Χούντα και Εκκλησία (Β’)

Μητροπολίτες υμνητές της δικτατορίας - 

Η αρχή του τέλους για τον Ιερώνυμο (Κοτσώνη)

Για την οριστική ανατροπή των συσχετισμών μέσα στην 69μελή Ιεραρχία και την επιβολή του απόλυτου ελέγχου του Ιερώνυμου χρησιμοποιήθηκε ένα ακόμη χουντικό νομοθέτημα.  Με τη Συντακτική Πράξη ΛΣΤ΄/28.9.1948 θεσπίστηκε η απομάκρυνση των μητροπολιτών που είχαν συμπληρώσει «τεσσαρακονταετίαν εν τη ιερωσύνη και τριακονταετίαν εν τω βαθμώ του Επισκόπου».

Με την ίδια Πράξη θεσπιζόταν και μια ιδιότυπη «εξορία « για αρχιερείς: Με πρόταση του υπουργού Παιδείας και σύμφωνη γνώμη της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου το υπουργικό Συμβούλιο θα μπορούσε να υποχρεώσει τους «σχολάζοντας» μητροπολίτες που είχαν «χάσει» την «έξωθεν καλήν μαρτυρίαν», να κλειστούν σε μοναστήρια.

Ο Ιερώνυμος και μητροπολίτες προσέρχονται σε μια από τις απίστευτης γελοιότητας και κακογουστιάς  εκδηλώσεις που οργάνωνε η Χούντα στο Παναθηναϊκό Στάδιο με υποχρεωτική συμμετοχή μαθητών, δημοσίων και ιδιωτικών υπαλλήλων και χιλιάδων άλλων ταλαίπωρων Ελλήνων. Πίσω αριστερά στη φωτογραφία ο τότε μητροπολίτης Πρεβέζης Στυλιανός και δεξιά ο μητροπολίτης Ιωαννίνων Σεραφείμ, που  διαδέχθηκε τον Ιερώνυμο στις αρχές του 1974, εκλεκτός αυτός  της «δεύτερης χούντας» του Ιωαννίδη.

Με την  απομάκρυνση των «ανεπιθύμητων» μητροπολιτών και την επισκοποίηση πιστών στον Ιερώνυμο έγινε δυνατή η απόκτηση του ελέγχου της πλειοψηφίας της Ιεραρχίας. Όλοι σχεδόν οι νέοι μητροπολίτες είχαν δυο κοινά χαρακτηριστικά: Προέρχονταν από τις παραεκκλησιαστικές οργανώσεις της «Ζωής» και του «Σωτήρος»  και στα χρόνια του Εμφυλίου Πολέμου είχαν υπηρετήσει ως στρατιωτικοί ιεροκήρυκες σε μάχιμες μονάδες του κυβερνητικού Στρατού. Προσόντα απαραίτητα για την «Ελλάδα, Ελλήνων, Χριστιανών» της Χούντας.

Η Δέσποινα των ουρανών και η Δέσποινα επί της γης

Η …επί της γης Δέσποινα γίνεται δεκτή με τιμές στη μητρόπολη Αθηνών. Λίγα μέτρα πιο κει ο Παττακός υποδέχεται τον «αδελφόν Γεώργιον».

Όλοι παλαιοί και νέοι ιερωνυμικοί μητροπολίτες έσπευσαν να υμνήσουν και να στηρίξουν τη δικτατορία.  Μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα γλειώδους συμπεριφοράς ανώτερων κληρικών:

Ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Λεωνίδας διακήρυσσε ότι «Δύο Δέσποινας έχομεν. Μίαν εις τους ουρανούς, την Παναγίαν, και άλλην εις την γην, την κυρίαν Προέδρου ( σ.σ. την… Δέσποινα Παπαδοπούλου!

Ο μητροπολίτης Κιλκισίου δεν έχανε ευκαιρία για να δηλώνει πως η «Επανάστασις» στην περιφέρειά του ήταν ο νομάρχης, ο στρατιωτικός διοικητής και ο ίδιος.

