Κοραής Αδαμάντιος

 Ο Αδαμάντιος Κοραής (1748–1833), φιλόλογος και ηθικοφιλόσοφος, «δάσκαλος του γένους».

Γεννήθηκε στη Σμύρνη από Χιώτες γονείς. Μεγάλωσε σε περιβάλλον λογίων και ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την εκμάθηση ευρωπαϊκών γλωσσών. Το 1772 έφυγε για το Άμστερνταμ, τυπικά για να εργαστεί στις επιχειρήσεις του εμπόρου Στάθη Θωμά, ουσιαστικά όμως για να διευρύνει τους πνευματικούς και κοινωνικούς του ορίζοντες.

Δέκα χρόνια αργότερα κατόρθωσε παρά τις αρχικές αντιρρήσεις της οικογένειάς του να φύγει στο Μομπελιέ της Γαλλίας για σπουδές ιατρικής (τις οποίες ολοκλήρωσε το 1787, οπότε αναγορεύτηκε διδάκτωρ). Εκεί μυήθηκε στο πνεύμα του γαλλικού Διαφωτισμού και αφοσιώθηκε στη μελέτη της αρχαίας ελληνικής και της λατινικής γραμματείας. Η δύσκολη οικονομική κατάσταση που αντιμετώπισε μετά το θάνατο των γονιών του ένα χρόνο αργότερα, τον ανάγκασε να ασχοληθεί επαγγελματικά με τη μετάφραση (μετέφραζε ιατρικά βιβλία αρχικά). Από το 1788 και ως το τέλος της ζωής του έζησε στο Παρίσι και έζησε από κοντά τη Γαλλική Επανάσταση, τα γεγονότα της οποίας επηρέασαν καθοριστικά τη σκέψη του.

Σπουδαίος στην εποχή του και με μεγάλο κύρος. Ζώντας στο Παρίσι και κάνοντας προπαγανδιστικές διαλέξεις για την απελευθέρωση κέρδισε το σεβασμό για την πλατιά του μόρφωση, τη συνθετική του ικανότητα, τη διορατικότητα, τη μαχητικότητα και τον άδολο πατριωτισμό του. Είναι ο άνθρωπος που ταιριάζει περισσότερο απ’ όλους ο χαρακτηρισμός «δάσκαλος του γένους».

Εκπρόσωπος της προεπαναστατικής αστικής τάξης έγινε ο εκφραστής της. Βρέθηκε απέναντι στο  Πατριαρχείο, στους κοτζαμπάσηδες και στους φαναριώτες.

Συνέβαλε τα μάλα στην απελευθέρωση των Ελλήνων. Τους έδειξε το δρόμο που πρέπει να ακολουθήσουν. Πίστευε ότι για να γίνει η Επανάσταση έπρεπε να προηγηθεί ο φωισμός των Ελλήνων. Γι’ αυτό εξέδιδε αρχαίους Έλληνες συγγραφείς. Εξέδιδε ανώνυμα πολιτικά φυλλάδια («Υπόμνημα περί της παρούσης καταστάσεως του πολιτισμού εν Ελλάδι», «Πολεμιστήριον σάλπισμα» κλπ) και αλληλογραφούσε με πρόσωπα που ασκούσαν επιρροή δίνοντας συμβουλές.

Σε όλη τη διάρκεια της Επανάστασης επικοινωνούσε με τους αγωνιστές και τους καλούσε να μείνουν πιστή στο ιδανικό της δημοκρατίας που γεννήθηκε στην αρχαία Ελλάδα. Στιγμάτισε όχι μόνο τη βυζαντινολατρεία που ήταν ο πρόδρομος του μεγαλοϊδεατισμού αλλά και όλους εκείνες τις ροπές προς τον απολυταρχισμός που προωθούνταν από τους αστοτσιφλικάδες.

Βρέθηκε απέναντι στον Μαυροκορδάτο και τους άλλους που πούλησαν την Ελλάδα στους Άγγλους. Αργότερα, όταν διορίστηκε κυβερνήτης ο Καποδίστριας ο Κοραής βρέθηκε απέναντί του.  Με γράμματα και φυλλάδια καλούσε να γίνει επανάσταση για να διωχτεί ο τύραννος με το δικτατορικό καθεστώς που ατίμαζε την ελληνική ιστορία

Στο γλωσσικό επιδίωξε το συμβιβασμό. Κάνει συμβιβασμούς γιατί δεν τον ενδιαφέρει τόσο η γλώσσα όσο η μόρφωση της αστικής τάξης. Ηθελε την απλοποίηση της αρχαΐζουσας γλώσσας.  Ως βάση της γραφτής γλώσσας θέλει τη γλώσσα «που λαλεί το πλέον πεπαιδευμένον μέρος του έθνους» και όχι αυτή που μιλούσε ο λαός. Η βασική του γλωσσική πρόταση ήταν η απλοποίηση. Ούτε προς τα αρχαία γιατί ο αρχαϊσμός είναι «μακαρονισμός» ούτε προς την ομιλούμενη γιατί είναι «χυδαϊσμός». Ετσι έφτασε στη θεωρία της «μέσης οδού». Δεν μπορούμε να λέμε γέγονα, εσόμεθα αλλά ούτε και ταψί ψάρι κλπ. Μπορούσαμε όμως να λέμε ταψίον, οψάριον κλπ. Ταυτόχρονα επεδίωκε την αντικατάσταση των ξένων λέξεων και τη συμπλήρωση του λεξιλογίου από τα αρχαία.

Παρότι επιστημονικά αβάσιμες οι θεωρίες του εντούτοις επικράτησαν γιατί η αστική τάξη ήθελε το γλωσσικό συμβιβασμό.

Ένα άλλο κομμάτι της με εκπροσώπους το Βηλαρά και τον Ψαλίδα ήθελε  την υιοθέτηση της λαϊκής γλώσσας. Απέναντι και στους δυο και σε κάθε γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση ήταν οι εκπρόσωποι του φεουδαρχισμού Κοδρικάς, Δούκας κ.ά.

 Ηρακλής Κακαβάνης