Αν οι εικόνες που έρχονται από τη μητρόπολη του καπιταλισμού είναι εικόνες από το μέλλον, η πολυδιαφημισμένη επίσκεψη των 30 αμερικανικών πανεπιστημίων είναι μια καλή ευκαιρία για να προβληματιστούμε για το μέλλον της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης - αν αυτή συνεχίσει να πορεύεται πάνω στις ράγες της Μπολόνια και της εργαλειοθήκης του ΟΟΣΑ.
Το μακρινό 1956, στον απόηχο του σοκ που προκάλεσε στις ΗΠΑ η εκτόξευση του «Σπούτνικ», περνάει από τη Βουλή των Αντιπροσώπων ο «Νόμος για την Παιδεία Εθνικής Αμυνας» (NDEA), που «διέθεσε σημαντικά κονδύλια για χαμηλότοκα φοιτητικά δάνεια, δίνοντας ώθηση στα δημόσια και ιδιωτικά κολέγια και πανεπιστήμια. (...) Οι φοιτητές, από 3,6 εκατ. το 1960, έφτασαν τα 7,5 εκατ. το 1970». Κάπως έτσι, 60 χρόνια πριν, μπήκαν στη ζωή των Αμερικανών τα φοιτητικά δάνεια κι άνοιξε η πόρτα των πανεπιστημίων για τα πολυπληθή μεσαία στρώματα. Σήμερα, τα ομοσπονδιακά δάνεια, μαζί με τα πολιτειακά και τα ιδιωτικά (από τράπεζες), είναι το βασικό χρηματοδοτικό εργαλείο για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση στις ΗΠΑ, η οποία καλύπτει από 2ετή κολέγια επαγγελματικής κατάρτισης (community colleges), που προσφέρουν μεταλυκειακή εκπαίδευση τύπου ΙΕΚ, μέχρι μεγάλα πολιτειακά και ιδιωτικά πανεπιστήμια. Κάθε χρόνο, πάνω από το 70% των φοιτητών καταφεύγει στον δανεισμό για να αντιμετωπίσει το κόστος σπουδών. Το σωρευτικό χρέος από φοιτητικά δάνεια ξεπερνάει πλέον το 1,7 τρισ. δολάρια, όταν το ΑΕΠ της χώρας κυμαίνεται στα 21 τρισ. δολάρια.
Σύμφωνα με το National Center for Education Statistics, στις ΗΠΑ υπάρχουν περί τα 4.000 ΑΕΙ. Από αυτά, μόνο 1.500 προσφέρουν πιστοποιημένα 4ετή προγράμματα σπουδών, ενώ 800 έχουν λιγότερους από 1.000 φοιτητές. Ανάλογα το αν λαμβάνουν ή όχι πολιτειακή χρηματοδότηση, διακρίνονται σε δημόσια και ιδιωτικά. Ολα, δημόσια και ιδιωτικά, έχουν δίδακτρα τα οποία ξεκινούν από 10.000 δολάρια (στα 2ετή community colleges) και συχνά ξεπερνούν τα 50.000 δολάρια τον χρόνο. Ολα, ανεξάρτητα από το αν λαμβάνουν ή όχι δημόσιο χρήμα, λειτουργούν με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια. Πολλά δε από τα ιδιωτικά δεν είναι καν μη κερδοσκοπικές επιχειρήσεις, αλλά μοιράζουν κέρδη σε μετόχους, επενδυτές και ιδιοκτήτες. Τα τελευταία δυο χρόνια, η πανδημία έπληξε τα οικονομικά αποτελέσματα και των πανεπιστημίων και ενέτεινε τον ήδη σφοδρό ανταγωνισμό μεταξύ τους για σταθεροποίηση της θέσης τους με άνοιγμα σε νέες αγορές, με μείωση ή πάγωμα μισθών, με αύξηση διδάκτρων, και άλλες γνωστές συνταγές - επιταχύνοντας τάσεις που ανιχνεύονται προ πανδημίας - ενώ κάποια από αυτά κατέβασαν ρολά αφήνοντας ξεκρέμαστους φοιτητές και προσωπικό.
