Οι γυναίκες στην Μακρόνησο Γενάρης – Αύγουστος 1959

«Θα μείνουν σαν σύνολο, στην ψυχή μας... 

Συντρόφισσές μας στον πόνο και στη χαρά»

Το κολαστήριο της Μακρονήσου δεν το απέφυγαν ούτε οι γυναίκες. Στις 27 Γενάρη 1950, 1.200 εξόριστες από το Τρίκερι μεταφέρθηκαν μαζικά στη Μακρόνησο. Εκεί δημιουργήθηκε το λεγόμενο «σχολείο αναμόρφωσης» των «επικίνδυνων συνειδήσεων».

Για τις γυναίκες αυτό ήταν το ΑΕΤΟ-ΕΣΑΓ, το Πρώτο Ειδικό Τάγμα Οπλιτών - Ειδική Σχολή Αναμορφώσεως Γυναικών. Το τάγμα αυτό βρισκόταν στο πλαίσιο του Οργανισμού Μακρονήσου, που άρχισε τη λειτουργία του από το 1947, και το 1948 μετέφεραν σε αυτό πολιτικούς κρατούμενους που ήταν εκτοπισμένοι σε διάφορα νησιά.

«(...) Τέλος Γενάρη ζορίσανε τα πράγματα. Φέρανε τις γυναίκες, τις "Τρικεριώτισσες". Κύλησε πάλι η μηχανή τα γρανάζια της, αδίσταχτα, μελετημένα... Δεν κόπασε μήτε στον πόνο της μωρομάνας μήτε και στ' άσπρα μαλλιά των γιαγιάδων. Αρπαξε μωρά, τρέλανε, χώρισε. Σύντριψε δεσμούς, σκότωσε συνειδήσεις. Ολα παραδεκτά να πετύχουνε το σκοπό τους. Γέμισε ο αέρας ξεριζωμένα μαλλιά, ουρλιαχτό, στριγγλιά γυναικεία. "Αν θέλεις να ξαναδείς το παιδί σου, να σμίξεις με τον άντρα σου, να φιλήσεις τον γέρο πατέρα σου, τον τρελό αδελφό σου. Σκύψε, γονάτισε" (...) Χτες πάλι κάνανε ντου στις γυναίκες. Το πρωί μάθαμε. "O Κατσιμίχας τρελάθηκε, τον επήρανε δεμένο γι' απέναντι". Xτύπαγε μια κοπέλα όσο που την τρέλανε. Μπούκωσε στα ουρλιαχτά της μετά, κι έπεσε χάμω κι αυτός σε σπασμούς, αναίσθητος (...)» (Γιώργος Φαρσακίδης).

«Να ξέρετε πως εδώ είναι Μακρόνησος και όποιος δεν υπογράφει πεθαίνει...». Αυτά τα λόγια άκουγαν οι εξόριστες της Μακρονήσου από τη μέρα που έφταναν σε αυτό το κολαστήριο και κάθε μέρα στη συνέχεια. Είναι συγκλονιστικές οι περιγραφές και οι μαρτυρίες εξόριστων γυναικών για όσα συνέβησαν, ιδιαίτερα στο θεατράκι της Μακρονήσου.

Η πολύμορφη βία του αστικού κράτους απέναντι στις εξόριστες της Μακρονήσου ξεκίνησε με το επισκεπτήριο ανάμεσα στις εξόριστες και σε άτομα του συγγενικού τους περιβάλλοντος, τους άντρες τους, αδέλφια τους, που κρατούνται στο κολαστήριο και είχαν κάνει δηλώσεις. Τα μεγάφωνα και οι αλφαμίτες που κινούνται ανάμεσά τους ουρλιάζουν: «Φαντάροι και ιδιώτες δείξτε στις γυναίκες σας τον τίμιο δρόμο της μετάνοιας. Βοηθήστε τες να ανανήψουν», περιμένοντας πολλά από την επίδραση των αφηγήσεων για τα βασανιστήρια και της δήλωσης των συγγενικών προσώπων, στη σκέψη και τη στάση των εξόριστων γυναικών. Οι γυναίκες αναμετρούν την κόλαση που τους διηγήθηκαν οι δικοί τους, μα μένουν ορθές. Λιγοστές ήταν οι απώλειες...

Απόψε χτυπούνε τις γυναίκες: 30 Ιανουαρίου 1950

 

«Μακρόνησος, 21/7/1950»,

έργο της Κατερίνας Χαριάτη - Σισμάνη

«...Μας ξυπνούν μέσα στ' άγρια χαράματα. Οι σκηνές μας γεμίσαν από ουρλιαχτά και βρισιές. Κλωτσούν τα στρώματά μας. Και τα μεγάφωνα να φωνάζουν συνέχεια: "Προσοχή! Προσοχή! Ολες οι γυναίκες του ΕΣΑΓ να κατέλθουν στο χώρο του Θεάτρου"».

«...Στο Θέατρο μας διατάζουν να καθίσουμε κατάχαμα. Κουλουριαζόμαστε η μία δίπλα στην άλλη. 

