Social media και πανδημία

Τους τελευταίους μήνες, με την έξαρση της πανδημίας και τα περιοριστικά μέτρα της κυβέρνησης, βρεθήκαμε αντιμέτωποι με μια κατάσταση, όπου δεν μπήκαν σε καραντίνα μόνο όσα εργατικά δικαιώματα και λαϊκές ελευθερίες είχαν απομείνει, αλλά και το δικαίωμα του λαού στην ενημέρωση και την πληροφόρηση.

Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι πριν από την καραντίνα υπήρχε πραγματική και αντικειμενική ενημέρωση, απλώς αυτό το διάστημα, όπως συμβαίνει συνήθως σε συνθήκες κρίσεων και κλυδωνισμών του συστήματος, που δημιουργείται έδαφος για να δυναμώσουν η αμφισβήτηση και ο ριζοσπαστισμός, τα πράγματα έγιναν ακόμα χειρότερα...
Αυτό που κυριαρχούσε ήταν τα διαγγέλματα και οι ενημερώσεις της κυβέρνησης, η αποθέωση της «ατομικής ευθύνης», η τρομοκρατία και την ίδια στιγμή ο εξοβελισμός κάθε διαφορετικής φωνής, ειδικά του ΚΚΕ, του ταξικού εργατικού κινήματος. Αυτήν την τακτική ακολούθησαν τα ΜΜΕ την περίοδο της καραντίνας, αυτήν την τακτική βλέπουμε να ακολουθούν και στη φάση άρσης των μέτρων...

Απέναντι σ' αυτό το «τοπίο», το ΚΚΕ και η ΚΝΕ δεν μείναμε σιωπηλοί! Πολύ νωρίς επεξεργαστήκαμε συνθήματα (βλ. «Και τα καλυμμένα στόματα βγάζουν φωνή... Τη δυναμώνουμε!»), με βασικό το «Μένουμε δυνατοί», το οποίο λειτούργησε ως «ομπρέλα» όλης μας της παρέμβασης.
Στόχος ήταν να ενισχυθούν η μαχητικότητα, η αλληλεγγύη, η διεκδίκηση, να δημιουργήσουμε αντισώματα και ρωγμές στο σιωπητήριο που ήθελε να επιβάλει η κυβέρνηση, με την καθοριστική συμβολή και των άλλων κομμάτων, που καλλιεργούσαν κλίμα ανοχής και νομιμοποίησης της κυβερνητικής πολιτικής. Χαρακτηριστικό ήταν το hashtag¹«θα λογαριαστούμε μετά», που «έριξε» ο μηχανισμός του ΣΥΡΙΖΑ στα social media.

Είναι τα social media η «εναλλακτική φωνή» στην ενημέρωση;

Εύλογα, όμως, θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος ότι απέναντι σ' αυτήν την κατάσταση, το διαδίκτυο και τα social media αποτελούν την «εναλλακτική φωνή» στην ενημέρωση. Ο ΣΥΡΙΖΑ, μάλιστα, τα «αποθέωσε» αυτήν την περίοδο, προβάλλοντας συγκεκριμένα περιστατικά που αναδείχτηκαν κυρίως μέσα απ' αυτά, όπως τα ΚΕΚ Βρούτση, με το αμίμητο «Σκόιλ Ελικίκου», η απόσυρση του σεξιστικού σποτ της Πολιτικής Προστασίας με τον Χρ. Λούλη, ο συνωστισμός στα εγκαίνια της πλατείας Ομονοίας, η δήλωση Σκέρτσου για την υπόθεση Τοπαλούδη κ.ά.

Βεβαίως, την ίδια στιγμή και η ΝΔ έχει να αντιτείνει ανάλογα περιστατικά για τον ΣΥΡΙΖΑ, όπως οι επενδύσεις στο real estate του ευρωβουλευτή του Δ. Παπαδημούλη, η άθλια σύγκριση των νεκρών στο Μάτι και τη Μάνδρα με αυτούς από κορονοϊό, οι εφέσεις εναντίον των θυμάτων της Marfin που έγιναν επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ κ.ά.