Αποτέλεσμα αυτής της επιχειρηματικής λειτουργίας είναι η ιδιαίτερα μεγάλη κατηγοριοποίηση που χαρακτηρίζει τα πανεπιστήμια των ΗΠΑ. Ο δε ταξικός χαρακτήρας της Εκπαίδευσης έχει προ πολλού περάσει σε άλλη πίστα... Το κόστος των σπουδών είναι δυσβάσταχτο ακόμα και για τα μεσαία εισοδήματα. Στα υπέρογκα δίδακτρα προστίθενται οι δαπάνες για σίτιση και στέγαση, που ξεπερνούν τα 10.000 δολάρια τον χρόνο για 9μηνη χρήση δωματίου στις εστίες, οι δαπάνες για τα πανάκριβα βιβλία, υλικά για εργασίες κ.λπ. Ας σημειωθεί ότι 50% του πληθυσμού έχει ετήσιο εισόδημα κάτω από 65.000 δολάρια, ενώ πάνω από 10% βρίσκεται κάτω από το επίσημο όριο ακραίας φτώχειας, που για μια τετραμελή οικογένεια έχει οριστεί στα 27.000 δολάρια. Αυτό σημαίνει ότι δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι, που μετά βίας καλύπτουν τις βασικές ανάγκες τους, δεν περνούν ούτε απ' έξω, ενώ όταν κάποιο παιδί καταφέρει να βρει τον δρόμο για το πανεπιστήμιο, γίνεται ταινία και ευκαιρία για διαφήμιση των προγραμμάτων υποτροφιών για τις «υποεκπροσωπούμενες κατηγορίες»: Ετσι ονομάζεται πλέον ο ταξικός αποκλεισμός!
Ετσι, για να αντεπεξέλθουν στο δυσθεώρητο κόστος των σπουδών, 12 από τα 20 εκατ. φοιτητές που εγγράφονται κάθε χρόνο στα 4.000 ΑΕΙ, αναγκάζονται να πάρουν φοιτητικό δάνειο. Τα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά: Το 65% των πτυχιούχων, δηλαδή 45 εκατ. άνθρωποι, έχουν φοιτητικό χρέος μεγαλύτερο από 39.000 δολάρια. Το κατά κεφαλή χρέος αμέσως μετά την αποφοίτηση ξεπερνάει τα 30.000 δολάρια κατά μέσο όρο. Η ηλικιακή κατηγορία με το μεγαλύτερο ποσοστό σε φοιτητικά δάνεια είναι οι νέοι 18-29 χρόνων (34%). Οι 35άρηδες έχουν το μεγαλύτερο χρέος με 42.600 δολάρια κατά μέσο όρο και δάνεια που ξεπερνούν 3 φορές το αρχικό ποσό.
Αυτά τα εκατ. φοιτητές δεν προέρχονται από την κοινωνική ελίτ, αλλά από τα χαμηλά και μεσαία στρώματα που προσδοκούν ότι το ακριβοπληρωμένο πτυχίο θα τους εξασφαλίσει ένα αξιοπρεπές εισόδημα, που θα τους επιτρέψει να εξοφλήσουν κάποτε το δάνειο.
Τα 30 ΑΕΙ που θα επισκεφτούν τη χώρα μας εκπροσωπούν όλες τις κατηγορίες που αναφέρουμε παραπάνω: Υπάρχουν ορισμένα πανεπιστήμια με διεθνή φήμη, όπως αυτά που προβάλλει η επικοινωνιακή καμπάνια της κυβέρνησης (Harvard, Yale, Princeton...), αρκετά πολιτειακά πανεπιστήμια (τα λεγόμενα δημόσια), μικρά ιδιωτικά όπως το Roger Williams ή το Widener, αλλά και τύπου ΙΕΚ, όπως το Joliet Junior. Ρίχνοντας μια ματιά στα προγράμματα σπουδών τους, αναδεικνύεται μια αντίστροφη σχέση ανάμεσα στην ποιότητα των σπουδών και την ευελιξία της μαθησιακής διαδρομής. Για παράδειγμα, ένα επαγγελματικό πτυχίο έχει μικρότερη διάρκεια και κόστος, απευθύνεται στα φτωχότερα στρώματα, οδηγεί σε χειρότερα αμειβόμενα επαγγέλματα και προσφέρει μεγάλη ευελιξία στη δομή του, δηλαδή οι φοιτητές επιλέγουν με ατομική ευθύνη μαθήματα, πολλές φορές με ασύγχρονη τηλεκπαίδευση γιατί παράλληλα εργάζονται.
Η επικοινωνιακή καταιγίδα της κυβέρνησης, με δελτία Τύπου και non paper που αναπαράγονται πανομοιότυπα από όλο τον αστικό Τύπο, προβάλλει την επίσκεψη ως αμοιβαία επωφελή: Οι ΗΠΑ θα μας προσφέρουν τεχνογνωσία σε εξωστρέφεια και κινητικότητα και εμείς θα τους προσφέρουμε τη δυνατότητα να σπουδάζουν αρχαία ελληνική φιλοσοφία και ιστορία στον τόπο που γεννήθηκαν αυτές.
