Νίκος Ακίλογλου: Ο «συναγωνιστής Κουκλοθέατρος»

 ΝΙΚΟΣ ΑΚΙΛΟΓΛΟΥ 

Η τελευταία παράσταση του «συναγωνιστή Κουκλοθέατρου»

«Ευτυχώς, στο σπίτι μου είχα πάντα μια κούκλα και όταν ήθελα να ξεκουραστώ τη φόραγα στα χέρια και άρχιζα τη συζήτηση μαζί της. Θα πείτε, τι συζήτηση μπορούσε να κάνει κανείς με μια άψυχη κούκλα. Κι όμως...».

Κάπως έτσι ξεκίνησε η ιστορία του «συναγωνιστή Κουκλοθέατρου», όπως τον ήξεραν όλοι, μεγάλοι και μικροί, στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας, ιδιαίτερα στη Στερεά και στη Θεσσαλία. Ο «συναγωνιστής Κουκλοθέατρος» σκορπούσε με τις κούκλες του το γέλιο σε μια δύσκολη εποχή - κι όχι μόνο το γέλιο, αλλά μετέδιδε και το αντιστασιακό πνεύμα στη νέα γενιά!

Ο Νίκος Ακίλογλου, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, «έφυγε» αθόρυβα πριν λίγο καιρό. Σεμνός, αθώος σαν ένα μεγάλο καλόκαρδο παιδί έως τα τελευταία του - και είχε ξεπεράσει τα 90.

Στο αντάρτικο οι συναγωνιστές του τον φώναζαν και Ακύλα. Αλλά στην ιστορία θα μείνει ως «ο συναγωνιστής Κουκλοθέατρος», που όργωνε τα χωριά με κίνδυνο τη ζωή του. Κουβαλώντας πάντα μαζί τις κούκλες του - κούκλες πανάσχημες, φτιαγμένες με πρωτόγονα υλικά, χαρτί, εφημερίδες και αλευρόκολλα, αλλά πόσο εκφραστικές, ιδιαίτερα όταν «μιλούσαν»!

Τουλάχιστον δύο φορές κινδύνεψε να συλληφθεί από τους κατακτητές, τη δεύτερη τον συνέλαβαν αλλά κατόρθωσε να διαφύγει από ένα σπίτι που ήξερε ότι είχε δεύτερη πόρτα...

Πρωταγωνιστές του ο Γαρίδας, ο Χάνος, ο μπαρμπα-Γιώργης και η Βάβω. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Αφίσα για την παράσταση μαριονετών Τσαρουχοναυμαχία του Νίκου Ακίλογλου για τα αετόπουλα

Με την ΕΠΟΝ

Ο Νίκος Ακίλογλου γνωρίστηκε με τις κούκλες το 1924. Είχε αποφοιτήσει από την «Παπαστράτειο Δημόσια Τεχνική Σχολή Παιχνιδιών και Διακοσμητικής» που είχε ιδρύσει ο Σύλλογος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας με πρόεδρο τότε την Μαρία Σβώλου. Μαζί με το συμμαθητή του Διατσίντα δημιούργησαν θίασο με την επωνυμία «Ζωντανές Κούκλες του Ζαππείου». Κατασκεύαζαν τις μαριονέτες και τις έπαιζαν στο Ζάππειο ενώ μιλούσαν ή τραγουδούσαν ηθοποιοί της πρόζας και της Λυρικής Σκηνής. Αργότερα δημιούργησαν δικό τους θίασο...

Με την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου ο Ακίλογλου επιστρατεύτηκε σαν στρατιώτης ορεινού πυροβολικού. Σε συνέχεια έδωσε παραστάσεις για τους τραυματίες στα νοσοκομεία και για τα συσσίτια της Εθνικής Αλληλεγγύης.

