Πατριωτικό χρέος, διεθνιστική αλληλεγγύη

15/2/1983 ΑΓΝΩΣΤΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ ΑΠΟ ΤΗ ΔΡΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ

Η ΕΠΟΝ στο πλευρό των Σοβιετικών αιχμαλώτων

Στα μισά του 1942, οι χιτλερικοί κατακτητές είχαν μεταφέρει στην Κρήτη, από το ανατολικό μέτωπο, κάμποσες εκατοντάδες Σοβιετικών αιχμαλώτων πολέμου. Μερικές εκατοντάδες είχαν φέρει και στο Ρέθυμνο. Τους είχαν στριμώξει σ' ένα περιφραγμένο παλιό ελαιουργείο στη δυτική ακτή της πόλης και τους χρησιμοποιούσαν για την κατασκευή οχυρωματικών και άλλων πολεμικών έργων.

Οι συνθήκες διαβίωσης των αιχμαλώτων μέσα στο χτίριο - στρατόπεδο ήταν απάνθρωπες. Ακόμα πιο απάνθρωπες ήταν οι συνθήκες δουλιάς στα καταναγκαστικά έργα. Πολλοί πέθαιναν εξαντλημένοι στους τόπους δουλιάς και άλλοι εκτελούνταν επιτόπου, για ασήμαντες «παραβάσεις» ή και μόνο για χάρη γούστου από τους φρουρούς. Μόλις μαθεύτηκε η μεταφορά των αιχμαλώτων στο Ρέθυμνο, η ΠΟΕΝ, ο «πρόγονος» της ΕΠΟΝ στην Κρήτη και σε συνέχεια η ΕΠΟΝ Ρεθύμνου, καταπιάστηκαν με την οργάνωση της ηθικής και υλικής συμπαράστασης προς τους αιχμαλώτους - μαχητές του Κόκκινου Στρατού. (...)

Οι διαταγές της γερμανικής «Κομαντατούρας» ήταν σαφέστατες: Επί ποινή θανάτου απαγορευόταν κάθε επαφή και κάθε βοήθεια προς τους αιχμαλώτους.

Η επιχείρηση «συμπαράσταση» όπως την ονόμασαν οι Επονίτες είχε δύο σκέλη: α) Τη συγκέντρωση τροφίμων, φαρμάκων, χρημάτων, τσιγάρων κλπ. και β) Η εξεύρεση τρόπων για την προώθησή τους στους αιχμαλώτους. Και στις δυο αυτές φάσεις της «επιχείρησης» οι Επονίτες τα κατάφεραν περίφημα χωρίς ζημιές και απώλειες.

Κατ' αρχήν μοιράστηκαν σε συνεργεία και άρχισαν έναν συνεχή μυστικό έρανο υπέρ αυτών των Σοβιετικών αιχμαλώτων ανάμεσα στους κατοίκους της πόλης και των προαστίων. Μικρές ομάδες από 2-3 άτομα φέρναν γύρα κάθε τόσο τα σπίτια και τα μαγαζιά και με ανάλογη διαφωτιστική δουλιά έσπαζαν και εξάλειφαν σιγά - σιγά τη δισταχτικότητα που έδειχνε αρχικά ο κόσμος μπροστά στο φόβο να φτάσει η συμβολή αυτή στ' αυτιά της Γκεστάπο και να υποστούν τις βαριές συνέπειες των απαγορευτικών διατάξεων. Ο κόσμος άρχισε να δίνει ό,τι μπορούσε από το υστέρημά του για τα «Ρουσάκια».

Εφημερίδα «Ελεύθερα Νειάτα», Οργανο του Συμβουλίου Περιοχής Κρήτης της ΕΠΟΝ

Η δυσκολότερη φάση

Το δυσκολότερο και πιο επικίνδυνο μέρος της επιχείρησης «συμπαράσταση» ήταν το πώς τα τρόφιμα και άλλα είδη που μαζεύονταν θα 'φταναν με σιγουριά και χωρίς δυσάρεστες συνέπειες στους αιχμαλώτους. Μα και εδώ τα κατάφεραν μια χαρά οι Επονίτες.

Τα συγκεντρωμένα κάθε φορά είδη προωθούνταν στους αιχμαλώτους με δυο βασικά τρόπους. Και αυτό γιατί οι αιχμάλωτοι μεταφέρονταν στα έργα επίσης με δυο τρόπους: Με καμιόνια για τις μακρινές αποστάσεις και με τα πόδια για τις κοντινές, έξω από την πόλη.