Κι όμως, η αλήθεια είναι πολύ διαφορετική. Η «φωνή» του διαδικτύου και των social media για τους κομμουνιστές, τον λαό και το κίνημά του έχει πολύ περιορισμένα όρια:

• Ο χαρακτήρας, ο ρόλος και η αποστολή των social media καθορίζονται από αυτούς που έχουν στην ιδιοκτησία τους αυτά τα μέσα. Και αυτοί, όπως και στην περίπτωση των «παραδοσιακών» μέσων ενημέρωσης, είναι μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι, παγκόσμιοι κολοσσοί, συνομιλητές κυβερνήσεων και οργανισμών, αλλά και κρατικών μηχανισμών, όλων αυτών, δηλαδή, που καθορίζουν την πολιτική εναντίον των λαών, την οποία είδαμε στην πιο αποκρουστική της μορφή την περίοδο της πανδημίας². Ολοι αυτοί - προφανώς -, μαζί και οι μηχανισμοί τους (κρατικοί, επιχειρηματικοί κ.λπ.), δεν έχουν κανένα συμφέρον να βγαίνει η πραγματική αλήθεια στην επιφάνεια. Κι αν βγαίνει, αυτό γίνεται μέχρι ένα συγκεκριμένο όριο, που δεν θίγει το σύστημά τους, πολύ περισσότερο να γίνει κυρίαρχη άποψη.
• Ο έλεγχος στο διαδίκτυο είναι ασφυκτικός από τους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς και τα κράτη, σε συνεργασία με τους ομίλους των social media, Facebook, Twitter, YouTube και τη «Microsoft». Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το 2016, κατέληξε από κοινού με τα μονοπώλια του διαδικτύου στην κατάρτιση ενός «κώδικα συμπεριφοράς» για την καταπολέμηση της διάδοσης «ρητορικής μίσους» στο διαδίκτυο, σύμφωνα με τον οποίο οι παραπάνω εταιρείες δεσμεύονται μεταξύ άλλων να παρέχουν πληροφορίες και να ειδοποιούν τις αρχές των κρατών, όταν εντοπίζουν «ρητορική μίσους». Φυσικά, είναι τόσο ασαφής η έννοια της «ρητορικής μίσους» που μπορεί εύκολα να «χωρέσει» οτιδήποτε θεωρηθεί επικίνδυνο για την «κοινωνική ειρήνη» της άρχουσας τάξης, ιδιαίτερα σε μια περίοδο κατά την οποία η EE εντείνει την ολομέτωπη επίθεση ενάντια στα δικαιώματα των λαών των κρατών - μελών της και ο αντικομμουνισμός προβάλλει ανοιχτά ως επίσημη πολιτική της... Πρόσφατα, άλλωστε, ανήμερα την 9η Μάη, Μέρα της Αντιφασιστικής Νίκης των Λαών, το Facebook «μπλόκαρε» τις αναρτήσεις της φωτογραφίας με την κόκκινη σημαία με το σφυροδρέπανο στο Ράιχσταγκ ως επικίνδυνες!

Τα social media ως πολιτικό εργαλείο

Με βάση τα παραπάνω, είναι φυσικό το διαδίκτυο και πολύ περισσότερο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να αξιοποιούνται ως πολιτικά εργαλεία, για τη διαμόρφωση της λεγόμενης «κοινής γνώμης», τη χειραγώγηση των λαϊκών και νεανικών συνειδήσεων, ουσιαστικά την παρέμβαση - επίσημη και ανεπίσημη - κρατών, πολιτικών κομμάτων, επιχειρηματικών ομίλων. Η παρέμβαση αυτή έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο που αξιοποιείται ακόμα και για ενδοαστικές αντιπαραθέσεις, όπως έδειξε η πρόσφατη διαμάχη του Προέδρου των ΗΠΑ, Ντ. Τραμπ, με μερίδα μέσων κοινωνικής δικτύωσης...