Το 1943 η ΕΠΟΝ τον στέλνει μαζί με άλλους συντρόφους του στην Ελεύθερη Ελλάδα. Στην παρέα του έξι ΕΠΟΝίτες: δύο δάσκαλοι - Ο Ηρακλής και ο Λυκούργος - η Αλέκα και ο Λευτέρης Μυριαλής, ο Γρηγόρης (Μεμάς) Σταύρου (Γεράσιμος Σταυρολέμης - Σταύρου). Εφτασαν στο Καρπενήσι ύστερα από δεκαπέντε μέρες πορεία. Αργότερα ήρθαν και ο Αλέκος Ξένος με τη συντρόφισσά του Αννα. Ολοι εντάχθηκαν στο Συμβούλιο ΕΠΟΝ Ρούμελης - Τμήμα Μόρφωσης - Διαφώτισης. Υπεύθυνος της ομάδας ο Λευτέρης Μυριαλής. Ομως τη συνέχεια ας τη διαβάσουμε από μαρτυρία του ίδιου του Ακίλογλου που δημοσιεύτηκε το 1998 στο βιβλίο «Ιωνιώτες αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης» που εκδόθηκε από το Παράρτημα της ΠΕΑΕΑ Ν. Ιωνίας:

...«Εξω στη Χασιά, ανταμώνουμε τις πρώτες αντάρτικες ομάδες. Οταν ξεκινήσαμε από την Αθήνα μεταξύ μας ήτανε και ένας Πάπας.

Τον βλέπουμε να μπαίνει σε μια φτωχοκαλύβα και να βγαίνει με τα φισεκλίκια χιαστί. Το βράδυ μπαίνουμε στο χωριό Πύλη. Ανταμωνόμαστε με τις αντάρτικες ομάδες του Καπετάν Νικήτα. Ολοι τους μια γενιά.

Πλησιάζω έναν και ρωτώ αν είναι παπάς και αυτός. Βάζουν τα γέλια. Κι έτσι μαθαίνω πως ένα από τα γνωρίσματα της ανταρτοσύνης είναι και τα γένια! Χτυπάει η σάλπιγγα για συσσίτιο βραδινό. Εξω από ένα μεγάλο καφενείο βράζει το καζάνι.

Ολα μου φαίνονται σαν όνειρο. Παίρνουμε το πρώτο συσσίτιο από λεύθερο καζάνι και ακούμε τα πρώτα τραγούδια. Ανοίγω το γυλιό και βγάζω τις κούκλες για να προσθέσουμε και μεις λίγη χαρά σ' όλη αυτή τη σκηνή. Το κέντρο φωτίζεται με λάμπες πετρελαίου. Στο αντίκρισμα των κούκλων γίνεται πανζουρλισμός. Ενας αντάρτης φοράει στον Γαρίδα τον σκούφο του με το σήμα του ΕΛΑΣ, παίρνει και στα χέρια δυο κούκλες και αρχίζει αυτός την παράσταση πάνω από τον πάγκο του καφετζή, ανάμεσα από τα μπουκάλια και τα ποτήρια. Τ' αστεία του και τα πειράγματα είναι τόσο όμορφα, που μας ενθουσιάζουν όλους».

Κούκλες του Ακίλογλου

Στο Καρπενήσι

«... Στο Καρπενήσι η ΕΠΟΝ είχε οργανώσει έναν παιδικό σταθμό για τα αετόπουλα. Διακοσμούμε την αίθουσα κατάλληλα και μ' ένα διαφημιστικό πανό στην πλατεία αναγγέλλουμε την παράσταση. Ωρα ενάρξεως 11η πρωινή Κυριακής.

Η αίθουσα από πολύ νωρίς γέμισε από τα παιδιά που ανυπόμονα περίμεναν ποτέ ν' αρχίσουμε. Στις 11 η ώρα, χρειάστηκε ν' ανοίξουμε πόρτες και παράθυρα. Πρώτη φορά είχαμε τόσο πολύ κόσμο. Αντάρτες, αετόπουλα και όλο το Καρπενήσι, μικροί και μεγάλοι. Παίξαμε ένα καινούριο έργο, την Τσαρουχοναυμαχία, που ήταν από τα ωραιότερα έργα, που μας είχε δώσει η πένα του Γρηγόρη (του Γεράσιμου Σταύρου).