Τι σημαίνει αυτό στην πράξη; Η τεχνογνωσία στην εξωστρέφεια και στην κινητικότητα, που ενδιαφέρει την ελληνική πλευρά, σημαίνει τεχνογνωσία στο πώς κάνεις την Εκπαίδευση εμπόρευμα. Πώς σχεδιάζεις προγράμματα σπουδών διαφόρων ταχυτήτων (τυπικής και μη τυπικής εκπαίδευσης, θερινά, ξενόγλωσσα, ταχύρρυθμα, κατάρτισης) με κριτήριο την εμπορευσιμότητά τους. Πώς διαλέγεις φοιτητές - πελάτες. Πώς στοχεύεις σε κατηγορίες καταναλωτών. Πώς προσλαμβάνεις διδάσκοντες και ερευνητές, μόνιμους και μη. Πώς εξάγεις και εισάγεις φοιτητές, καθηγητές και προγράμματα. Πώς τα χρηματοδοτείς, πώς τιμολογείς, πώς επιβάλλεις δίδακτρα. Πώς ενεργοποιείς μηχανισμούς φοιτητικών δανείων. Αυτήν την τεχνογνωσία θα μας φέρουν;
Από την άλλη πλευρά, ένας πρώτος στόχος των αμερικανικών πανεπιστημίων είναι να αναπτύξουν τέτοια προγράμματα σπουδών σε συνεργασία με τα ελληνικά πανεπιστήμια. Πιο συγκεκριμένα, όλα προσφέρουν στους φοιτητές τους αλλά και στο προσωπικό τη δυνατότητα να συμμετέχουν σε προγράμματα σπουδών στο εξωτερικό, τα οποία διαρκούν από λίγες βδομάδες (π.χ. το καλοκαίρι) έως 2 εξάμηνα. Για τους φοιτητές, που ούτως ή άλλως πληρώνουν τις σπουδές τους πανάκριβα, αυτή είναι μια ευκαιρία να ταξιδέψουν και να συλλέξουν προσόντα. Για τους διδάσκοντες, που συχνά δεν πληρώνονται το καλοκαίρι αν δεν διδάσκουν, είναι ένας τρόπος να συμπληρώσουν το εισόδημά τους. Αυτό δεν αφορά μόνο τα πρωτοκλασάτα πανεπιστήμια και τις διθυραμβικές εξαγγελίες για διπλά ή κοινά πτυχία, αλλά και τα μικρά κολέγια. Επίσης, για όσα έχουν ή σκοπεύουν να έχουν παραρτήματα στο εξωτερικό, ένας ακόμα στόχος ίσως είναι και η διείσδυση σε μια ακόμα αγορά.
Εύκολα παρατηρεί κάποιος ότι οι παραπάνω στόχοι είναι πλήρως εναρμονισμένοι με τον νέο νόμο - πλαίσιο που ψηφίστηκε το καλοκαίρι. Ας θυμηθούμε τις θριαμβολογίες ότι αλλάζουν όλα τα ελληνικά πανεπιστήμια, για το εσωτερικό ERASMUS, για την ευελιξία να διαμορφώνει κάποιος την προσωπική του διαδρομή, για τα κοινά, διπλά και δευτερεύουσας κατεύθυνσης πτυχία, για την αναβάθμιση των ΚΕΔΙΒΙΜ. Ας θυμηθούμε και τον αντίλογο που προειδοποιούσε για ένταση της κατηγοριοποίησης και διάλυση των προγραμμάτων σπουδών, που ρωτούσε πώς θα χρηματοδοτηθούν και στηριχθούν όλα αυτά όταν φοιτητές πέφτουν από τα παράθυρα στις ανεπαρκείς αίθουσες.
Το άνοιγμα προς την πολυπληθή πελατεία των ΗΠΑ υπόσχεται μεγάλους τζίρους και κέρδη. Ποια/ος όμως θα τα καρπωθεί; Θα βελτιωθούν οι υποδομές που χρησιμοποιούν τα δωρεάν προγράμματα σπουδών; Θα στελεχωθούν οι ακαδημαϊκές και διοικητικές μονάδες του πανεπιστημίου; 'Η μήπως θα αφεθούν στη μοίρα τους προκειμένου να στηριχθούν και να γίνουν πιο ελκυστικές οι δραστηριότητες που αποφέρουν έσοδα; Η πολυετής εμπειρία από τη διαχείριση των ΕΛΚΕ δείχνει ότι η επιχειρηματική λογική είναι αμείλικτη: Τα κέρδη επενδύονται όπου αναμένεται εμπορικό όφελος.
Θα βελτιωθούν τα δωρεάν προγράμματα σπουδών; Θα βελτιωθεί η δωρεάν φοιτητική μέριμνα; 'Η μήπως θα υποταχθούν σταδιακά στη λογική της ανταπόδοσης με δίδακτρα, ενοίκια και φοιτητικά δάνεια, τα οποία για την ώρα λανσάρονται πότε ως καλή πρακτική (π.χ. για την κινητικότητα ERASMUS), πότε ως τραπεζικό προϊόν.