Μόνο τους τελευταίους μήνες είχαμε την εμφάνιση δεκάδων χιλιάδων bots³και άνω των 200 εκατ. tweets, τα οποία αξιοποιήθηκαν για να αναπαράξουν επικίνδυνες συνωμοσιολογικές θεωρίες γύρω από τον κορονοϊό, για να προβάλουν την ανάγκη «επανεκκίνησης της οικονομίας» κ.ά.

Ταυτόχρονα, δημιουργούνταν με γεωμετρική πρόοδο hashtags, που προσπαθούσαν να καλλιεργήσουν το μίσος ενάντια στον κινεζικό λαό, με την πρόφαση ότι η Κίνα ευθύνεται για την εμφάνιση και διασπορά του ιού. Ολα αυτά προφανώς δεν γίνονται αυθόρμητα... Αντίστοιχη εμπειρία έχουμε και στην Ελλάδα, όχι μόνο από τη δράση μηχανισμών τους τελευταίους μήνες στην πανδημία, αλλά και από προηγούμενες φάσεις, όπου συγκεκριμένοι μηχανισμοί έδρασαν για να κατευθύνουν τη λαϊκή δυσαρέσκεια σε κανάλια που ωφελούν το σύστημα, να προετοιμάσουν την αναμόρφωση του πολιτικού συστήματος κ.λπ.

Η ίδια η «φύση» των συγκεκριμένων μέσων δίνει αυτήν τη δυνατότητα, καθώς λειτουργούν ως πολλαπλασιαστές ισχύος. Γι' αυτό και είναι πιο συχνό το φαινόμενο της διάδοσης fake news. Βεβαίως, fake news υπήρχαν πάντα. Αλλωστε, τα μεγαλύτερα fake news τα παράγουν και αναπαράγουν κυβερνήσεις, ιμπεριαλιστικοί οργανισμοί, δολοφονικοί μηχανισμοί κ.λπ., είτε αξιοποιώντας τα social media είτε όχι (βλ. πολέμους ενάντια σε Ιράκ, Γιουγκοσλαβία κ.λπ.).

Αυτό που σήμερα έχει αλλάξει είναι η πιο γρήγορη και ανεύθυνη διάδοση «ψεύτικων ειδήσεων» από πολλές και φαινομενικά διαφορετικές πηγές, που επιδρούν στη λογική «αφού το λένε τόσο πολλοί, έτσι θα είναι». Συνήθως, όμως, το αποτύπωμα που αφήνουν τέτοια δημοσιεύματα είναι ισχυρό, ακόμα και αν έχει διαψευστεί η «ψεύτικη είδηση» με τον πιο σαφή και κατηγορηματικό τρόπο, ακόμα κι από αυτόν που τη δημοσίευσε.

Ταυτόχρονα, ένα στοιχείο, που ενισχύεται με τα social media, είναι πως την «ατζέντα» της επικαιρότητας την καθορίζουν τις περισσότερες φορές επιμέρους θέματα, που όμως παίρνουν διαστάσεις από τα social media. Για παράδειγμα, η διπολική αντιπαράθεση, πάνω στην οποία στηρίζονται τόσο η ΝΔ όσο και ο ΣΥΡΙΖΑ, τροφοδοτείται συνεχώς από την επικαιρότητα και τον σχολιασμό που κάνουν οι μηχανισμοί τους - επίσημοι και ανεπίσημοι - στα social media.

Τα παραδείγματα πολλά... Μόνο τις τελευταίες μέρες είχαμε το σόου που στήθηκε πάνω στα θύματα της δολοφονικής επίθεσης στη Marfin, τα διαμερίσματα Παπαδημούλη, το σαρδάμ Μητσοτάκη περί «Νότιας Ζηλανδίας», τη στιγμή που ανακοίνωναν και οι δύο - και ο Μητσοτάκης και ο Τσίπρας - την ανάγκη ο λαός να πληρώσει το μάρμαρο και αυτής της κρίσης κ.ά. Αυτός ο τρόπος διαμόρφωσης της πολιτικής αντιπαράθεσης είναι «οξυγόνο» για το αστικό πολιτικό σύστημα, αφού αναδεικνύονται και κυριαρχούν κάλπικες διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στα δύο αυτά κόμματα και, ταυτόχρονα, θάβεται η βασική, στρατηγική τους σύμπλευση.

