1942: Ιδρύεται το Ε.Α.Μ Νέων

Στις 5 Φλεβάρη 1942  ιδρύετε το ΕΑΜ Νέων .

Εξαιρετική σημασία για την ανάπτυξη της Εθνικής Αντίστασης εναντίον των κατακτητών είχε η πλατιά συμμετοχή της ελληνικής νεολαίας στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. Οι νέοι Έλληνες πατριώτες στάθηκαν σ' όλη τη διάρκεια της σκληρής, ηρωικής και γεμάτης θυσίες πάλης του ελληνικού λαού στις πρώτες γραμμές της.

Από τις πρώτες ακόμη μέρες της κατοχής άρχισαν να ιδρύονται σε διάφορες περιοχές της χώρας προοδευτικές εθνικοαπελευθερωτικές οργανώσεις νέων, που μαζί με την απελευθέρωση της χώρας, έβαζαν σαν σκοπό τους και τον αγώνα για τη νίκη και την κατοχύρωση της δημοκρατίας. Η κυριότερη οργάνωση της νεολαίας ήταν η ΟΚΝΕ (Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας), που είχε ιδρυθεί το 1922 και είχε αρχίσει να αναδιοργανώνει τις γραμμές της, αμέσως μετά την υποδούλωση της Ελλάδας. Στην Ελλάδα ιδρύθηκαν επίσης αμέσως μετά την εισβολή των φασιστικών δυνάμεων η «Φιλική Εταιρεία Νέων», η «Λεύτερη Νέα», η «Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία». Αργότερα ιδρύθηκαν η «Πανελλήνια Ενωσις Αγωνιζομένων Νέων (ΠΕΑΝ)», η «Ενωση Νέων Αγωνιστών Ρούμελης» (ΕΝΑΡ), ο «Θεσσαλικός Ιερός Λόχος» (ΘΙΛ) κ.ά.

Ανταρτοεπονίτης στο Ψάρι Τριφυλλίας. Φωτογραφία του Σπύρου Μελετζή

Οι ανάγκες της ενότητας του κινήματος αντίστασης και συντονισμού της δράσης της ελληνικής νεολαίας οδήγησαν τις οργανώσεις των νέων στην πρώτη προσπάθεια ενοποίησής τους. Με την πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ ιδρύθηκε στις 5 Φλεβάρη του 1942 στην Αθήνα το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο Νέων, το ΕΑΜ Νέων. Στο ΕΑΜ Νέων συμμετείχαν οι οργανώσεις ΟΚΝΕ, «Φιλική Εταιρεία Νέων» και «Λεύτερη Νέα». Ηταν η πρώτη προσπάθεια για τη συγκρότηση μιας ενιαίας οργάνωσης της ελληνικής νεολαίας στις συνθήκες της ξενικής κατοχής.
Το ΕΑΜ Νέων συσπείρωσε στις γραμμές του νέους και νέες από όλες τις παρατάξεις και τους οδήγησε σε μαχητικές κινητοποιήσεις εναντίον των κατακτητών και των συνεργατών τους.

Το ΕΑΜ Νέων συσπείρωσε στις γραμμές του νέους και νέες από όλες τις παρατάξεις και τους οδήγησε σε μαχητικές κινητοποιήσεις εναντίον των κατακτητών και των συνεργατών τους.

Σε συσκέψεις που πραγματοποιήθηκαν στις 14 Γενάρη και 1 Φλεβάρη του 1943 στην Αθήνα, στις οποίες πήραν μέρος η Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ Νέων και οι καθοδηγήσεις των οργανώσεων νεολαίας ΟΚΝΕ, Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία και Σοσιαλιστική Πρωτοπορία Ελλάδος, συζητήθηκε η ίδρυση μιας ενιαίας εθνικοαπελευθερωτικής οργάνωσης νέων με σκοπό την πάλη για τη ζωή, τη λευτεριά, τη λαοκρατική λύση του εσωτερικού προβλήματος της χώρας. Υστερα από τις συσκέψεις αυτές και με πρωτοβουλία της ΚΕ του ΕΑΜ Νέων συνήλθε στις 23 Φλεβάρη 1943, σε πλατιά σύσκεψη αποφασίστηκε η ίδρυση της ΕΠΟΝ.

Ματιές στη δράση των μαθητών μέσα από το ΕΑΜ Νέων...