Ενας άλλος τομέας όπου αναγγέλλονται συνεργασίες είναι ο επιστημονικός. Εδώ ο στόχος της επίσκεψης δεν είναι τόσο η σύναψη νέων συνεργασιών - η συνεργασία μεταξύ επιστημόνων έχει τους δικούς της κώδικες και δυναμική, δεν προωθείται με επικοινωνιακές φανφάρες - αλλά η συναίνεση της επιστημονικής - ακαδημαϊκής κοινότητας, και της κοινωνίας γενικότερα, στις πολιτικές που στοιχίζουν το ελληνικό πανεπιστήμιο πίσω από τις προτεραιότητες των ΗΠΑ: Είτε αυτές αφορούν την παραγωγή υψηλά ειδικευμένου προσωπικού για έργα και εταιρείες των ΗΠΑ, είτε τη διεξαγωγή έρευνας σε πεδία που ενδιαφέρουν τις ΗΠΑ (π.χ. ΝΑΤΟικά έργα).
Την παραπάνω εκτίμηση επιβεβαιώνουν τόσο οι δηλώσεις της μορφωτικής ακολούθου της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αθήνα όσο και της υπουργού Παιδείας, ότι η επίσκεψη αποτελεί εξαιρετική ευκαιρία για να εμπεδωθούν οι εξαιρετικές σχέσεις των κυβερνήσεων Ελλάδας - ΗΠΑ και στον τομέα της Εκπαίδευσης. Είναι άλλη μια δράση ώστε «διπλωμάτες και ερευνητές (...) να επιδιορθώσουν τη ρήξη η οποία έχει δημιουργηθεί» και «οι πολίτες να κατανοήσουν τις προτεραιότητες των ΗΠΑ στην περιοχή και να υποστηρίξουν τη συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας με τις ΗΠΑ...» (Εκθεση Πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αθήνα το 2009 και «Ριζοσπάστης» 21/4/2021, σελ. 15).
Τα ομολογουμένως εντυπωσιακά επιτεύγματα των κορυφαίων αμερικανικών πανεπιστημίων δεν οφείλονται στην ιδιωτικοοικονομική λειτουργία τους, όπως θέλουν να πιστέψουμε, αλλά στην ηγετική θέση των ΗΠΑ στην ιμπεριαλιστική πυραμίδα και τις συνακόλουθες προκλήσεις και πλεονεκτήματα [στην πρόσφατη κατάταξη του US News and World Report, φιγουράρουν για πρώτη φορά περισσότερα κινέζικα πανεπιστήμια (338) από αμερικάνικα (280), αποτυπώνοντας τον ανταγωνισμό για την πρωτοκαθεδρία στην ιμπεριαλιστική πυραμίδα]. Οφείλονται στη σκληρή δουλειά των εργαζομένων σε αυτά, στην προσέλκυση επιστημονικού δυναμικού από όλο τον κόσμο και στο ξεζούμισμα της λαϊκής οικογένειας που προσπαθεί, κι εκεί όπως κι εδώ, να σπουδάσει τα παιδιά της μήπως ζήσουν λίγο καλύτερα.
Οι φοιτητές και οι εργαζόμενοι στα ελληνικά και στα αμερικανικά πανεπιστήμια δεν έχουν τίποτα να κερδίσουν από αυτήν την επίσκεψη. Οι ανταλλαγές μεταξύ επιστημόνων, μεταξύ φοιτητών, μεταξύ λαών είναι αμοιβαία επωφελείς όταν δεν μπαίνει στη μέση το κριτήριο του κέρδους. Η επιχειρηματική λειτουργία πνίγει το πανεπιστήμιο και όσους ζουν κι εργάζονται σε αυτό. Σε αυτή τη βάση καλούμε όσους ανησυχούν για τις εξελίξεις στο πανεπιστήμιο, να συμπορευτούμε ενάντια στην επιβολή διδάκτρων, τη διάλυση των προγραμμάτων σπουδών, την εμπορευματοποίηση και το ξεπούλημα υποδομών. Οχι ως αυτοσκοπό, αλλά ως αφετηρία συζήτησης για την οικοδόμηση ενός πραγματικά δημόσιου πανεπιστημίου, που θα στηρίζεται στις εκπληκτικές δυνατότητες της εποχής μας για να αντιμετωπίσει τις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας σήμερα και στο μέλλον.
Αφροδίτης ΚΤΕΝΑ*
*Η Αφροδίτη Κτενά είναι πανεπιστημιακός και μέλος του Τμήματος Παιδείας και Ερευνας της ΚΕ του ΚΚΕ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Tα σχόλια στο μπλοκ πρέπει να συνοδεύονται από ένα ψευδώνυμο, ενσωματωμένο στην αρχή ή το τέλος του κειμένου