... Είναι απόλαυση να παρακολουθείς την ζωντάνια των παιδιών που βλέπουν την παράσταση του κουκλοθέατρου. Δίνουμε τη γνώμη τους στις ερωτήσεις των κούκλων και παίρνουνε μέρος πολλές φορές μόνα τους με τέτοια ζωντάνια, που σε καταπλήσσει...

... Ο κυριότερος συντελεστής της επιτυχίας από δω και πέρα, είναι ο συγγραφέας του θιάσου μας, που με τα έξυπνα ευρήματα και τα ωραία του τραγούδια έκανε πολύ αγαπητό το κουκλοθέατρό μας. Είναι η μόνη ψυχαγωγία αυτή την εποχή στο Καρπενήσι. Εδώ μείναμε αρκετόν καιρό και δίναμε τακτικές παραστάσεις, είτε σε παιδιά είτε σε αντάρτες ή και σε διάφορες συνδιασκέψεις και συνέδρια, συμπληρώναμε την ψυχαγωγία.

Τα καινούρια τραγούδια του Γρηγόρη τονισμένα από τον Ξένο (τον Αλέκο Ξένο) τα πρωτοτραγουδάγανε οι κούκλες και μετά τραγουδιότανε από μικρούς και μεγάλους, όπως το: Εχουμε τα φτερά τ' αετού / του λιονταριού τη χάρη / την γρηγοράδα τ' αλαφιού... / και την ορμή του Αρη». (σ.σ. Αργότερα έγραφε κείμενα, ο ΕΠΟΝίτης - τότε - Χάρης Σακελλαρίου).

«Μας ζητούν απ' όλη τη Στερεά να επισκεφθούμε τα χωριά τους, να παίξουμε και να τους μάθουμε την τέχνη μας. Σ' ένα συνέδριο μάλιστα της ΕΠΟΝ ένας υπεύθυνος ζητάει από έδρας: «Ο συναγωνιστής Κουκλοθέατρος πρέπει να επισκεφθεί και τα χωριά μας και να μάθουμε και εμείς να παίζουμε». Και έτσι βαπτιστήκαμε: Ο "συναγωνιστής Κουκλοθέατρος" και έτσι μας γνωρίζει σχεδόν όλη η Στερεά». 

... και τρεις περιοδείες

Αυτή την εποχή οργανώνεται στο Καρπενήσι ένα παιδαγωγικό φροντιστήριο με το σκοπό οι απόφοιτοι να ξανανοίξουν στις πόλεις και στα χωριά τα σχολεία. Κοντά στα άλλα μαθήματα ξεκλέβουν και κάναδυο ώρες για την παιδική ψυχαγωγία. Μαθαίνουν και φτιάχνουν κούκλες, να παίζουν, να διακοσμούν τη σκηνή και να γραφούν και έργα.

«Ετσι αργότερα, παρατηρεί ο Ακίλογλου, όταν κάνουμε μια περιοδεία με το θίασό μας, βρίσκουμε και φυτώρια από κουκλοθιάσους μέσα στα σχολεία, όπως ο θίασος της δασκάλας Ελένης από την Σπερχειάδα και άλλοι.

Από το Καρπενήσι ξεκινάμε για την πρώτη αξιόλογη περιοδεία στα χωριά της Λαμίας, Τυμφρηστό, Αγ. Γιώργη, Λευκάδα, Μακρακώμη, Σπερχειάδα, Υπάτη, Κομα κλπ. Τώρα παρέα έχουμε και τον ΕΠΟΝίτη Νικολάκη από τη Λαμία, που είναι από τους καλύτερους συνεργάτες. Στην Υπάτη μένουμε μία βδομάδα. Εδώ υπάρχει παιδικός σταθμός και τα αετόπουλα με τα ξύλινα τουφέκια τους κατακλύζουν καθημερινά τις παραστάσεις μας.

... Μετά από την ίδρυση της ΠΕΑΕΑ το κουκλοθέατρο αρχίζει μια καινούρια μεγάλη περιοδεία. Αρχίζουμε από τα πανέμορφα χωριά του Καρπενησίου, Κορυσχάδες, Μικρό Χωριό, Προυσό, Θέρμες και καταλήγουμε στα φιλόξενα χωριά της Μακρυνείας. Στη Γαβαλού οργανώνεται σχολή στελεχών παιδικών σταθμών και με την ευκαιρία τα μαθαίνουμε και κουκλοθέατρο...