Είμαστε καθισμένες πάνω στα πόδια μας. Γύρω από το τοιχάκι που έχει ο περίγυρος του Θεάτρου στέκονται αλφαμίτες οπλισμένοι. Ολοι είναι σε κίνηση, όλοι φουριόζοι και βλοσυροί. Λες και κάνουν άμιλλα ποιος θα φανεί σκληρότερος από τον άλλο... Τα όμορφα πρόσωπα των κοριτσιών μας τώρα γίνονται αγνώριστα. Φορέσανε τη μάσκα του τρόμου. Τα μικρά παιδάκια σφιγμένα γύρω από το λαιμό της μάνας τους παρακολουθούν ανυποψίαστα μα και τρομαγμένα. Ολες οι αισθήσεις μας σε υπερένταση. Ακούμε φωνές, προστάγματα στρατιωτικά, λες και πρόκειται να δοθεί μια στρατιωτική μάχη».

Συγκεντρωμένοι αξιωματικοί και αλφαμίτες είχαν φτιάξει γύρω τους έναν κλοιό φωνάζοντας με μανία: «Εχιδνες φαρμακερές! Η μέρα που σας τάξαμε έφτασε (...) Κοιτάχτε γύρω τη θάλασσα, τον ήλιο, το φως για τελευταία φορά, γιατί σήμερα, αν δεν υπογράψετε, θα κλείσουν τα μάτια σας για πάντα. Δεν υπάρχει οίκτος για σας, δεν υπάρχει ανθρωπισμός, δεν υπάρχει έλεος (...) Θα ανανήψετε. Είτε το θέλετε είτε όχι. Και στο φορείο επάνω. Θα υπογράψετε, κι αν βρεθεί φορείο. Το καλό που σας θέλουμε, για να σας γλιτώσουμε από τις αλυσίδες του κομμουνισμού». Μέσα σε φωνές, βρισιές, φοβέρες και εκβιασμούς οι αλφαμίτες περιφέρονται ανάμεσα στις γυναίκες και τις προτρέπουν για τη δήλωση: «Τι καθόσαστε και δεν πάτε στο Α2. Τόσοι και τόσοι δα υπέγραψαν. Εσείς θα γίνετε ηρωίδες;».

«"Χωρίς οίκτο, χωρίς οίκτο!", έδιναν διαταγές οι ανώτεροι στους αλφαμίτες και, μόλις αυτοί έκαναν να χιμήξουν, ακουγόταν πάλι μια φωνή που έλεγε: "Εχετε μια τελευταία ευκαιρία να σωθείτε. Ενα τέταρτο προθεσμία για να διαλέξετε ζωή ή θάνατο"».

Ο ψυχολογικός βασανισμός εντάθηκε όταν ανακοινώθηκε πως ανάμεσα στις εξόριστες που βρίσκονταν στο θέατρο υπήρχαν 120 γυναίκες που, ενώ υπέγραψαν στη Λάρισα, τις φέρανε επίτηδες μαζί με εκείνες από το Τρίκερι για να πάρουν το απολυτήριο εκεί στη Μακρόνησο και να φανεί έτσι πως υπογράψανε πολλές γυναίκες. Κάλεσαν και τις υπόλοιπες ν' ακολουθήσουν.

Οταν διαπίστωσαν πως καμία άλλη δεν κουνήθηκε, διέταξαν να πάρουν οι δεσμοφύλακες τα παιδιά από τις μανάδες τους. «Αν θέλετε να παραμείνετε μάνες, να μετανοήσετε για την προδοσία που κάνατε μέχρι τώρα στην πατρίδα και να υπογράψετε δήλωση νομιμοφροσύνης. Αλλιώς τα παιδιά δεν σας ανήκουν. Δώστε τα παιδιά στις γυναίκες που φεύγουν». Μάνες και παιδιά σφιχταγκαλιάζονται. 

Παλεύουν οι αλφαμίτες που ξεχύθηκαν στο θέατρο, να ξεριζώσουν τα παιδιά από τις μανάδες τους. 

Τ' αρπάζουν και τρέχουν αντίπερα να τα παραδώσουν στις αντάρτισσες. Ο σπαραγμός των παιδιών διαπερνάει τις καρδιές των γυναικών. Το κλάμα των παιδιών αντήχησε πάνω σ' όλο το Μακρονήσι. Κι όλα αυτά για να εκβιάσουν τις μανάδες τους και να πάνε να υπογράψουν ένα χαρτί που θα λέει: «Ολως αβιάστως και αυθορμήτως αποκηρύσσω με όλην την δύναμιν της ψυχής μου τον ξενοκίνητον συμμοριτισμόν, το εθνοκτόνον ΚΚΕ και τας παραφυάδας αυτού...».

