Ο πρώτος υπολογιστής

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ

Το 1901, σφουγγαράδες από τη Σύμη ανέσυραν από ναυάγιο ρωμαϊκού πλοίου στα Αντικύθηρα τα υπολείμματα ενός περίπλοκου μπρούτζινου μηχανισμού με γρανάζια. Από τότε, το αινιγματικό εύρημα, που έγινε γνωστό ως ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, αποτέλεσε το επίκεντρο του ενδιαφέροντος, επιστημόνων και μη, από την Ελλάδα και όλο τον κόσμο.

Ταυτόχρονα έγινε αφορμή για τη διατύπωση των πιο απίθανων θεωριών. «Μερικοί άνθρωποι σκέφτηκαν ότι προέρχεται από το Διάστημα», λέει λοιδορώντας τη «θεωρία» αυτή ο καθηγητής φυσικής του Πανεπιστήμιου της Αθήνας Γιάννης Μπιτσάκης και συνεχίζει: «Και αφού ο μηχανισμός είχε ελληνική γραφή χαραγμένη πάνω του, η άλλη γελοία ιστορία λέει ότι οι ίδιοι οι Ελληνες ήρθαν από το Διάστημα και έφεραν το μηχανισμό μαζί τους»!

Οι επιστήμονες που μελέτησαν το αντικείμενο, χωρίς να μπορούν να καταλήξουν οριστικά, συμπέραναν ότι είτε χρησιμοποιούνταν σαν ρολόι, είτε σαν συσκευή πλοήγησης (κάτι σαν αστρολάβος). Το πρόβλημα ήταν ότι τα υπολείμματα του μηχανισμού ήταν πολύ οξειδωμένα και γι' αυτό αδύνατο να αποσυναρμολογηθούν, ενώ ταυτόχρονα οι χαραγμένες ελληνικές φράσεις, λέξεις και σύμβολα πολύ δύσκολο να διαβαστούν. Η μελέτη του μηχανισμού των Αντικυθήρων με ακτίνες Χ βοήθησε να σχηματιστούν κάποιες τρισδιάστατες αναπαραστάσεις του καθώς και να διαβαστούν κάποιες επιγραφές, χωρίς όμως τα επιπλέον στοιχεία να μπορούν να οδηγήσουν σε οριστικά συμπεράσματα.

Εδώ και ένα χρόνο, ξεκίνησε μια νέα ερευνητική προσπάθεια με στόχο να δοθεί οριστική απάντηση στο γρίφο αυτού του τεχνολογικού θαύματος της αρχαιότητας. Μια διεθνής ομάδα επιστημόνων, αξιοποιώντας ένα ειδικά κατασκευασμένο μηχάνημα ακτίνων Χ, βάρους 8 τόνων, κατέγραψε φέτα - φέτα τη δομή του μηχανισμού (που αποτελείται από περίπου 30 γρανάζια) και σχεδόν όλες τις επιγραφές (αποτελούμενες από περίπου 2.000 γράμματα). Ο βαρύς τομογράφος ουσιαστικά «χτίστηκε» γύρω από το Μηχανισμό των Αντικυθήρων που φυλάσσεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα. Η ερευνητική ομάδα δηλώνει ότι έχει μπορέσει πια να συναγάγει το σκοπό του μηχανισμού και πρόκειται να κάνει σχετικές αναλυτικές ανακοινώσεις σε συμπόσιο που διοργανώνεται σε ενάμιση μήνα από τώρα στην Αθήνα. Ηδη, όμως, κάποια από τα συμπεράσματα έχουν γίνει γνωστά.

«Πρόκειται για μια αστρονομική συσκευή "όλα σε ένα"», εξηγεί ο Γ. Μπιτσάκης. «Μέσα σε μια μηχανή, ο κατασκευαστής προσπάθησε να βάλει όλη τη γνώση που διέθετε για τα αστρονομικά φαινόμενα». Πιθανότατα ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων βοηθούσε τους αρχαίους Ελληνες φυσικούς φιλοσόφους να υπολογίσουν την κίνηση του Ηλιου, της Σελήνης και των πλανητών. Σύμφωνα με τον καθηγητή Μάικλ Εντμουντς, που μαζί με τον Μπιτσάκη συμμετέχει στην ερευνητική ομάδα, η συσκευή τεχνικά ισοδυναμεί με έναν υπολογιστή. «Το να κατασκευάσεις κάτι τέτοιο δεν είναι εύκολο. Δείχνει πόσο τεχνολογικά προηγμένοι ήταν οι Ελληνες».

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, που χρονολογείται από το 80 π.Χ., με πιθανό κατασκευαστή τον αστρονόμο Γέμινο το Ρόδιο, ή τη σχολή του Ποσειδώνιου από τη Ρόδο, δασκάλου του Ρωμαίου ρήτορα Κικέρωνα, είναι το πιο πολύπλοκο αρχαίο μηχάνημα με γρανάζια. Παρέμεινε μάλιστα το πιο πολύπλοκο επί 1.300 χρόνια, ως τη στιγμή δηλαδή που οι Αραβες κατασκεύασαν κάτι ανάλογο. Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων περιέχει και ένα διαφορικό γρανάζι (με μία είσοδο και δύο εξόδους κίνησης), εξάρτημα που ως τα μέσα του 20ού αιώνα θεωρούνταν ότι ανακαλύφθηκε μόλις το 13ο αιώνα μ.Χ.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Discover»