Μετά την κήρυξη του πολέμου και ιδιαίτερα από το 1941 που πολλοί κομμουνιστές κατάφεραν να αποδράσουν από τις εξορίες και τις φυλακές και άρχισε η ανασυγκρότηση της ΟΚΝΕ, οι νέοι κομμουνιστές δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα στην οργάνωση της μαθητικής νεολαίας. Τα πρώτα δείγματα του ξεσηκωμού, που θα έπαιρναν γρήγορα το δρόμο της οργανωμένης πάλης, δεν άργησαν να φανούν... Αυτό το κατάλαβε πολύ καλά ο πρώτος κατοχικός πρωθυπουργός, Γ. Τσολάκογλου, ο οποίος στο πρώτο του διάγγελμα συνιστούσε «πειθαρχίαν και υπακοήν εις τας διαταγάς των αρχών», ενώ παρότρυνε τη νεολαία «να εγκαταλείψη την πολιτικήν και να αφοσιωθή στο ποδόσφαιρόν της» (Εφημ. «Βραδυνή», «Ακρόπολις» της 31.5.1941).
Ηδη, από το φθινόπωρο του 1941 αρχίζει μια πρώτη προσπάθεια να οργανωθεί η μαθητική πάλη και να αναπτυχθούν αγώνες. Χαρακτηριστικά είναι όσα αναφέρει ο Δ. Σέρβος στο βιβλίο του «Που λες... στον Πειραιά»: «Στις 15 Σεπτέμβρη 1941 πραγματοποιείται ανοιχτή καθολική μαθητική διαμαρτυρία και αποχή απ' τα μαθήματα με πρωτοβουλία της Κεντρικής Μαθητικής Επιτροπής Πειραιά. Αιτία της διαμαρτυρίας ήταν η περικοπή της μερίδας του ψωμιού απ' τις Ιταλικές Αρχές κατοχής και η παρασκευή ψωμιού από σκουπόσπορο. Να σημειωθεί ότι η Κεντρική Μαθητική Επιτροπή με υπεύθυνη την Αλεξάντρα (Αννα), αδελφή του Μιχάλη Μυριαγκού, ήταν νομιμοφανής οργάνωση, καθοδηγείτο απ' την ΟΚΝΕ και είχε επιτροπές σε όλα τα Γυμνάσια του Πειραιά» (σ.σ. εκείνη την περίοδο το Γυμνάσιο ήταν εξατάξιο και περιλάμβανε και τις σχολικές τάξεις του σημερινού Λυκείου).

Τρικ του ΕΑΜ Νέων

Με την ίδρυση του ΕΑΜ Νέων (ΕΑΜΝ), μετά από πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ, το Φλεβάρη του 1942 ιδρύεται επιτροπή μαθητών από ΟΚΝίτες και άλλους αγωνιστές μαθητές και αρχίζει η δράση με στόχο να ανοίξουν τα σχολεία που οι κατακτητές τα είχαν μετατρέψει σε αχούρια, στρατώνες και φυλακές και να εξασφαλιστεί συσσίτιο στους μαθητές, για να μην πεθάνουν από την πείνα.
«...Είναι ο πρώτος τραγικός χειμώνας της φασιστικής κατοχής. Τα μαθήματα στο Γυμνάσιο έχουν ατονήσει. Η πείνα θερίζει τους ανθρώπους και ιδιαίτερα τα παιδιά. Τον πρώτο χειμώνα της κατοχής 1941-1942, πριν δηλαδή απλωθούν για καλά στις πόλεις οι οργανώσεις του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ κι αρχίσει η οργανωμένη πάλη για την επιβίωση του λαού μας, πεθαίνουν 300.000 άνθρωποι από την πείνα.
Το σχολείο αρχίζει ν' αδειάζει. Γενικά η εκπαίδευση σμπαραλιάζει κυριολεκτικά. Ετσι, αν το σχολικό έτος 1940-41 τέλειωσε μέσα σε τρεις μήνες, η επόμενη σχολική χρονιά 1941-42 κράτησε μόλις είκοσι μέρες. Τότε είναι, που βρίσκουμε και το δρόμο μας. Στις 5 Φλεβάρη του 1942 ιδρύεται το ΕΑΜ Νέων, που αρχίζει να αγκαλιάζει και τους μαθητές.
Συστήθηκε αμέσως η πρώτη επιτροπή για τα μαθητικά συσσίτια και άρχισε η οργανωμένη δουλειά. Στο Γυμνάσιο ρίχτηκαν οι πρώτες προκηρύξεις του ΕΑΜ Νέων, που έκαναν γνωστή την απόφαση της Ολομέλειας της ΚΕ του, που ανάμεσα στ' άλλα έδινε κατεύθυνση να παλέψουμε για:
-- 100 δράμια ψωμί τη μέρα,
-- 8 δράμια λάδι,
-- για ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης,
-- για την προστασία των παιδιών,
-- για την οργάνωση της ψυχαγωγίας και αλληλεγγύης ανάμεσα στους νέους» (Δ. Σέρβος, «Που λες... στον Πειραιά»).

