Εφαλτήριο γνωριμίας των νέων με την Ιστορία της ταξικής πάλης

 ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΜΠΕΛΑΚΙΩΝ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1940-'49

 Στεγάζεται στον χώρο που λειτούργησε ένα από τα παράνομα τυπογραφεία του ΚΚΕ από το 1942 έως το 1944

Στην καρδιά του Κισσάβου, με θέα τις πλαγιές και τις κορυφές του Ολύμπου, βρίσκεται το Μουσείο Αμπελακίων περιόδου 1940-1949.

Το μουσείο αυτό αποτελεί μέρος του δικτύου ιστορικών χώρων και μνημείων της ΚΕ του ΚΚΕ, που απλώνονται σε όλη τη χώρα, για να αποδώσουν την ελάχιστη οφειλόμενη τιμή στους χιλιάδες αλύγιστους της ταξικής πάλης και να συμβάλουν στη γνωριμία με την Ιστορία της ταξικής πάλης στη χώρα μας.

Ο Θανάσης Χαμαϊδής κατά την αποκάλυψη του τυπογραφείου

Το μουσείο στεγάζεται στον χώρο που λειτούργησε ένα από τα παράνομα τυπογραφεία του ΚΚΕ, την περίοδο της Κατοχής, από το 1942 έως το 1944. Συγκεκριμένα, στεγάζεται στο σπίτι του αγωνιστή Θανάση Χαμαϊδή, στον οποίο το Κόμμα είχε αναθέσει το καθήκον για τη δημιουργία του παράνομου τυπογραφείου του ΕΑΜ Κισσάβου - Κάτω Ολύμπου, που φέτος συμπληρώνει 80 χρόνια από το στήσιμό του.

Τα εκθέματα και το υλικό που περιλαμβάνει αφορούν κατά κύριο λόγο την περίοδο 1940-1949, δηλαδή την περίοδο της ΕΑΜικής Αντίστασης και της εποποιίας του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.

Ο αντιστασιακός Τύπος στη Θεσσαλία

Ξεχωριστή σημασία για την πάλη του λαού ενάντια στη φασιστική τριπλή κατοχή, μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ και του ΚΚΕ, έπαιξαν οι εφημερίδες και τα άλλα έντυπα που κυκλοφόρησαν από το ΚΚΕ και τις ΕΑΜικές οργανώσεις.

Χωρίς υπερβολή, ο αντιστασιακός Τύπος στη Θεσσαλία αποτέλεσε το «βαρύ πυροβολικό» της Αντίστασης στην περιοχή, παίζοντας τον ρόλο του οργανωτή - καθοδηγητή του αγώνα. Ταυτόχρονα, έπαιζε και ευρύτερο μορφωτικό, αναγεννητικό, προοδευτικό ρόλο, καθώς, σε πολλές περιπτώσεις, έφερνε, για πρώτη φορά, σε επαφή με τη γραφή και την ανάγνωση ευρύτερες λαϊκές μάζες της υπαίθρου.

Υπολογίζεται ότι στη Θεσσαλία εκδόθηκαν πάνω από 80 εφημερίδες του ΕΑΜ και 58 του ΚΚΕ, πάνω από 160 περιοδικά της ΕΠΟΝ, δεκάδες Δελτία Ειδήσεων και βιβλιαράκια και χιλιάδες προκηρύξεις, τρικ κ.ά.

Στην περιοχή υπήρχαν πολλά τυπογραφεία που λειτουργούσαν μέσα σε βαθιά παρανομία. Σε σκοτεινές κρύπτες σπιτιών, σε καταπακτές και σε σοφίτες, αλλά και στα βουνά. Στον παράνομο Τύπο η δουλειά ήθελε αυταπάρνηση και θάρρος, καθώς γινόταν σε αφάνταστα δύσκολες συνθήκες. Ηταν ένα καθημερινό «παιχνίδι με τον θάνατο», αφού παραμόνευε διαρκώς ο κίνδυνος να γίνει αντιληπτή από τους κατακτητές και τους ντόπιους συνεργάτες τους.