Ο ρόλος των social media στην «κοινωνικοποίηση»

Ισως, όμως, το πιο σημαντικό αποτύπωμα αυτής της περιόδου σχετικά με την επίδραση των social media είναι πως ουσιαστικά προετοίμασαν, διευκόλυναν και ενίσχυσαν την κοινωνική αποστασιοποίηση, το περιβόητο «social distancing», που γίνεται προσπάθεια να γενικευτεί ως τρόπος επικοινωνίας και εργασίας... Πως διαμόρφωσαν και διαμορφώνουν στάση ζωής, κριτήριο, τρόπο σκέψης...

Δεν είναι τυχαία η ραγδαία διάδοση στη νέα γενιά και το ότι είναι δημοφιλή μέσα και εφαρμογές, όπως το «instagram» και το «tiktok», που βασίζονται πρωτίστως και απολύτως στην εικόνα, μετατρέπουν το κουτσομπολιό σε «επικοινωνία», προβάλλουν πρότυπα και αξίες μιας «εικονικής πραγματικότητας», καλλιεργώντας στερεότυπα, εμπορευματοποιώντας ακόμα και το ίδιο το ανθρώπινο σώμα. Οι περιβόητοι «influencers»⁴ έχουν παίξει σ' αυτό καθοριστικό ρόλο.

Βεβαίως, δεν είναι αμελητέο ένα «υπόκωφο» ταξικό μίσος που εκδηλώθηκε το διάστημα της πανδημίας σε εκατοντάδες χιλιάδες νέους ανά την υφήλιο, όταν οι «influencers» καλούσαν τον κόσμο να μείνει σπίτι του, προβάλλοντας και διαφημίζοντας τη ζωή στις βίλες και τις πισίνες τους, τη στιγμή που βλέπαμε εικόνες με ομαδικούς τάφους στις ΗΠΑ, να αναγκάζονται να μένουν οικογένειες σε 50 και 60 τετραγωνικά, με αναστολή συμβάσεων, μειώσεις μισθών, απολύσεις κ.λπ.

Ειδικά η ανερχόμενη εφαρμογή κοινωνικής δικτύωσης «tiktok»⁵ που κερδίζει συνεχώς χρήστες νέων ηλικιών (το 40% των χρηστών του είναι 16 - 24 ετών) και έκανε θραύση την περίοδο της πανδημίας, έφτασε στο σημείο να μην προωθεί περιεχόμενο χρηστών που είναι άσχημοι, φτωχοί, ανάπηροι ή που γενικά δεν προβάλλουν μία ...αισιόδοξη εικόνα προς τα έξω!

Βέβαια, η «ευαισθησία» τους για το περιεχόμενο που δημοσιεύεται, φάνηκε, όταν ένας έφηβος στη Βραζιλία χρησιμοποίησε το «tiktok» για να προβάλει σε ζωντανή αναμετάδοση την αυτοκτονία του και οι υπεύθυνοι της πλατφόρμας έκαναν 3 ώρες να ειδοποιήσουν τις αρμόδιες αρχές, ενώ το γνώριζαν. Σε εκείνο το διάστημα έπαιρναν μέτρα για να μη διαδοθεί το βίντεο και να μη γίνει «viral», προκειμένου να προστατεύσουν τη φήμη και κατ' επέκταση τα κέρδη της εταιρείας...

Το ΚΚΕ και η ΚΝΕ αξιοποιούμε το διαδίκτυο και τα social media συλλογικά και οργανωμένα

Με βάση όλα τα παραπάνω, είναι δεδομένο πως δεν μπορούμε να περιορίσουμε τη δράση του αντιπάλου στο διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, σε μέσα δηλαδή που του ανήκουν. Τα αξιοποιούμε, όμως, συλλογικά και οργανωμένα (ένα πλεονέκτημα που μόνο το ΚΚΕ και η ΚΝΕ μπορούμε να έχουμε), προκειμένου οι θέσεις και οι δράσεις μας να προπαγανδίζονται σε περισσότερο κόσμο, έχοντας όμως ως δεδομένο ότι οι ανατρεπτικές, ριζοσπαστικές ιδέες του ΚΚΕ και της ΚΝΕ δεν μπορούν να ακουστούν στην ολότητά τους, πόσο μάλλον να πείσουν, μέσα σε ένα εχθρικό μέσο. Είναι σαν να πιστεύει κανείς ότι όλοι αυτοί οι «καρχαρίες», οι κολοσσοί του συστήματος είναι αποφασισμένοι να αυτοκτονήσουν...