Σκίτσο του Κ. Μητρόπουλου με τίτλο «Εργατική Αμυνα», εμπνευσμένο από τη Μάχη της Ηλεκτρικής, δημοσιεύτηκε στον «Ρίζο της Δευτέρας», στη στήλη Νέοι καλλιτέχνες, 30 Ιούνη 1947 (Αρχείο ΚΚΕ)

Για την υλοποίηση των παραπάνω στόχων, δημιουργούνται μαθητικές επιτροπές σε σχολεία και μια συντονιστική παμμαθητική επιτροπή, φτιάχνονται υπομνήματα, μαζεύονται υπογραφές γονέων, γίνονται παραστάσεις στο ψευτοϋπουργείο της κατοχικής κυβέρνησης και τελικά προκύπτει αποτέλεσμα. Το Μάρτη του '42 ανακοινώνεται το άνοιγμα των σχολείων και επιτυγχάνεται ένα υποτυπώδες συσσίτιο. Η συνέχεια είναι εντυπωσιακή.
Στις 25 Μάρτη 1942, μέσα στην Κατοχή και διακινδυνεύοντας ακόμα και τη ζωή τους, 100 μαθητές στην Αθήνα διαδηλώνουν με την ευκαιρία της εθνικής επετείου. Πρόκειται για την πρώτη μαθητική κινητοποίηση. Η ανάπτυξη των οργανώσεων του ΕΑΜΝ στους μαθητές γίνεται ραγδαία. Τον Απρίλη του 1942, οι μαθήτριες συγκροτούν την κοριτσίστικη οργάνωση «Λεύτερη Νέα» που συμμετέχει στη μαθητική επιτροπή του ΕΑΜΝ. Το καλοκαίρι οι οργανωμένοι μαθητές στο ΕΑΜΝ ανέρχονται στους 500 και τον Οκτώβρη του '42 στους 900. Οι φασιστικές οργανώσεις ξεσκεπάζονται και απομονώνονται.

Προκήρυξη για νεκρό του ΕΛΑΣ στην μάχη της σοδειάς. 

Τον Ιούλη του '42 οι μαθητές με την καθοδήγηση του ΕΑΜΝ θα προχωρήσουν σε μαζικές κινητοποιήσεις μπροστά στο υπουργείο Οικονομικών, στα γραφεία του Ερυθρού Σταυρού και της Κεντρικής Επιτροπής Συσσιτίων, για να μην κοπεί το μαθητικό συσσίτιο. «Ποιος μπορεί να ξεχάσει την οργανωμένη από τη μαθητική οργάνωση μεγάλη διαδήλωση των παιδιών της Αθήνας του 1942, που χτυπούσαν με τα παλαμάκια τις άδειες καραβάνες τους (σ.σ. σκεύος που χρησιμοποιούνταν στα συσσίτια) και φώναζαν ρυθμικά: Πει - νά - με, σκορπίζοντας σ' όλους ρίγη συγκίνησης, μα και αγανάκτησης...» (Θ. Λιακόπουλου, «Τα ΕΠΟΝίτικα νιάτα της Εθνικής Αντίστασης», εκδ. «Οδηγητής»). Κι όταν τα σχολεία θα ξανανοίξουν, μετά τις καλοκαιρινές διακοπές, ένας νέος κύκλος αγωνιστικών κινητοποιήσεων θα ξεδιπλωθεί, με κορυφαία την αποχή από τα μαθήματα τη μέρα της επετείου του ΟΧΙ, στις 28 Οκτώβρη 1942. Υπολογίζεται ότι πάνω από 6.000 μαθητές και μαθήτριες της Αθήνας και του Πειραιά πήραν μέρος στις μεγαλειώδεις εκδηλώσεις, γιορτάζοντας στις συνθήκες της Κατοχής το ΟΧΙ του ελληνικού λαού στο φασισμό.

1942, Οργανωτικό σχεδιάγραμμα της κομμουνιστικής νεολαίας

και του ΕΑΜ Νέων Πειραιά.

Το Νοέμβρη του 1942, με υπόδειξη της ΚΕ του ΕΑΜΝ, το ΕΑΜΝ μαθητών θα πάρει το όνομα «Ενιαία Μαθητική Νεολαία». Το Δεκέμβρη θα ξεσπάσουν νέες μαθητικές κινητοποιήσεις και λίγο αργότερα, στις 23 Φλεβάρη του '43, θα ιδρυθεί η ΕΠΟΝ, που θα πάρει αμέσως το βάφτισμα του πυρός πρωτοστατώντας στον αγώνα του ελληνικού λαού και της νεολαίας. Σε κείνο τον αγώνα οι μαθητές ΕΠΟΝίτες γράψανε μοναδικές σελίδες δόξας.