Το αγροτόσπιτο που στέγαζε το παράνομο τυπογραφείο και δίπλα στη σημερινή του μορφή, μετά τη μετατροπή του σε Μουσείο

Το κρυφό τυπογραφείο στα Αμπελάκια

Τον Αύγουστο του 1942, μετά από πρωτοβουλία του Κώστα Χαλκιά (αργότερα πήρε το ψευδώνυμο «Βουνίσιος») και του Παναγιώτη Ζιαβλάκη, πάρθηκε η απόφαση για δημιουργία τυπογραφείου στα Αμπελάκια από τον Θανάση Χαμαϊδή ή Δαυλό.

Η επιλογή του Χαμαϊδή, για να στεγαστεί στο σπίτι του το τυπογραφείο, έγινε επειδή ήταν εχέμυθος, δεν κινούσε την περιέργεια και ήταν «υπεράνω υποψίας», καθότι προερχόταν από φιλοβασιλική οικογένεια. Ταυτόχρονα, βέβαια, διέθετε υψηλό αίσθημα κομματικής ευθύνης.

Το τυπογραφείο άρχισε να λειτουργεί και στις 24 Φλεβάρη του 1943 κυκλοφορεί το πρώτο φύλλο της εφημερίδας «ΕΘΝΙΚΗ ΝΙΚΗ», όργανο του ΕΑΜ, Διαμερίσματος Βουνού, Τομέας 4ος ΠΕ ΛΑΡΙΣΑΣ, σε 50 αντίτυπα. Την 1η Μάρτη εκδίδεται η εφημερίδα «ΤΟ ΚΑΡΙΟΦΥΛΛΙ», όργανο των Ελλήνων Ανταρτών Ολύμπου - Κισσάβου.

Στην περιοχή του Κισσάβου εκδόθηκαν και πολλές άλλες εφημερίδες, ανάμεσά τους οι εξής: «ΑΛΗΘΕΙΑ», «ΠΑΡΤΙΖΑΝΟΣ», «ΑΝΤΙΦΑΣΙΣΤΑΣ», «ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΕΦΕΔΡΟΥ», «ΝΕΑΝΙΚΗ ΖΩΗ», «ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΒΟΥΝΟ», «ΛΑΪΚΗ ΝΙΚΗ», «ΔΡΑΣΗ», «ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΗΣ», «ΟΔΗΓΟΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ», καθώς και πάμπολλες προκηρύξεις και δελτία ειδήσεων.

Η λειτουργία του τυπογραφείου γινόταν σε συνθήκες παρανομίας. Στο παράθυρο του σπιτιού υπήρχε μια μεγάλη πλάκα που μπορούσε να μετακινηθεί, κάτω από την οποία ο Χαμαϊδής σχημάτιζε κρυψώνα, όπου τοποθετούσε τις εφημερίδες και τα άλλα υλικά.

Ο Χρήστος Μάντζιος, που έπαιζε τον ρόλο του διακινητή, βλέποντας τον Χαμαϊδή να βγαίνει στην πλατεία του χωριού, πήγαινε στο σπίτι του και από το μισάνοιχτο παράθυρο της κουζίνας έπαιρνε τα έντυπα και τα διακινούσε στα χωριά της περιοχής, χωρίς να γνωρίζει ότι στο σπίτι λειτουργούσε τυπογραφείο. Το υλικό από το παράνομο τυπογραφείο έφτανε από τους Γόννους, Ραψάνη, χωριά Κισσάβου έως και το Μαυροβούνι στα χωριά της Αγιάς.

Κληροδότημα στο Κόμμα

Η ύπαρξη του παράνομου τυπογραφείου στα Αμπελάκια δεν έγινε γνωστή ούτε μετά την απελευθέρωση της χώρας το 1944. Οι 5-6 άνθρωποι που γνώριζαν το «μυστικό» το κράτησαν καλά φυλαγμένο στην καρδιά τους και κρυμμένο στη μνήμη τους.

Θα μαθευτεί πολύ αργότερα, το 1985, όταν ο Θανάσης Χαμαϊδής, μαζί με τον Παναγιώτη Ζιαβλάκη, πήγαν στα γραφεία της ΚΟ Θεσσαλίας του ΚΚΕ και παρέδωσαν φωτοτυπημένο υλικό. Το υλικό αυτό δημοσιεύτηκε σε ειδικό αφιέρωμα στον «Ριζοσπάστη», στις 22 Σεπτέμβρη του 1985. Στη συνέχεια ακολούθησαν πολλές εκθέσεις στη Λάρισα.