Κι όμως αυτές, ακόμα και μπροστά σε αυτήν την απειλή, έμειναν όρθιες, αλύγιστες. Σήκωσαν το κεφάλι ψηλά, το γύρισαν από την άλλη μεριά και από το αντίθετο μέρος που κοίταγαν τέντωσαν τα χέρια τους κι έδωσαν τα παιδιά τους. Οι μανάδες μένουν κολλημένες στο παγωμένο χώμα. Καμία δεν σηκώθηκε να υπογράψει... Ομως μερικές θέσεις αραιώνουν...

Οι απειλές συνεχίστηκαν, μαζί με μια ακόμα προθεσμία για να υπογράψουν «δήλωση μετανοίας». 

Γύρω από τις γυναίκες που βρίσκονταν στο κέντρο του θεάτρου έστησαν πολυβόλα. «Σας δίνουμε ένα τέταρτο προθεσμία. Αν δεν υπογράψτε, θα πεθάνετε... Τα πολυβόλα έτοιμα. Αρχίζουμε». Και από τα μεγάφωνα άρχισαν να φωνάζουν: «15, 14, 13.... 8, 7 ... 3, 2, 1, ΜΗΔΕΝ».

Εμειναν περίπου 600 γυναίκες... «Σφιγγόμαστε κοντά-κοντά. Κρατιόμαστε από τα χέρια. Ο εαυτός μας χάθηκε μέσα στη μάζα. Είμαστε όλες ένα. Ενα με τους σακατεμένους ήρωες της χαράδρας... Κρατάμε την ανάσα. Ολη μας η δύναμη, όλη η σκέψη συγκεντρώνεται σ' έναν πόθο: Ν' αντέξουμε! Να μην προδώσουμε!».

Το σύγχρονο μήνυμα της αταλάντευτης στάσης και αντοχής

Η θαυμαστή ανθεκτικότητά τους, που έβαλε σφραγίδα στην ιστορία του εργατικού - λαϊκού κινήματος, πηγάζει ακριβώς από το ότι συνέδεσαν τη ζωή τους, τα «όχι» και τα «ναι» στα διλήμματα και στις αποφάσεις τους, με την πιο ριζοσπαστική ιδέα στην ιστορία της ανθρωπότητας, την κατάργηση της τελευταίας ιστορικά εκμεταλλευτικής κοινωνίας.

Κάτω από την επίδραση των κομμουνιστικών ιδεών, με τη δυναμική της ταξικής πάλης, μετρούσαν καθημερινά φαινομενικά μικρές νίκες απέναντι στην πολύπλευρη βία του αστικού κράτους.

Το μήνυμα της αταλάντευτης στάσης τους μεταφράζεται σήμερα στον «βουβό» και «χαμηλών τόνων» ηρωισμό σε συνθήκες όπου φαίνεται ότι «τίποτα δεν κινείται». Μπορεί να εξοπλίσει με αντοχή, ιδιαίτερα σε μια περίοδο που οι μεταβολές μπορεί να είναι πιο γρήγορες και αντίστοιχα οι συνειδήσεις να μεταβάλλονται γρήγορα, είτε σε θετική, προοδευτική, ανατρεπτική κατεύθυνση είτε σε πιο αντιδραστική.

Στις σημερινές συνθήκες, οι φαινομενικά μικρές νίκες είναι η επίμονη προσπάθεια για να κερδίζει έδαφος σε όλο και περισσότερες εργατικές - λαϊκές συνειδήσεις, ιδιαίτερα στη νεολαία, η αντικαπιταλιστική - αντιμονοπωλιακή κατεύθυνση. Είναι η προσπάθεια συγκρότησης κομμουνιστικών πυρήνων μέσα στα εργοστάσια, στις μεγάλες επιχειρήσεις.

Είναι οι μικρές νίκες απέναντι στην απογοήτευση που διαμορφώνουν ο αρνητικός συσχετισμός δυνάμεων, οι μακροχρόνιες συνέπειες της αντεπανάστασης. Οι νίκες απέναντι στη δύναμη της συνήθειας, της ρουτίνας. Είναι η αφομοίωση των διδαγμάτων, της θετικής και αρνητικής πείρας που έδωσε η ταξική πάλη στη χώρα μας και διεθνώς.

Πηγές:

ΚΟΜΕΠ τεύχος 1/2016, «Οι αλύγιστες της ταξικής πάλης», της Επιτροπής του ΚΣ της ΚΝΕ για τις νέες γυναίκες και τα νέα ζευγάρια

«ΜΑΚΡΟΝΗΣΟΣ, Ιστορικός Τόπος», τόμος Γ΄, Χρονικό του Γιώργου Φαρσακίδη

«ΜΑΚΡΟΝΗΣΟΣ - Απόψε χτυπούνε τις γυναίκες», μαρτυρία της Νίτσας Κ. Γαβριηλίδου, ιδιωτική έκδοση, Αθήνα 2004

«Στρατόπεδα γυναικών», Βικτωρίας Θεοδώρου (επ.), Αθήνα - «Μακρόνησος: Απόψε χτυπάνε τις γυναίκες»

 

Τόποι εξορίας

Γυναίκες στην εξορία

«Απόψε χτυπούνε τις γυναίκες»