη σημασία της νίκης του Στάλινγκραντ για έναν θανατοποινίτη και τους δήμιους του στην Ελλάδα:

«Χτες βράδυ μετέδωσε ο σταθμός του Βερολίνου: "τα στρατεύματά μας εγκατέλειψαν το Στάλινγκραντ"...

Τούτα τα αστέρια στην ανατολή...

φωτεινά - τα βουνά, τα αξύριστα πρόσωπα, τα μάτια, προ παντός τα μάτια των φυλακισμένων, τα μάτια των σκοτωμένων...

Ο Βαγγέλης που τον πηγαίνουν στον τόπο της εκτέλεσης...

έμαθε για το Στάλινγκραντ και ο σύντροφος Βαγγέλης ξέρει να χαίρεται τη χαρά του κόσμου...

Μα ο κ. Διοικητής δεν είναι σίγουρος κρυώνει...

πρόφθασε μαθές και τ' άκουσε...

κι όπου να 'ναι η Λευτεριά...

Ο ΕΛΑΣ προχωρεί ο φασισμός λουφάζει».

Ο Αφροαμερικανός Λάνγκστουν Χιουζ μετέφερε το Στάλινγκραντ στις συνθήκες των ΗΠΑ:

Κάποιοι παραδοσιακοί προσπαθούν να μου πουν

Οτι είσαι σύμμαχός μας μόνο για σήμερα

Μπορεί να 'ναι έτσι - για όσους το θέλουν

Αλλά για μένα - είσαι σύμμαχός μου

μέχρι να ελευθερωθούμε όλοι.

Καλημέρα Στάλινγκραντ!

Οταν απατεώνες και οι [Κου Κλουξ] Κλαν

σηκώνουν κεφάλι και τα πράγματα είναι άσχημα

Μπορώ να κοιτάξω πολύ πέρα από τη θάλασσα

και να δω απλούς εργάτες σαν και μένα

να σηκώνουν το κεφάλι τους και το όπλο τους στο χέρι

για να διώξουν τους φασίστες από τη γη τους.

* * *

Ο Ινδός ποιητής Gajanan Madhav Muktibodh στο έπος του «Πρόσωπο του χρόνου» παρουσίασε τη μάχη του Στάλινγκραντ ως το σημείο συνάντησης των οραμάτων των λαών και της κοινής τους πάλης ενάντια στον ιμπεριαλισμό:

Οταν η εξαγριωμένη θάλασσα της ασιατικής θλίψης

ενώθηκε με τις ευρωαμερικανικές θάλασσες

στο απέραντο πεδίο του Σύμπαντος

Ενώθηκαν με τα νήματα των δακρύων, συγγενεύοντας στον πόνο

και στη φωτιά που καίει τις καρδιές

Οταν οι ανθρώπινες υπάρξεις

ενώθηκαν με την αγάπη και έγιναν ένα

στις όχθες του χρόνου,

τότε καταστράφηκαν τα βραχώδη τείχη των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων

Και δεν παρέλειψε να τονίσει ότι η επερχόμενη ήττα του φασιστικού Αξονα δεν σήμανε και το τέλος του ιμπεριαλισμού:

Το μισό σώμα

του ιμπεριαλιστικού θηρίου-ήλιου

στέκεται ακόμα στον ουρανό

Πολεμάει ακόμα.

Επιμέλεια: Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ

 

                                                 Το χρονικό της μάχης του Stalingrad

Το χρονικό της μάχης του Stalingrad, με αυθεντικό οπτικό υλικό.

Πως ξεκίνησε, τι έγινε και πως κατέληξε στη μεγαλύτερη νίκη που έχει γίνει ποτέ.

Πως η εργατική τάξη οργανωμένα, άλλαξε τον ρου της Ιστορίας και πως έβαλε τα πράγματα στη θέση τους, το πιο σκοτεινό και φρικιαστικό πρόσωπο του καπιταλισμού στη θέση που του αρμόζει.

Εκείνη του παγωμένου σκιάχτρου, των τρωκτικών και των κατσαρίδων, με κερασάκι στην τούρτα τη φάτσα των ηττημένων που υπέγραψαν παράδοση.

WorldWar II

 «Διαταγή № 227. Ούτε βήμα πίσω.»

 «Κι ύστερα οι λαοί αποκτήσανε Στάλινγκραντ..»

Στάλινγκραντ!

 Η μάχη του Στάλινγκραντ

 Ιστορία από την πολιορκία του Λένινγκραντ

Λένινγκραντ: Γάτες - ηρωίδες

 Τραγούδι αγάπης στο Στάλινγκραντ