Το 2006 ο Χαμαϊδής συνέταξε τη διαθήκη του, όπου κληροδότησε το σπίτι του στο ΚΚΕ. Χαρακτηριστικά ήταν τα λόγια του: «Εδωσα το σπίτι μου στο ΚΚΕ και έχω εμπιστοσύνη μόνο σ' αυτό ότι μπορεί να αξιοποιήσει την επιθυμία μου, τιμώντας τους χιλιάδες αγωνιστές που έδωσαν τον αγώνα για τη λευτεριά της πατρίδας μας και όσους πέθαναν παλικαρίσια στα εκτελεστικά αποσπάσματα, τιμώντας τη μνήμη αυτών και όσων αγωνίζονται σήμερα για μια καλύτερη ζωή».

Λίγο πριν πεθάνει, είχε τη χαρά να δει έτοιμα τα σχέδια της συντήρησης του παλιού αυτού αγροτόσπιτου και της μετατροπής του σε έναν λειτουργικό χώρο για τις ανάγκες και τις δραστηριότητες ενός Μουσείου. Δεκάδες άνθρωποι δούλεψαν με αυταπάρνηση, ανιδιοτέλεια και μεράκι, από την καταγραφή, τον σχεδιασμό, τον καθαρισμό και τελικά τη συντήρηση και τελειοποίηση αυτού του κτιρίου.

Δυστυχώς δεν πρόλαβε να είναι ο πρώτος που θα διαβεί την πόρτα του ιστορικού σπιτιού, διαμορφωμένου σε μουσείο. Τα εγκαίνιά του έγιναν στο πλαίσιο εκδήλωσης που πραγματοποίησε η ΚΕ του ΚΚΕ για τα 90χρονα του Κόμματος, στις 27 Σεπτέμβρη του 2008, μέρα που συμπίπτει με την ημερομηνία ίδρυσης του ΕΑΜ.

Οι σκοποί και τα μέσα του

Οπως τονίζεται και στην ιστοσελίδα του (mouseioampelakia.wordpress.com), το Μουσείο έχει ως σκοπό τη μελέτη, διάσωση, προβολή και διάδοση της πραγματικής Ιστορίας της περιόδου 1940-'49, αλλά και περιόδων που προηγήθηκαν ή ακολούθησαν την κεντρική αυτή περίοδο, στον βαθμό που αυτές επηρέασαν ή επηρεάστηκαν από τα γεγονότα της περιόδου 1940-'49 (π.χ. Μεταξική δικτατορία, μετεμφυλιακό καθεστώς, δικτατορία 1967-'74 κ.ά.), και στον βαθμό που συντελεστές της περιόδου 1940-'49 ενεπλάκησαν στα γεγονότα πριν και μετά.

Κατά προτεραιότητα, παρουσιάζει τα ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα της περιοχής Κισσάβου - Κάτω Ολύμπου, του ευρύτερου χώρου της Λάρισας, της Θεσσαλίας και κατ' επέκταση σε όλη την Ελλάδα. Επίσης, στόχο έχει τη διάδοση των σκοπών για τους οποίους αγωνίστηκαν οι ΕΑΜικές οργανώσεις και ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας.

Ιδιαίτερος στόχος είναι να μάθουν οι νεότερες γενιές την ιστορία της ΕΑΜικής Αντίστασης, μέσα από μουσειοπαιδαγωγικά προγράμματα, καλλιτεχνικές και παιδαγωγικές δραστηριότητες, με εκπαιδευτικό, οπτικοακουστικό και άλλο υλικό.

Για την επίτευξη των στόχων του, το Μουσείο συλλέγει, συντηρεί, ψηφιοποιεί και εκθέτει συλλογή βιβλίων, εντύπων, φωτογραφιών, εγγράφων και άλλων αντικειμένων που τεκμηριώνουν την Ιστορία της εποχής, καθώς και συγκεντρώνει σε ψηφιακή μορφή συνεντεύξεις ή άλλο οπτικό - ακουστικό υλικό που αφορά την περίοδο 1940-1949. Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στον Τύπο της περιόδου που έχει εκδοθεί σε επίπεδο νομού Λάρισας καθώς και των άλλων θεσσαλικών νομών.