Ο Καστορίας Δωρόθεος σε μήνυμά του για την επέτειο του θανάτου του Παύλου Μελά, δεν παρέλειπε να σημειώσει πως «….αι  Ένοπλοι Δυνάμεις του ελληνικού Έθνους υπήκουσαν εις την βοήν και εις το αίτημα του κιδυνεύοντος ελληνικού λαού και την λαμπροφόρον εκείνην νύκτα της 21ης Απριλίου  1967 ύψωσαν την σημαίαν της Επαναστάσεως και της ελευθερίας και έσωσαν την Ελλάδα και το έθνος ολόκληρον  ου μην αλά και όλον τον δυτικόν κόσμον από τον κομμουνισμόν , τον όλεθρον και τον εξαφανισμόν της φυλής μας». ( Γι΄αυτές του τις υπηρεσίες ο Δωρόθεος μετατέθηκε από τη «φτωχή»  Καστοριά στο «φιλέτο» της μητρόπολης Αττικής με τις … «φτωχογειτονιές» της Εκάλης της Κηφισιάς και της Πολιτείας.

Το Σεπτέμβριο του 1968, ο μητροπολίτης Λαρίσης Θεολόγος  ζητούσε από τους παπάδες και τους πιστούς να ψηφίσουν υπέρ του Συντάγματος της Χούντας: «Εντός εβδομάδος θα μας καλέση η πατρίς να της δώσωμεν την ελληνικήν χριστιανικήν ψήφον μας, δια του δημοψηφίσματος της 29^ης Σεπτεμβρίου. Μας ζητεί τούτο την φοράν αυτήν αυτή η Ελλάς. Εφ’ όσον ακούσωμεν εις την φωνήν της και ως καθαρόαιμοι Έλληνες και γνήσιοι Χριστιανοί απαντήσωμεν εις το κάλεσμά της με το ναι εις το Σύνταγμα, ημείς θα κάμωμεν στοιχειώδες έναντί της καθήκον , εις αυτήν δε , θα δώσωμεν το δικαίωμα επιβιώσεως και αναδημιουργίας της και σταθεράς πορείας της εις τον θείον προορισμόν και την αποστολήν της. Άλλως … μη γένοιτο!».

Η αχαριστία του Ιερώνυμου προς τον Κωνσταντίνο

Ο Ιερώνυμος ελέγχοντας πλήρως πια την Εκκλησία , ταυτίζεται με τους αξιωματικούς και εγκαταλείπει το βασιλιά, Το πρωί της 13 Δεκεμβρίου 1967, στ’ ανάκτορα Τατοίου, ο Κωνσταντίνος ετοιμάζεται να αναχωρήσει για τη Βόρειο Ελλάδα, απ’ όπου θα καλέσει τις Ένοπλες Δυνάμεις να ανατρέψουν τους συνταγματάρχες. Μαζί του βρίσκονται ο «πρωθυπουργός» Κ. Κόλλιας , ο αρχηγός της Αεροπορίας και άλλοι παρατρεχαμενοί του, όχι όμως και ο Ιερώνυμος που αναζητήθηκε επανειλημμένα στο τηλέφωνο , αλλά δεν απαντούσε. Είχε διαλέξει στρατόπεδο. Άλλωστε είχε καταλάβει κι αυτός πως το οπερετικό κίνημα του Κωνσταντίνου δεν είχε καμιά δυνατότητα επιτυχίας. 

Στιγμές «κατάνυξης» στην χειροτονία του Ιερώνυμου  με τον Κωνσταντίνο και τη Φρειδερίκη γονατιστούς. Μετά από λίγους μήνες χώρισαν οι δρόμοι Κωνσταντίνου  και αρχιεπισκόπου. Και πριν περάσουν τρία χρόνια και η Φρειδερίκη ( η Φρίκη, όπως την αποκαλούσε ο λαός) εγκατέλειψε την Ορθοδοξία (στην οποία δεν πίστεψε και ποτέ, απλώς το έπαιζε πιστή για το πόπολο) και το «γύρισε» στο βουδισμό και τις ανατολικές θρησκείες.

Δυο χρόνια μετά το πραξικόπημα έγινε δυνατή η σύγκληση της Ιεραρχίας. Είχε επιτευχθεί μια «καθαρή» πλειοψηφία των μητροπολιτών που ακολουθούσαν τον Ιερώνυμο, αλλά και η κατάρτιση ενός νέου Καταστατικού Χάρτη, πουη έθετε τηνν Εκκλησία υπό τον ασφυκτικό έλεγχο του Κράτους.