Για την πρώτη περίπτωση τα τρόφιμα συγκεντρώνονταν και καμουφλάρονταν, κοντά στο σημείο, που με τη δύση του ηλίου, θα 'φταναν τα καμιόνια, για να παραλάβουν τους αιχμαλώτους. Εκεί, αν ο επικεφαλής της συνοδείας Γερμανός φαινόταν «εύκολος» για «λάδωμα» (...) του 'διναν συνήθως μερικές κούτες τσιγάρα και κανένα μπουκάλι ρακί ή και χρήματα και η δουλιά πήγαινε πρίμα. Οι αιχμάλωτοι μόλις έβλεπαν τα τρόφιμα καταλάβαιναν την προέλευσή τους και με χαμόγελα, με υψωμένες γροθιές έκφραζαν τη χαρά τους και την ευγνωμοσύνη τους. Αν όμως ο αξιωματικός επικεφαλής της συνοδείας αποδειχνόταν σκληρός, τότε οι Επονίτες έπαιρναν με προφύλαξη τα συγκεντρωμένα είδη, τα πήγαιναν πιο πέρα στο χαλικοδρόμιο, απ' όπου περνούσε η φάλαγγα των αιχμαλώτων. Εκεί τα σκόρπιζαν σε μικρές αποστάσεις και οι αιχμάλωτοι τα μάζευαν με χίλιες προφυλάξεις γιατί αν τους έπαιρναν χαμπάρι οι φρουροί και τα τρόφιμα θα 'χαναν και το ξύλο θα 'πεφτε ανελέητο.

Την ίδια μέθοδο εφάρμοζαν οι Επονίτες και για τους αιχμαλώτους, που τους πήγαιναν με τα πόδια στα έργα. (...)

Γινόταν και το άλλο. Αν κανείς Επονίτης ή Επονίτισσα επισήμαινε κάποιο συνεργείο αιχμαλώτων, που άνοιγε ορύγματα ή κάποιο δρόμο κοντά στη δημοσιά, κινητοποιούνταν αμέσως. Φώναζε και κανα - δυο άλλους. Εβρισκαν μια κουβέρτα και την άπλωναν στην άκρη του δρόμου. Στήνανε σε συνέχεια καρτέρι εκεί γύρω και όποιος περνούσε από το δρόμο τον πλησίαζαν και του 'λεγαν: «Ρίξε και συ κάτι για τα Ρουσάκια, που δουλεύουνε εδώ πιο κάτω».

Αετόπουλα της ΕΠΟΝ

Το... ψυχοσάββατο

Ας αναφερθεί εδώ κι ένα σχετικό περιστατικό που συνέβηκε το «ψυχοσάββατο» του 1942 στο προάστιο του Ρεθύμνου Περιβόλια. Οι χαροκαμένες οικογένειες των εκτελεσμένων αμάχων τον Μάη του 1941 σ' αυτό το προάστιο είχαν κάνει άρτους και κόλυβα, και τα είχαν πάει στην εκκλησία τ' Αϊ Νικόλα να «λειτουργηθούν» και να τα μοιράσουν μετά στον κόσμο «για συχώρεμα», όπως γινόταν από παράδοση.

Η οργάνωση της ΕΠΟΝ είδε στις αρτοκλασίες την ευκαιρία να φάνε οι αιχμάλωτοι λίγο ψωμί, άσπρο, φρέσκο, και μάλιστα γλυκαμένο. Μα και τα κόλλυβα θάταν μια ενίσχυση για τα πεινασμένα τους στομάχια.

Η σχετική απόφαση πάρθηκε στα πεταχτά κι ένα στέλεχος της τοπικής Επονίτικης οργάνωσης μπήκε στην εκκλησία, πρότεινε στους εκκλησιαζόμενους και στον παπά, που περίμενε μεγάλο μερτικό από τους άρτους, να μοιραστούν οι αρτοκλασίες και τα κόλλυβα στους αιχμαλώτους. Δέχτηκαν σχεδόν όλοι κι αφού έκοψε ο καθένας από ένα κομμάτι άρτο για τα «ορφανά» του σπιτιού, και πήρε και ο παπάς το μερτικό του, παράδοσαν άρτους και κόλλυβα στους ΕΠΟΝίτες. Ο ενθουσιασμός των ΕΠΟΝιτών ήταν μεγάλος. Δεν αρκέστηκαν μόνο στους άρτους και στα κόλλυβα που γέμισαν τρία σακιά. Ετρεξαν και στα σπίτια τους και στα γειτονικά και συγγενικά και κατάφεραν να μαζέψουν: ένα κοφίνι σταφίδα, άλλο ένα με χαρούπια, ξερά σύκα, καρύδια, μύγδαλα, κάμποσες κούτες τσιγάρα κι ένα μπουκάλι με κρασί.