Στο εσωτερικό του Μουσείου, στο ισόγειο, ο επισκέπτης θα δει πώς ήταν το κτίσμα το 2006 και πώς έγινε το 2008, καθώς και πίνακες με τη διάρθρωση του ΕΛΑΣ το 1944, τους τόπους εκτέλεσης από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής, πίνακα για τη δράση της ΕΠΟΝ, έργα εξόριστων, τυπογραφικό μηχάνημα και ονόματα γυναικών που εκτελέστηκαν από όλους τους νομούς της Θεσσαλίας. Επίσης αγροτικά αντικείμενα που χρησιμοποιούσε η οικογένεια Χαμαϊδή.

Στον όροφο υπάρχουν τα αντικείμενα που χρησιμοποιήθηκαν για την έκδοση του παράνομου Τύπου, όπως πολύγραφος, ασύρματος, οι δύο κρύπτες, μία στη μεσοτοιχία όπου κρυβόταν το τυπογραφείο και μία στον νεροχύτη της κουζίνας με την κινητή πλάκα, φωτογραφίες των πρωτεργατών της Κομματικής Οργάνωσης Αμπελακίων του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, φωτογραφίες Αμπελακιωτών και άλλων αγωνιστών της ΕΑΜικής Αντίστασης και του κομμουνιστικού κινήματος, χειρόγραφες μαρτυρίες, σημαντικά έργα εξόριστων και τέλος τον χώρο με αντικείμενα του Θανάση Χαμαϊδή.

Πηγή γνώσης και διδαχής για τους νέους

Στα 14 χρόνια λειτουργίας του έχει διοργανώσει εκδηλώσεις, εκθέσεις, προβολές, συναυλίες, συζητήσεις, παρουσιάσεις βιβλίων με πολιτιστικό, κοινωνικό, ιστορικό περιεχόμενο, που αφορούν την περίοδο αυτή.

Παράλληλα, το Μουσείο επισκέπτονται συχνά όχι μόνο Οργανώσεις του Κόμματος και της ΚΝΕ, αλλά και πολλά σχολεία από όλη τη χώρα.

Το γεγονός αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς η ιστορία του τυπογραφείου και τα εκθέματα του Μουσείου μπορούν να αποτελέσουν τροφή για τη μελέτη, την επαφή με την ιστορική και πολιτική γνώση, με σκοπό να διατηρηθεί ζωντανή η ιστορική μνήμη, να αναδειχθεί η αλήθεια, απέναντι στην προσπάθεια συκοφάντησης και διαστρέβλωσης του αγώνα των ΕΑΜ - ΕΛΑΣ και ιδιαίτερα του ΔΣΕ.

Μέσα από την επίσκεψη στο Μουσείο, δίνεται η δυνατότητα στους παλιότερους να θυμηθούν και στους νεότερους να μάθουν ποιοι ήταν αυτοί που στις δύσκολες συνθήκες της Κατοχής οργάνωσαν την πάλη του λαού, για να ζήσουν σε μια λεύτερη πατρίδα, με τον λαό αφέντη στον τόπο του.

Μέσα από την ιστορία για το στήσιμο και τη λειτουργία του παράνομου τυπογραφείου, μπορεί να αναδειχτεί ακόμα πιο καθαρά το πώς το Κόμμα και η ΚΝΕ, οι κομμουνιστές μπορούν να υλοποιούν στόχους δύσκολους και απαιτητικούς, αντλώντας δύναμη από το παράδειγμα καθημερινών ανθρώπων, που παρ' όλες τις καθημερινές σκοτούρες της βιοπάλης και τις δύσκολες συνθήκες, έγιναν οι πρωταγωνιστές της Ιστορίας, δουλεύοντας με πείσμα και πνεύμα πρωτοβουλίας.

Για αυτόν τον λόγο, αξίζει να επισκεφτούν το Μουσείο Αμπελακίων ακόμα περισσότεροι άνθρωποι, ατομικά και οργανωμένα. Στην υπόθεση αυτή μπορούν να συμβάλουν τόσο οι τοπικές Οργανώσεις του Κόμματος και της ΚΝΕ όσο και αγωνιστές εκπαιδευτικοί, οργανώνοντας μια εκδρομή - ξενάγηση στα πλαίσια εορτασμού σημαντικών επετείων, όπως αυτή της 28ης Οκτώβρη κ.λπ.

Γ. Π