Συνεχίζουμε την περιοδεία μας στα υπόλοιπα χωριά της Μακρυνείας και φθάνουμε στα χωριά του Μεσολογγίου μέχρι το Κρυονέρι... Η υποδοχή που μας γίνεται είναι μεγάλη. Ολα τα παιδιά μας γνωρίζουν και ξέρουν όλα τα τραγούδια του κουκλοθέατρου μας. Στην Κουνοπινά σώζουμε τις κούκλες μας από τους Γερμανούς κρύβοντας τες σ' ένα φούρνο...

... Η περιοδεία συνεχίζεται μέσω Βάλτου, ώσπου φθάσαμε στο Καλεσμένο (Παραδείσια μέρη). Μετά από ολιγοήμερη παραμονή μας στο Καρπενήσι, κατεβαίνουμε προς τα Καπνοχώρια. Είναι η τρίτη μεγάλη περιοδεία που αρχίζει από τη Λάσπη, Γαρδίκι, Κολοκυθιά, Μαρμαρά, από τα χωριά γύρω στα Βαρδούσια, Αμφισσα, Χρισσό, Αράχοβα... Κατεβαίνουμε προς τα χωριά της Θήβας... Η Αθήνα έχει ζωστεί γύρω γύρω από τ' αντάρτικο. Η Ελλάδα ελευθερώνεται. Την απελευθέρωση τη γιορτάζουμε στη Θήβα με όλη τη μεγαλοπρέπεια».

Καπετάν Γαρίδας του Νίκου Ακίλογλου

«Ξαναθυμήθηκα την κούκλα μου»

«Γυρίζουμε στη Λαμία και μαζί με τον συνεργάτη μας Νικολάκη δίνουμε τακτικές παραστάσεις. Η χαρά μας δε βάσταξε πολύ. Η επέμβαση των Εγγλέζων και τα θλιβερά επακόλουθα του Δεκέμβρη μας τσάκισαν. Αντί να κατέβουμε στην Αθήνα και να γιορτάσουμε τους κόπους του ελληνικού λαού, ο λαός της Αθήνας παίρνει το μαρτυρικό ανήφορο. Την τραγωδία αυτή πώς να τη διασκεδάσεις;

Σήμερα ξαναθυμήθηκα πάλι την κούκλα μου και όταν την φόρεσα στα χέρια μου, με κοίταξε στα μάτια, σαν να μου έλεγε πως αν και είναι άψυχη έπαιξε το ρόλο της κι αυτή, χαρίζοντας, στις δύσκολες στιγμές της σκλαβιάς, λίγη ζωντανή χαρά».

Ο Νίκος Ακίλογλου μετά τον πόλεμο δημιούργησε μια βιοτεχνία ειδών λαϊκής τέχνης... Γνωρίσαμε λίγες από τις κούκλες του στο σπίτι του στο Μαρούσι και σε μια έκθεση που οργανώθηκε από την ΠΕΑΕΑ στο παλιό δημαρχείο Αμαρουσίου. Τώρα βρίσκονται σε θεατρικό μουσείο. Ομως πρόλαβαν να ξαναζωντανέψουν στο Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Καισαριανής, πριν λίγα χρόνια και παρ' όλο που τα παιδιά - θεατές διέφεραν τόσο από τα παιδιά της Κατοχής, ήταν σαν να ζούσαν ξανά την ιστορία του τόπου τους. Γελούσαν, φώναζαν, έδιναν οδηγίες στις κούκλες, ενθουσιάζονταν με τα κατορθώματά τους, τις προέτρεπαν να κάνουν πράγματα... Ηταν η τελευταία παράσταση του συναγωνιστή Κουκλοθέατρου...

Αλίκη ΞΕΝΟΥ - ΒΕΝΑΡΔΟΥ

Ο Νίκος Ακίλογλου  γεννήθηκε το 1915, στην Μικρά Ασία, πέθανε στις 1 Απρίλη 2005.