Αρχισε να δύει ο ήλιος και κατέφθασαν σε λίγο τα δυο καμιόνια. Κατέβηκαν οι οδηγοί και μαζί τους ο επικεφαλής αξιωματικός. (...) με σπασμένα Γερμανικά, κορίτσια και αγόρια άρχισαν να εξηγούν στον αξιωματικό τι θέλουν απ' αυτόν. Δεν αρνήθηκε μα ζήτησε με νοήματα να του δείξουν τα πράγματα. (...) Τα είδε και άφησε ένα αργό στραβομουτσουνιασμένο «γκουτ» (καλά). Τότε ένας ΕΠΟΝίτης του πρόσφερε το μπουκάλι με το κρασί. Ο Γερμανός το άνοιξε και ήπιε μια γουλιά. Του άρεσε κι είπε ένα δεύτερο «γκουτ», πιο αποφασιστικό από το πρώτο. Εδειξε στους ΕΠΟΝίτες τα καμιόνια και τους είπε το σωτήριο «σνελ» (γρήγορα). Σε ένα λεπτό τα καμιόνια είχαν δεχτεί την πλούσια πραμάτεια.

Αν σκάψει κανείς ακόμη και σήμερα πάνω στο ύψωμα δεξιά από του «Κόρακα την Καμάρα» έξω από το Ρέθυμνο, θα βρει ασφαλώς τα οστά μερικών Σοβιετικών αιχμαλώτων, αυτών που τα πτώματά τους δεν είχαν προλάβει να εξαφανίσουν οι χιτλερικοί φονιάδες τους. Τα πτώματα αυτά τα είχαν θάψει εκεί στου «Κόρακα την Καμάρα» επονίτικα χέρια. Τα ίδια χέρια είχαν φτιάξει έναν μεγάλο ξύλινο σταυρό χωρίς όνομα και τον είχαν στήσει στον κοινό τάφο των Σοβιετικών στρατιωτών. Και χέρια ΕΠΟΝιτισσών ήταν εκείνα, που μάζευαν κατά καιρούς λουλούδια και στόλιζαν μ' αυτά τον τάφο των αιχμαλώτων - μαχητών του Κόκκινου Στρατού.

Τον σταυρό αυτοί οι μπράβοι του μεταδεκεμβριανού κράτους της «εθνικοφροσύνης» τον έβγαλαν και τον εξαφάνισαν.

***

Στις αρχές του 1983, ο «Ριζοσπάστης» - με αφορμή την επέτειο των 40 χρόνων απ' την ίδρυση της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης Νέων (ΕΠΟΝ) - ανέδειξε πολλές άγνωστες «λεπτομέρειες» απ' την πλούσια δράση της θρυλικής οργάνωσης της νεολαίας.

Στις 23 Φλεβάρη συμπληρώνονται πλέον 80 χρόνια από εκείνη τη σύσκεψη που πραγματοποιήθηκε σ' ένα σπιτάκι στους Αμπελόκηπους και «γέννησε» την ΕΠΟΝ.

Η ΕΠΟΝ ιδρύθηκε από την Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ) και άλλες εννέα οργανώσεις νεολαίας, οι οποίες και αυτοδιαλύθηκαν. Με αυτόν τον τρόπο, η ίδρυση της ΕΠΟΝ συνδέθηκε με την αρνητική απόφαση αυτοδιάλυσης της ΟΚΝΕ, η οποία σταμάτησε την αυτοτελή της δράση μετά από 21 χρόνια ηρωικής πορείας.

Η ΕΠΟΝ ανέπτυξε πλούσια και ηρωική δράση, έδωσε στη νεολαία άφταστα πρότυπα αυτοθυσίας και λαϊκής αλληλεγγύης. Στις παραμονές της απελευθέρωσης αριθμούσε περίπου 600.000 μέλη, ενώ 32.000 ήταν οι ΕΠΟΝίτες οι οποίοι πολέμησαν μέσα από τις γραμμές του ΕΛΑΣ. Χιλιάδες ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟΝίτισσες έπεσαν ηρωικά στις διαδηλώσεις, στις μάχες με τους κατακτητές και τους ταγματασφαλίτες, στα χιτλερικά στρατόπεδα και τα εκτελεστικά αποσπάσματα.

Πολύ σημαντική και επίκαιρη ήταν η δράση της ΕΠΟΝ ενάντια στα ναρκωτικά, για την ανάπτυξη του μαζικού λαϊκού αθλητισμού, η συμβολή της στη μόρφωση και τον πολιτισμό, στην ψυχαγωγία της νεολαίας. Οργάνωσε, επίσης, και καθοδήγησε το παιδικό κίνημα, τα «Αετόπουλα».

H πολύπλευρη δράση της ΕΠΟΝ, η αυτοθυσία, η ευρηματικότητα και το θάρρος των μελών της, η στράτευση στον αγώνα για μια δίκαιη κοινωνία για τα παιδιά, τους νέους και όλο τον κόσμο παραμένει πηγή έμπνευσης για τις νέες και τους νέους που αγωνίζονται για την κατάργηση της ταξικής εκμετάλλευσης.

• Βλ. περισσότερα:

- Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918-1939, τόμ. Β1 και Β2, «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2018, σελ. 179-182 και 332-336 αντίστοιχα.

- «Νέα Γενιά. Συλλογή φύλλων σε φωτογραφική ανατύπωση», «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2007-2008 (2 Τόμοι).