Την 1^η Μαρτίου 1969, σε πανηγυρική συνεδρίαση της Ιεραρχίας στη μητρόπολη Αθηνών ο Παπαδόπουλος παρέδωσε στον Ιερώνυμο το νέο Καταστατικό Χάρτη μέσα σε κόκκινο δερμάτινο κάλυμμα. Οκτώ μέρες μετά, ο Ιερώνυμος «επιβεβαίωσε» τη θέση του εκμαιεύοντας «ψήφο εμπιστοσύνης»  της Ιεραρχίας στο πρόσωπό του με «μια σημαδεμένη τράπουλα». Παρουσίασε μια προχρονολογημένη επιστολή παραίτησης του από « της καταλυτικής θέσεως του Προκαθημένου της Εκκλησίας , ήτις απαιτεί ακμαίας σωματικάς δυνάμεις» και αποχώρησε από τη συνεδρίαση. 

Ακλούθησε φανερή ονομαστική ψηφοφορία και επί 66 παρόντων 65 ψήφισαν υπέρ της μη αποδοχής της παραίτησης, ενώ ένας μητροπολίτης απείχε. Έπειτα από αυτό ο Ιερώνυμος ανακάλεσε την παραίτησή του θεωρώντας την ψήφο των μητροπολιτών «επιστράτευσιν και πάλιν εις την τετιμημένην αυτού Διακονίαν».

Οι πρώτες αντιδράσεις στους κόλπους της Ιεραρχίας

Ωστόσο μέσα στους κόλπους της Ιεραρχίας άρχισαν να ακούγονται οι πρώτες «μουρμούρες διαφωνίας» κατά του ιερωνυμικού καθεστώτος. Τις αρχικές μουρμούρες , ακουλούθησαν προσεκτικές ( τουλάχιστον στην αρχή) διαφοροποιήσεις και κριτικές από ισχυρούς μητροπολίτες  , όπως ο Κορινθίας Παντελεήμων, ο Πειραιώς Χρυσόστομος, ο Κίτρους Βαρνάβας κ.α. τους οποίους η κυβέρνηση και ο Ιερώνυμος δεν τόλμησαν να τους χτυπήσουν φοβούμενοι τις επιπτώσεις τόσο στο εξωτερικό και τις άλλες Εκκλησίες , όσο και στο εσωτερικό. Άλλωστε ήταν και πολύ  δύσκολο να τους βρουν  και κάποια ευλογοφανή αιτία για την απομάκρυνσή τους. Μην ξεχνάμε πως στο εξωτερικό μεγάλες εκκλησιαστικές οργανώσεις , όπως το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών, καταδίκασαν τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τα βασανιστήρια από τη Χούντα και τη σιωπή της Εκκλησίας της Ελλάδος.

Τον Ιούλιο του 1968, συνήλθε στην Ουψάλα της Σουηδίας η Τέταρτη Γενική Συνέλευση του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών. Η Εκκλησία της Ελλάδος δεν έστειλε αντιπροσωπεία. Γιατί  όπως εξήγησε ο Ιερώνυμος:  Η ματαίωσις της συμμετοχής της Εκκλησίας της Ελλάδος οφείλεται εις την εχθρικήν στάσιν της Σουηδικής Κυβερνήσεως έναντι της Ελληνικής και εις την απαράδεκτον μεταχείρισιν την οποίαν υφίσταται η Εκκλησία της Ελλάδος υπό του Παγκοσμίου Συμβουλίου των Εκκλησιών».

Αντιδράσεις υπήρχαν και από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το οποίο θεωρούσε πως ο Καταστατικός Χάρτης της δικτατορίας ερχόταν σε αντίθεση με τον Πατριαρχικό Τόμο του 1850 και την Πατριαρχική Πράξη του 1928, δύο κείμενα που καθόριζαν τις σχέσεις της Εκκλησίας της Ελλάδος με το Φανάρι.

Πρώτες  αντιδράσεις, πρώτα σκιρτήματα που στην πορεία αποκρυσταλλώθηκαν στη συγκρότηση ενός αντιπολιτευτικού ρεύματος κατά του Ιερώνυμου, μέσα στην Ιεραρχία. Αντιδράσεις που , όπως έδειξαν οι μετέπειτα εξελίξεις ήταν η αρχή του τέλους για τον πρώτο αρχιεπίσκοπο της Χούντας…

 Στο επόμενο: Η (δεύτερη) Δικτατορία του Ιωαννίδη και η Εκκλησία. Η εκπαραθύρωση του «φθαρμένου Ιερώνυμου και η ανάδειξη του Σεραφείμ.

Χούντα και Εκκλησία (Α’)

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