Μάλιστα, την περίοδο της πανδημίας προσπαθήσαμε να βελτιώσουμε την παρέμβασή μας στο διαδίκτυο, δοκιμάζοντας και νέες μορφές, όπως ήταν τα «podcasts» της ΚΝΕ, σειρά θεματικών εκπομπών, δηλαδή, για ζητήματα που απασχολούν τη νεολαία για την επικαιρότητα, τον πολιτισμό, τη μουσική, τον αθλητισμό, την επιστήμη, την ιστορία κ.ά., που σκοπεύουμε να μονιμοποιήσουμε το επόμενο διάστημα. Συνολικά, αξιοποιήσαμε καλύτερα το διαδίκτυο, με τη λειτουργία νέου, ανανεωμένου site της ΚΝΕ, με την καλύτερη αξιοποίηση του καναλιού της Οργάνωσης στο youtube, με την παραγωγή πολύμορφων διαδικτυακών υλικών κ.ά.

Αυτό, όμως, που επιβεβαιώνεται και απ' αυτήν την περίοδο είναι ότι η ζωντανή δράση του Κόμματος και της ΚΝΕ, του εργατικού - λαϊκού κινήματος είναι αυτή που τροφοδοτεί και την παρέμβαση στο διαδίκτυο και τα social media και όχι το αντίστροφο (βλ. μέρες πανελλαδικής δράσης για την Υγεία και τα σούπερ μάρκετ, Πρωτομαγιά κ.λπ.).

Οι κομμουνιστές έχουμε καθήκον να αξιοποιούμε κάθε δυνατότητα που δίνουν οι νέες τεχνολογίες για να γίνονται ευρύτερα γνωστές η πολιτική πρόταση του Κόμματος, οι θέσεις της ΚΝΕ και τέτοιες δυνατότητες δίνει και το διαδίκτυο. Αυτή η παρέμβαση, όμως, δεν μπορεί να υποκαταστήσει την καθημερινή, ζωντανή επαφή στους χώρους δουλειάς, νεολαίας, στις λαϊκές συνοικίες, εκεί που μπορούν να σφυρηλατηθούν πραγματικοί δεσμοί αγώνα και συλλογικής δράσης.

Παραπομπές

1. Λέξη - φράση που κατηγοριοποιεί συζητήσεις και δημοσιεύσεις στα social media.
2. Το διάστημα μεταξύ Μάρτη και Μάη, εν μέσω πανδημίας, η περιουσία του Μαρκ Ζούκερμπεργκ, του ιδιοκτήτη του Facebook, αυξήθηκε πάνω από 46%, βγάζοντας κάθε 2 λεπτά περισσότερα από 48.000 δολάρια!
3. Διαδικτυακά ρομπότ για αναπαραγωγή αυτοματοποιημένων μηνυμάτων.
4. Ατομα που ασκούν επιρροή με τα μηνύματα (διαφημιστικά, πολιτικά κ.λπ.) που μεταδίδουν, κυρίως μέσω των social media.

5. Εφαρμογή όπου οι χρήστες έχουν τη δυνατότητα να δημοσιεύουν βίντεο έως 60 δευτερολέπτων και να παίρνουν μέρος σε διάφορες «προκλήσεις» που γρήγορα διαδίδονται και γίνονται «viral».

Της
Ελενας ΜΠΟΤΖΙΟΛΗ*
*Η Ελενα Μποτζιολή είναι μέλος του Γραφείου του ΚΣ της ΚΝΕ